Είναι γεγονός ότι ένα από τα φλέγοντα ζητήματα που συζητούνται εδώ και καιρό στην ΕΕ είναι η προστασία της θεμελιώδους αρχής της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, που προστατεύονται τόσο από τις ιδρυτικές όσο και από τις μετέπειτα συνθήκες της ΕΕ.
Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι κατά πόσο τελικά είναι εφικτό να διατηρηθούν ανέπαφες όλες οι ευρωπαϊκές κατακτήσεις και το ευρωπαϊκό κεκτημένο, στην εποχή του Brexit, της ισλαμικής τρομοκρατίας, του ψυχροπολεμικού κλίματος που διαμορφώνεται μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας καθώς και της έντασης του προσφυγικού προβλήματος.
Η λογική της ομοσπονδίας που θα ήταν μια ηχηρή απάντηση της ΕΕ στο Brexit απαιτεί σημαντική συναίνεση απ’ όλα τα κράτη μέλη.
Το Brexit για παράδειγμα από μόνο του, έχει δημιουργήσει μια μεγάλη συζήτηση στην ΕΕ για το πώς πρέπει να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις από την στιγμή που η Βρετανία θα ενεργοποιήσει το άρθρο 50 για την έξοδό της από την ΕΕ. Ήδη έχει διαμηνυθεί από διπλωματικούς κύκλους ότι θα επιθυμούσε έναν συμβιβασμό ώστε αφενός να έχει πρόσβαση στα κονδύλια της ενιαίας αγοράς με τις αντίστοιχες οικονομικές υποχρεώσεις αλλά από την άλλη, να υπάρξει μια ποσόστωση στο ποιοι εισέρχονται στη Βρετανία και για ποιο σκοπό, ανεξάρτητα αν πρόκειται για πρόσφυγες ή όχι.
Αντιστοίχως, η ένταση των τρομοκρατικών απειλών, ιδίως μετά την αλλαγή στρατηγικής του ISIS που βλέποντας την συρρίκνωση των εδαφών του, προτρέπει τους υποστηρικτές του να γίνουν ανθρώπινες βόμβες αυτοκτονίας, δημιουργεί ένταση και προβληματισμό για το πόσοι, ποιοι και πώς διακινούνται εντός των τειχών της ΕΕ.
Ως συνέπεια της παραπάνω απειλής και λόγω των συνεχόμενων προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη από το μέτωπο της Συρίας, αρκετές χώρες διατηρούν είτε κλειστά τα σύνορά τους, όπως στην βαλκανική οδό, ή προσπαθούν να δημιουργήσουν τείχη προς γειτονικές χώρες ώστε να μην δέχονται νέες ροές.
Η ΕΕ βρίσκεται ίσως στην πιο κρίσιμη καμπή της από την ίδρυσή της.
Επίσης δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε και τον αστάθμητο παράγοντα της Τουρκίας που επί της ουσίας εκβιάζει την ΕΕ για την κατάργηση της βίζας για όλους του Τούρκους πολίτες, ώστε να εφαρμοστεί πλήρως η συμφωνία για το προσφυγικό. Είναι άλλη μία διαδικασία που κάνει την ΕΕ διστακτική όπου αδυνατεί να βρει βιώσιμες λύσεις σε μεγάλα και καίρια ζητήματα, προσπαθώντας παράλληλα να προστατεύσει τις ευρωπαϊκές αρχές.
Τα παραπάνω γεγονότα, αν συνδυαστούν, με το παγκόσμιο ψυχροπολεμικό κλίμα και την ανάπτυξη στρατευμάτων και οπλικών συστημάτων, εκατέρωθεν από ΗΠΑ και Ρωσία στην Ανατολική Ευρώπη, τότε σίγουρα η ΕΕ δεν διάγει τον πλέον φιλελεύθερο βίο της στην κατεύθυνση της ελεύθερης διακίνησης προσώπων.
Η διαρκώς εντεινόμενη ανταλλαγή πληροφοριών, η αυξανόμενη γραφειοκρατία σε τελωνεία και η υπό αναστολή εφαρμογή της συνθήκης του Σένγκεν, δημιουργούν ένα κλίμα που λίγο απέχει από μια διάσπαση φιλική ή βίαια στο απώτερο μέλλον.
Παρά τις αιτιάσεις πολλών ευρωπαίων αξιωματούχων, ότι κανένα γεγονός δεν πρέπει να επηρεάσει τις βασικές αρχές της ΕΕ, τα γεγονότα τους διαψεύδουν καθημερινά, με αποτέλεσμα να υπάρξει κίνδυνος να βρεθούμε μπροστά σε μια ΕΕ ενός σκληρού πυρήνα και μιας περιφέρειας διμερών συμφωνιών και ατελείωτων συμβιβασμών για το τί διακινείται, ποιος το διακινεί, αν έχει δικαίωμα να βρίσκεται στη χώρα και για πόσο χρονικό διάστημα.
Η Ευρώπη των αρχών, των αξιών και του μεγάλου οράματος, είναι σίγουρο ότι πρέπει ν’αλλάξει ρότα και να κινηθεί σε μία ήπειρο της κοινωνίας των πολιτών με στόχο την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ενοποίηση, μέσα από μία ομοσπονδιακή προσέγγιση, που θα ενισχύει τόσο το ελεύθερο κοινοτικό εμπόριο όσο και την διακίνηση προσώπων, μέσα από πολιτικές κοινωνικής συνοχής.
Ευελπιστούμε πώς δεν θα επικρατήσουν οι συντηρητικές φωνές που θέλουν την Ευρώπη διχοτομημένη.
Όμως η λογική της ομοσπονδίας που θα ήταν μια ηχηρή απάντηση της ΕΕ τόσο στο Brexit όσο και σε οποιοδήποτε κράτος μέλος θα σκεφτόταν κάτι αντίστοιχο για να διατηρήσει κάποιου είδους χαλαρή τελωνειακή σύνδεση εκτός της Ένωσης, απαιτεί σημαντική συναίνεση απ’όλα τα κράτη μέλη και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και σαφέστατα μεταβολή της εθνικής κυριαρχίας υπέρ του ευρωπαϊκού οράματος.
Είναι αμφίβολο, αν η ΕΕ και η Ευρωζώνη με την υφιστάμενη ηγεσία της και τις αλλεπάλληλες αποκλίνουσες τάσεις και συμπεριφορές στο εσωτερικό τους, μπορούν να τρέξουν το συγκεκριμένο project και να το προωθήσουν μέσα από μία νέα Ευρωπαϊκή Συνθήκη που θα καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης καθώς και την στάση της απέναντι σε εξωτερικούς παράγοντες, με ενιαία πολιτική, τόσο στον οικονομικό τομέα όσο και στην εξωτερική πολιτική αλλά και την αμυντική στρατηγική και θωράκιση.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η ΕΕ βρίσκεται ίσως στην πιο κρίσιμη καμπή της από την ίδρυσή της με βάση τις προκλήσεις που υφίστανται και καλείται ν’ αντιμετωπίσει, προς όφελος πάνω απ’όλα των πολιτών της.
Ευελπιστούμε πώς η πορεία θα δικαιώσει το ευρωπαϊκό όραμα και δεν θα επικρατήσουν οι συντηρητικές φωνές που θέλουν την Ευρώπη μοιρασμένη και διχοτομημένη.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Edward Hopper (1882–1967), Western model