Το που θα βρίσκεται η Ελλάδα την επόμενη δεκαετία, δεν εξαρτάται μόνο από την ίδια. Εξαρτάται και από την ΕΕ, την ίδια.

Ποιο είναι το κληροδότημα των τελευταίων 10 ετών αναφορικά με τη σχετική κατανομή του πλούτου αλλά και με την ευρύτερη ευημερία που έχει να κάνει με τη θέση του πολίτη και τον βαθμό της ελευθερίας και της δημοκρατία;

Στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας παρατηρούμε μια άμβλυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων σχεδόν σε όλες τις χώρες. Δηλαδή μια πιο άνιση ανακατανομή που οδήγησε σε συγκέντρωση του πλούτου σε λίγους. Αυτό είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε κοινωνική αναταραχή.

Παρατηρούμε επίσης απόκλιση της οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ χωρών. Δύο είναι τα αξιοσημείωτα.

• Η απόκλιση της ανάπτυξης σε αστικά κέντρα σε αντίθεση με τις αγροτικές περιοχές.
  
  
• Η ανάπτυξη σε κέντρα που υπάρχει πληθυσμιακή συγκέντρωσης. Αυτά τα κέντρα διαπερνούν μερικές φορές σύνορα.

Πέρα από αυτό όμως το κληροδότημα της χρηματοοικονομικής κρίσης συνοδευόμενης με οικονομική κρίση, οδήγησε σε πολιτική αστάθεια η οποία έχει αμφισβητήσει βασικούς θεσμούς όπως η ελευθερία του Τύπου, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης σε μερικά κομμάτια της Ευρώπης. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι το μεγαλύτερο ρίσκο που διατρέχει.

Εδώ θέλω να τονίσω,  ότι αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα που συμβαίνει κάπου αλλού: είναι ένα πρόβλημα που μας αφορά άμεσα γιατί κάθε φορά που ζητάμε από την Ευρώπη να προσφέρει λύσεις, ερχόμαστε σε διάλογο με του παράγοντες που θέτουν αυτούς τους θεσμούς σε κίνδυνο.

Όλα αυτά τα θέματα έχουν περάσει όμως σε δεύτερη μοίρα. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη αβεβαιότητα, προερχόμενη με την πανδημία, και την αδυναμία μας να περιορίσουμε την εξάπλωση το ιού και το ανθρώπινο κόστος.

Ταυτόχρονα υπάρχουν όλες οι ροπές της προηγούμενης δεκαετίας, που συνεχίζονται ή έχουν επιδεινωθεί που προσθέτουν στην γενική αβεβαιότητα.

Α) επιβράδυνση του διεθνούς εμπορίου, το οποίο το ερμηνεύω ως έλλειψη διάθεσης για διεθνή συμμετοχή και διάθεσης για συνεργασία.

Β) Ψηφιοποίηση των κοινωνιών η οποία αλλάζει και το οικονομικό υπόδειγμα, δηλ. πως παράγουμε, αλλά και το κοινωνικό ρίσκο στα οποίο είμαστε εκτεθειμένοι, από τον τρόπο που τα προσωπικά δεδομένα ταξιδεύουν σε διαδικτυακά σύννεφα και θέτουν θέματα ασφάλειας κυρίως στον κυβερνοχώρο.

Γ) Και πάνω από όλα η κλιματική αλλαγή.

Και όλα αυτά που με το παγκόσμιο πολυμερές σύστημα που ούτε καν δεν υπολειτουργεί απλά δεν λειτουργεί.

Με τη δημιουργία του Ταμείου Ανάπτυξης και την πρωτοφανή απόφαση να δανειστούμε μαζί, η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι θεσμοί και οι χώρες έδειξαν ότι οι ομόφωνες λύσεις είναι πιο πειστικές. Οπότε σχετικά με το που θα βρίσκεται η Ευρώπη στα επόμενα δέκα χρόνια, οι αποφάσεις των τελευταίων μηνών έχουν δείξει ότι η κατεύθυνση πορείας είναι προς περισσότερες αποφάσεις από κοινού.

Που βρίσκεται η Ελλάδα μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης οικονομικής αλλά και πολιτικής αβεβαιότητας όπου η διάθεση για παγκόσμια συνεργασία έχει μειωθεί. Κι αυτό είναι η δεύτερη παρατήρηση μου. Παρέχεται στην Ελλάδα μια μοναδική δυνατότητα για εκμοντερνισμό. Tο σημείο εκκίνησης είναι αναμφισβήτητα μειονεκτικό. Αλλά αυτή την στιγμή, εν μέσω πανδημίας,  όπως ανέφερε ο κ. Στουρνάρας, η τρέχουσα πρόβλεψη της Τράπεζας της Ελλάδος είναι συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 7,5% στο βασικό σενάριο (με το καλό σενάριο να κυμαίνεται στα -5,8%, και το δυσμενές σενάριο να παραμένει στο -9,4%). Τέτοια νούμερα είναι συγκρίσιμα με την μεγαλύτερη πτώση της ετήσιας οικονομικής ανάπτυξης το 2011 (-9%). Βέβαια υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στο ότι η πτώση τότε διήρκησε 4 χρόνια, ενώ τώρα προβλέπεται άμεση επιστροφή σε θετική ανάπτυξη.

Υπάρχουν όμως 3 ελαφρυντικοί παράγοντες που μας δίνουν μια μοναδική ευκαιρία για εκμοντερνισμό.

• Η περίοδος χάριτος αναφορικά με την αποπληρωμή του χρέους για κάτι παραπάνω από 10 χρόνια.
  
  
• Οι ευρωπαϊκοί πόροι και το ταμείο ανάκαμψής . Η Ελλάδα προβλέπεται να λάβει 32,1 δισ. αλλά με μεγαλύτερη αναλογία δανείων προς επιχορηγήσεις σε σχέση με πριν (ως 12,5 δισ. δάνεια και λίγο πάνω από 19,5 δισ. επιχορηγήσεις). Επιχορηγήσεις σημαίνει ότι τα χρήματα δίνονται χωρίς κανένα περιορισμό παρά μόνο τη σωστή παραγωγική χρήση τους.
  
  
• Η Ελλάδα έχει περιληφθεί στο σύστημα ποσοτική χαλάρωσης της ΕΚΤ που σημαίνει πρωτίστως ότι μπορεί και δανείζεται από τις αγορές (σημαντικό για να καλύψει τα έξοδα του εθνικού συστήματος υγείας) χωρίς να τίθεται θέμα βιωσιμότητας του χρέους. Επίσης, επωφελείται από την όποια νομισματική πολιτική, δηλαδή επεκτατική πολιτική. Υπενθυμίζω ότι η Ελλάδα δεν επωφελήθηκε ούτε από τα επεκτατικά προγράμματα της ΕΚΤ, ούτε βέβαια είχε χώρο για επέκταση δημοσιονομικά.

Αυτό είναι το υπόβαθρο. Τι πρέπει να χτίσει η Ελλάδα την επόμενη δεκαετία; Η έκθεση της επιτροπή του κυρίου Πισσαρίδη μας έδωσε τον πλήρη κατάλογο του τι σημαίνει εκμοντερνισμός. Είναι τώρα η κυβέρνηση που πρέπει να αποφασίσει τις προτεραιότητες

1. Πράσινη μετάβαση. Για δύο λόγους. Το θέμα είναι επιτακτικό. Όλες οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν χρειάζονται επενδύσεις οι οποίες οι ίδιες θα δημιουργήσουν ανάπτυξη. Θα είδατε την έκθεση του Bloomberg που δημοσιεύτηκε προχθές η οποία ισχυρίζεται ότι οι επενδυτικές ανάγκες της Ελλάδας για την ενεργειακή μετάβαση (που θα είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου ουδέτερη) μέχρι το 2050 είναι 33 δισ. Δηλαδή κάτι περισσότερο από ένα δισ. τον χρόνο. Με τη βοήθεια του Ταμείου Ανάπτυξης, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων αυτό θα μπορέσει να προσελκύσει ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια για μια αποτελεσματική δημόσια-ιδιωτική συνεργασία.
   
   
2. Ασφαλιστικό. Η άμεση αναβάθμιση του ασφαλιστικού είναι εξίσου επιτακτική δεδομένου της γήρανσης το πληθυσμού αλλά και της μετανάστευσης του πιο εξειδικευμένου και νέου πληθυσμού. Το ασφαλιστικό είναι απαραίτητο για τη βιωσιμότητα των δημοσιονομικών μεγεθών αλλά και για την προστασία του πολίτη στην τρίτη ηλικία.
   
   
3. Εκσυγχρονισμός της δομής του συστήματος εκπαίδευση σε όλες τι βαθμίδες. Ως το βασικό θεμέλιο στο οποίο χτίζονται δεξιότητες για παραγωγικό δυναμικό.

Ως τελευταία σκέψη, καθώς ξεκινάμε έναν απαραίτητο εκσυγχρονισμό, πρέπει να ξεφύγουμε από το μοντέλο ανάπτυξης όπου ο στόχος της οικονομικής πολιτικής είναι η συστηματική αύξηση των εισοδημάτων.  Πρέπει να φύγουμε από το πρότυπο του περισσότερο και να πορευτούμε με το πρότυπο της καλύτερης διανομής του υπάρχοντος πλούτου, της προστασίας του περιβάλλοντος, της ανακύκλωσης και της κυκλικής οικονομίας και της μείωσης της καταναλωτικής σπατάλης. Αντί για συστηματική αύξηση των εισοδημάτων χρειαζόμαστε βιώσιμη αύξηση των εισοδημάτων που απαιτεί πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου.  Αυτό είναι το κίνημα του beyond GDP το οποίο ασπάζομαι πλήρως που έχει σαν στόχο τη μεγιστοποίηση της ευρύτερης ευημερίας, όπως αυτή ερμηνεύεται από τις κοινωνίες, κι όχι απλά τη μεγιστοποίηση του πλούτου.

*Ομιλία Μαρίας Δεμερτζή στο Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών, «Η Ελλάδα Mετά IV: Μετά (; ) την πανδημία» που πραγματοποιήθηκε στις 21-23.9.2020, στον Κύκλο X: Η ΕΕ το 2030 και η θέση της Ελλάδας: Λιγότερο ή περισσότερο άνισοι μέσα στην ΕΕ;
Αναλυτικά δείτε εδώ: https://ekyklos.gr/21-23-septemvriou-2020-i-ellada-meta-iv-meta-tin-pandimia.html  

Κύκλος X: Η ΕΕ το 2030 και η θέση της Ελλάδας: Λιγότερο ή περισσότερο άνισοι μέσα στην ΕΕ; from Evangelos Venizelos on Vimeo.