Σχετικά με το ασφαλιστικό ζήτημα της χώρας, πρέπει να απαντηθούν τα παρακάτω ερωτήματα: (α) ποια ήταν ή κατάσταση στο τέλος του τρίτου μνημονίου, (β) τι έκανε η νέα κυβέρνηση, (γ) ποιες είναι οι νέες συνθήκες στην οικονομία και την κοινωνία, και (δ) τι θα έπρεπε να έχει γίνει.

Το Ασφαλιστικό στο τέλος του Τρίτου Μνημονίου

Μετά τα τρία μνημόνια, τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων μειώθηκαν σημαντικά. Ποσοστά 99%, που ήταν τα υψηλοτέρα στον αναπτυγμένο κόσμο, μειώθηκαν στο 75% και σταδιακά θα προσεγγίσουν το 50%. Οι συντελεστές των ασφαλιστικών εισφορών αυξήθηκαν, αλλά παρ’ όλα αυτά η κρατική χρηματοδότηση θα ανέρχεται στο 50% των συνολικών δαπανών στο διηνεκές. Για το 2020, η κρατική επιχορήγηση θα ανέλθει στα 15 δισεκατομμύρια ευρώ, σε σύνολο δαπανών 25 δισεκατομμύρια ευρώ (να υπενθυμίσουμε ότι η κρατική επιχορήγηση των συντάξεων στην περίοδο 2010-2018  ξεπέρασε τα 250 δισεκατομμύρια ευρώ). Το αφανές χρέος του συστήματος συντάξεων μειώθηκε σημαντικά στην περίοδο 2009-2018 και υπολογίστηκε στα 350 δισεκατομμύρια ευρώ, μετά την εφαρμογή των περικοπών των «προσωπικών διαφορών» του τρίτου μνημονίου ( Ν. 4387/2016 και Ν. 4472/2017). Χωρίς τις περικοπές συντάξεων της περιόδου 2019-2021, με τις αυξήσεις στις συντάξεις χηρείας, καθώς και με την αλλαγή της βάσης των ασφαλιστέων αποδοχών  για τους αυτοαπασχολούμενους και τους αγρότες (Νόμος 4670/2020),  το αφανές χρέος θα αρχίσει να αυξάνεται και πάλι. Η μεγαλύτερη ευκαιρία που χάθηκε στην περίοδο των μνημονίων ήταν η διατήρηση των χαριστικών ρυθμίσεων για τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, που αφορούν 500.000 συνταξιούχους κάτω των 65 ετών και κοστίζουν 6 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.   Τέλος, με τις ρυθμίσεις του τρίτου μνημονίου δημιουργήθηκε ένα ενιαίο πλαίσιο ασφάλισης για όλους τους εργαζόμενους (αυτό επιδιώκει και ο Πρόεδρος Μακρόν στη Γαλλία με την ασφαλιστική μεταρρύθμιση που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη).

Η πολιτική της νέας κυβέρνησης στο ασφαλιστικό πρόβλημα αποτελεί μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τη χώρα.

Υφιστάμενη κατάσταση

Ο νόμος 4670/2020 της τρέχουσας διακυβέρνησης περιέχει 104 άρθρα που ρυθμίζουν θέματα ήσσονος σημασίας και έχει σαν ουσιαστικό στόχο την επιστροφή στο παρελθόν όσον  αφορά στη δομή του συστήματος καθώς και στη διατήρηση των παροχών στα επίπεδα του νόμου  4387/2016.  Κάποιες συντάξεις αυξάνονται (χωρίς την πληρωμή επιπλέον εισφορών), κάποιοι κλάδοι αντιμετωπίζονται προνομιακά ενώ επικυρώνονται αλλαγές που εισηγήθηκε η προηγούμενη κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιστροφή των συντάξεων χηρείας στο καθεστώς που ίσχυε το 1998, όπου εισπράττονται συντάξεις χηρείας ισοβίως, χωρίς κανένα περιορισμό στα όρια ηλικίας. Επίσης, προτείνεται μια σειρά ρυθμίσεων που στόχο έχουν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πρόσφατων αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, και θα οδηγήσουν σε αύξηση δαπανών 3.9 δισεκατομμυρίων ευρώ στα επόμενα 3-4 χρόνια. Ταυτόχρονα, μεταβάλει το καθεστώς των ασφαλιστέων αποδοχών των ελευθέρων επαγγελματιών και των αγροτών, και αντί για το ετήσιο καθαρό εισόδημα των εν λόγω ασφαλισμένων δημιουργεί τεχνητές κλίμακες ασφαλιστικών εισφορών που μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα οι ίδιοι. Με τις πρωτοφανείς αυτές ρυθμίσεις η Πολιτεία αναγνωρίζει και επίσημα την εισφοροδιαφυγή και την φοροαποφυγή και βιάζεται να ακυρώσει τον εξορθολογισμό που έχει ήδη επιτευχθεί. Αντί της διόρθωσης των λαθών της προηγούμενης κυβέρνησης,  διαπράττονται μεγαλύτερα λάθη, όπως η ανακοίνωση ότι δεν θα επιδιωχθεί πλέον η είσπραξη των ασφαλιστικών εισφορών από τις οικονομικές υπηρεσίες του κράτους (προφανώς θα «ενισχυθεί» η αστεία υφιστάμενη διαδικασία των επιτόπιων ελέγχων των εργοδοτών). Επίσης, δεν μειώνονται οι ασφαλιστικές εισφορές για συντάξεις, αλλά οι ασφαλιστικές εισφορές για την ανεργία.  Τέλος, δεν γίνεται καμία αναφορά στην δημιουργία συμπληρωματικού κεφαλαιοποιητικού συστήματος.
 

Νέες Συνθήκες

Η μελέτη των Χριστοδουλάκης et al. (2018) είχε εκπονήσει ένα μακροχρόνιο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της χώρας με βάση την αδυναμία εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους στην περίοδο μέχρι το 2060, το οποίο απαιτούσε (α) την διενέργεια μεγάλου όγκου ετήσιων επενδύσεων (που μερικώς θα χρηματοδοτούντο από την μείωση των πλεονασμάτων της περιόδου 2020-2060), (β) την αναδιάρθρωση του ασφαλιστικού συστήματος με την μείωση των εισφορών κατά 30% και την δημιουργία κεφαλαιοποιητικού πυλώνα, και (γ) την μείωση των φορολογικών συντελεστών στο 20%  για φυσικά και νομικά πρόσωπα και την απλοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας.

Μετά το ξέσπασμα της  πανδημίας του Κορωνοϊού, η μεγάλη παγκόσμια ύφεση είχε ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση της ΕΕ με την παροχή βραχυχρόνιων δανείων και, κυρίως, μακροπρόθεσμων επιχορηγήσεων (grants) στα κράτη-μέλη. Επομένως, φαίνεται ότι η Ελλάδα μέσα από ένα τέτοιο πρόγραμμα ενισχύσεων περίπου 50-60 δισεκατομμυρίων ευρώ (και με την κατάλληλη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων) θα μπορούσε να εξασφαλίσει τους πόρους για τις απαιτούμενες επενδύσεις στην περίοδο 2020-2030. Αυτό, όμως, προϋποθέτει σοβαρό μακροχρόνιο σχεδιασμό και αποτελεσματική οργάνωση του κράτους. Επομένως, παραμένει η ανάγκη μιας ολοκληρωμένης μεταρρύθμισης στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας. Δυστυχώς, οι κινήσεις που έγιναν στο θέμα του ασφαλιστικού κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση.            

Τι προτείνουμε

Πρέπει, λοιπόν, να απαντηθεί το ερώτημα: τι θα μπορούσε να έχει γίνει, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα του ασφαλιστικού προβλήματος. Μια συνεκτική πρόταση ασφαλιστικής μεταρρύθμισης έχει εκπονηθεί στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και έχει εξειδικευτεί από τους Χριστοδουλάκης et al. (2018). Περιλαμβάνει τα εξής:

• Διατήρηση των υφιστάμενων παροχών για όσους έχουν ασφαλιστεί μέχρι το 1992 και ομογενοποίηση των διατάξεων υπολογισμού των παροχών,
• Δημιουργία νέου συστήματος συντάξεων για τις νέες γενιές που έχουν ασφαλιστεί μετά το 1992 και μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά 30% σε μια πενταετία,
• Θέσπιση κεφαλαιοποιητικού συστήματος που θα συμπληρώνει την λειτουργία του διανεμητικού, για τους νέους ασφαλισμένους μετά το 1992.

Με την πρόταση αυτή θα μηδενιζόταν το αφανές χρέος μετά το 2045 που θα τελείωνε η μεταβατική περίοδος για τους ασφαλισμένους πριν το 1992. Για τους νέους ασφαλισμένους το συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης θα ήταν 55%, όσο και με το υφιστάμενο σύστημα, αλλά με μικρότερες εισφορές κατά 30%, και με μηδενική κρατική επιχορήγηση πέραν του 2045.

Ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα συντάξεων, με εισφορές 6% ετησίως, θα οδηγούσε στην πρώτη δεκαετία σε συσσώρευση αποθεματικών 50 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ μέχρι το 2060 θα έφθαναν στα 400 δισεκατομμύρια ευρώ.

Πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιηθεί και στη χώρα μας ότι η μεταρρύθμιση του συστήματος συντάξεων δεν μπορεί να γίνεται με μοναδικό κριτήριο την εξαγορά ψήφων, αλλά θα πρέπει πλέον να θεσπίσουμε ένα βιώσιμο σύστημα που θα εδραιώσει τη θεσμική αποταμίευση ως την κύρια μέθοδο αποταμίευσης στην ελληνική κοινωνία, όπως ακριβώς συμβαίνει σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες.

Η νέα διακυβέρνηση είχε όλες τις προϋποθέσεις να επιτύχει μια πολιτική συναίνεση με την αντιπολίτευση στο ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας, πράγμα που δεν κατέστη δυνατόν σε όλη της περίοδο της Μεταπολίτευσης. Εφόσον έχει γίνει αποδεκτό το ασφαλιστικό πλαίσιο του τρίτου μνημονίου, θα έπρεπε να γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις που είχαν ήδη εντοπιστεί, να  συμφωνηθεί η σταδιακή μείωση των εισφορών σε συνδυασμό με την παράλληλη μείωση του αφορολόγητου ορίου (είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη) ούτως ώστε να μην υποστούν καμία μείωση στα εισοδήματά τους οι αυτοαπασχολούμενοι και οι αγρότες, και να θεσπιστεί η εισαγωγή του κεφαλαιοποιητικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό θα ήταν αυτονόητη η σύμφωνη γνώμη των πιστωτών για την μείωση των πλεονασμάτων, διότι θα μηδενιζόταν το αφανές χρέος μετά το 2045 και το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού χρέους θα μετατρεπόταν σε εσωτερικό.

Η πολιτική της νέας κυβέρνησης στο ασφαλιστικό πρόβλημα αποτελεί μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τη χώρα. Πρέπει να περιμένουμε πάλι την επόμενη κυβέρνηση ή την επόμενη κρίση.

*Ομιλία Μιλτιάδη Νεκτάριου στο Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών, «Η Ελλάδα Mετά IV: Μετά (; ) την πανδημία» που πραγματοποιήθηκε στις 21-23.9.2020, στον Κύκλο IX: Οι προϋποθέσεις ενός αξιόπιστου σχεδίου για το ασφαλιστικό. Αναλυτικά δείτε εδώ: https://ekyklos.gr/21-23-septemvriou-2020-i-ellada-meta-iv-meta-tin-pandimia.html 

Κύκλος IX: Οι προϋποθέσεις ενός αξιόπιστου σχεδίου για το ασφαλιστικό from Evangelos Venizelos on Vimeo.