Θα επικεντρωθώ στο ασφαλιστικό σύστημα και στις αναμενόμενες περικοπές των συντάξεων τα επόμενα χρόνια μέχρι το 2022 αλλά θέλω να τοποθετήσω αυτή τη συζήτηση στο πλαίσιο των αναμενόμενων προοπτικών της οικονομίας.

Αποτελεί πάγια θέση δική μας ότι το σύστημα συντάξεων δεν μπορεί να εξετάζεται ερήμην της πραγματικής οικονομίας, σε αντίθεση με το πολιτικό σύστημα το οποίο χρησιμοποίησε για καθαρά πολιτικούς στόχους το σύστημα συντάξεων στα χρόνια της Μεταπολίτευσης με τα γνωστά αποτελέσματα. Και ποια ήταν αυτά: ότι έχουμε τη μεγαλύτερη κατάρρευση συστήματος συντάξεων στον ανεπτυγμένο κόσμο στην μεταπολεμική περίοδο. Αυτό συνέβη στην Ελλάδα. Και το ερώτημα είναι γιατί; Γιατί δεν σχεδιάσαμε ποτέ τις οικονομικές αλληλεπιδράσεις του συστήματος συντάξεων.

Ποιες είναι λοιπόν οι αναμενόμενες προοπτικές για την ελληνική οικονομία; Μετά την Έκθεση της Θεσσαλονίκης και τις παρουσιάσεις των προγραμμάτων από τις αριστερές, κεντρώες και δεξιές πολιτικές δυνάμεις στη χώρα, έχουν ξεκαθαρίσει πλέον οι δυο βασικοί δρόμοι για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Ο πρώτος δρόμος είναι αυτός της δημιουργίας πλεονασμάτων, χαμηλής ανάπτυξης και εκτεταμένης επιδοματικής πολιτικής. Μια διαιώνιση της φτώχειας. Θα πει κάποιος πώς τεκμηριώνεται αυτό. Τεκμηριώνεται από τα μακροχρόνια μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης που έχει εκπονήσει επανειλημμένως το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Και έχουν επαναληφθεί αυτές οι εκτιμήσεις από παρόμοια μακροχρόνια μοντέλα που έχει εκπονήσει ο καθηγητής Ν. Χριστοδουλάκης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο και τα οποία ανακοίνωσε τα δύο τελευταία χρόνια. Τι λένε αυτά; Ότι σε καμία περίπτωση η ανάπτυξη δεν πρόκειται να ξεπεράσει το 1-1,5% από τώρα μέχρι το 2060. Αυτό τί σημαίνει; Ότι ποτέ δεν πρόκειται να απορροφήσουμε την ανεργία, ποτέ δεν πρόκειται να μειώσουμε το χρέος και απλώς θα είμαστε σε μια κατάσταση τέλματος και συνεχούς φτώχειας. Να πούμε εδώ και να υπενθυμίσουμε ότι έχουμε ξαναγυρίσει στο 1980 όσον αφορά το κατά κεφαλή εισόδημα, σε σχέση με το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα της Ευρωζώνης. Είμαστε η 4^η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη πλέον και εάν προχωρήσουν τα πράγματα με βάση αυτό το σενάριο, πολύ σύντομα πρώτα η Ρουμανία που είναι πολύ κοντά σε εμάς και μετά η Βουλγαρία θα μας ξεπεράσουν. Αυτό είναι το άσχημο σενάριο το οποίο όμως έχει σοβαρή πολιτική υποστήριξη, και αυτή είναι μια ρεαλιστική εκτίμηση για τα τεκταινόμενα στη χώρα.

Εναλλακτική λύση ποια είναι: Εναλλακτική λύση είναι να χρησιμοποιήσουμε ένα μέρος των πλεονασμάτων σε συμφωνία, βεβαίως, με τους πιστωτές μας και να το χρησιμοποιήσουμε για επενδύσεις. Γύρω στο 2,5% ετησίως του ΑΕΠ, για επενδύσεις κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Και δραστική μείωση των φόρων σε ένα επίπεδο   γύρω στο 20% και μια μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά 30% . Αυτό θα οδηγήσει με βάση τις εκτιμήσεις του μακροχρόνιου μοντέλου που σας έλεγα προηγουμένως σε μείωση της ανεργίας στο 7% σε περίπου 5-6 χρόνια από την έναρξη αυτού του προγράμματος, πτώση της σχέσης χρέους προς ΑΕΠ κάτω από το 100% στην ίδια περίοδο, και γύρω στο 2030 θα έχουμε επιστρέψει στο επίπεδο εθνικού εισοδήματος που είχαμε το 2009. Αυτό είναι μεγάλη πρόκληση θα πει κάποιος, και βέβαια ακούσατε τους προηγούμενους ομιλητές για τις προϋποθέσεις υλοποίησης αυτού του στόχου.

Αλλά, θα ρωτήσει κάποιος έχει η Ελλάδα τέτοιες δυνατότητες; Έχουμε πάρα πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες. Το πρόβλημα βρίσκεται στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Δεν μπορεί η Κύπρος να έχει ρυθμούς ανάπτυξης 4% και εμείς να βαδίζουμε στο 1-1,5% συνέχεια. Πέρυσι ακούσατε όλοι αυτή τη θεωρία περί 2,5% ανάπτυξης. Τελικά καταλήξαμε στο 1,5%. Φέτος ακούτε τη θεωρία περί 2,8%. Τα Χριστούγεννα που θα κλείσουν οι λογαριασμοί θα δείτε ότι δεν θα ξεπεράσουμε το 1,5% πάλι. Επομένως πρέπει να αλλάξουμε τρόπο συνεννόησης και οργάνωσης της δουλειάς γιατί έχουμε φοβερό ανθρώπινο δυναμικό που όμως δεν βρίσκεται στο πολιτικό σύστημα. Αυτό είναι το πρόβλημα. Δηλαδή, το πολιτικό σύστημα πρέπει να ανοίξει και να οργανώσει πολύ καλύτερα την ανασυγκρότηση της χώρας.

Και έρχομαι τώρα στο σύστημα συντάξεων.

Τί γίνεται με το σύστημα συντάξεων; Το νέο σίριαλ που θα παίζει στην Ελλάδα το Φθινόπωρο και το Χειμώνα μέχρι να γίνουν οι εκλογές, είναι οι περικοπές των συντάξεων. Τί λέει όλη αυτή η ιστορία; Αφού πριν από δύο μήνες υπογράψαμε τις περικοπές των συντάξεων τριών δις. ετησίως μέχρι το 2022, τώρα το ξανασκεφθήκαμε επειδή πλησιάζουν οι εκλογές. Οπότε θέλουμε τώρα να μην περικόψουμε τις συντάξεις. Υπάρχουν τρία θέματα εδώ. Το πρώτο είναι το νομικό. Υπήρχε το σοβαρό συνταγματικό πρόβλημα από πριν από την μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου και προσπάθησε η μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου να το αντιμετωπίσει. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκαν και οργάνωσαν τη μείωση των προσωπικών διαφορών μεταξύ παλαιών και νέων συνταξιούχων ήταν εξαιρετικά λανθασμένος και υλοποιήθηκε με πολύ χειρότερο τρόπο. Τελικά κατέρρευσε όλο αυτό το σχήμα με τα γνωστά προβλήματα. Επομένως το νομικό πρόβλημα δεν μπορεί να μην αντιμετωπιστεί. Δεν μπορεί δηλαδή ασφαλισμένοι οι οποίοι έχουν ακριβώς τις ίδιες προϋποθέσεις ασφάλισης να έχουν τόσο μεγάλες διαφορετικές παροχές επειδή συνταξιοδοτήθηκαν ένα μήνα μετά από το προηγούμενο ασφαλιστικό καθεστώς. 

Ο δεύτερος παράγοντας είναι το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα. Αυτό έχει τις εξής διαστάσεις. Περικοπές συντάξεων τριών δις ετησίως από το 2019-2022 και από το 2020-2022, αύξηση φόρων λόγω αφορολόγητου 2 δις ετησίως. Που σημαίνει 5 δις μόνο από εκεί. Και αυτά τα 5 δις είναι απαραίτητα για να χρηματοδοτήσουν τη δημιουργία του πλεονάσματος. Γιατί αυτό είναι το αδιέξοδο της σημερινής διακυβέρνησης. Από τη μια θέλει να προστατεύσει τις συντάξεις ή έτσι διατείνεται και από την άλλη όμως χρησιμοποιεί τη μείωση των συντάξεων για να χρηματοδοτήσει το πλεόνασμα για το οποίο έχει δεσμευτεί μέχρι το 2022 και μετά 2,5% μέχρι το 2060. Και εδώ να πούμε ότι τέτοια δέσμευση, τέτοια συμφωνία σε τέτοια πλεονάσματα δεν έχει συμβεί ποτέ και πουθενά στον ανεπτυγμένο κόσμο και στη σύγχρονη καταγεγραμμένη οικονομική ιστορία και μάλιστα μετά από δεκαετή οικονομική ύφεση. Αυτά είναι ασύλληπτα πράγματα. Αυτά θα διδάσκονται σαν Case Studies σε όλες τις οικονομικές σχολές του κόσμου σαν παραδείγματα προς αποφυγήν και πώς μπορεί να καταστραφεί πλήρως μια οικονομία.

Ποια είναι τα πρωτογενή πλεονάσματα που έχουν συμφωνηθεί. Κυμαίνονται από 5,5% φέτος, 6,5% του χρόνου και φθάνουν 11 δις το 2022. Η διαφορά μεταξύ των 5 δις που έλεγα προηγουμένως και των ποσών αυτών προκύπτει από αυξήσεις φόρων. Επομένως πού θέλω να καταλήξω. Ότι αν δεν μειώσει ούτε τις συντάξεις και αν δεν μειώσει ούτε το αφορολόγητο, η κυβέρνηση πρέπει να βρει 5 δις επιπλέον κατ’ έτος από τώρα μέχρι το 2022. Και που θα τα βρει; Μόνο αν αυξήσει φόρους. Τι άλλο να φορολογήσεις όμως στην Ελλάδα, από που να μαζέψεις 5 δις επιπλέον; Επομένως αυτό νομοτελειακά σημαίνει ότι πρέπει για να μην περικοπούν οι συντάξεις να ξαναγίνει ένα καινούργιο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα. Να έρθουν πάλι τα κλιμάκια της Τρόικα να καθίσουν εδώ με τα κλιμάκια του υπουργείου Οικονομικών να επαναδιαπραγματευτούν για μερικούς μήνες να ξαναβρούν ένα καινούργιο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα μέχρι το 2022 και να ξαναβγαίνουν τα νούμερα. Όποιος ξέρει στοιχειώδη είτε μαθηματικά είτε οικονομικά καταλαβαίνει ότι δεν βγαίνει αυτή η άσκηση με τίποτα.

Η τρίτη διάσταση της υπόθεσης αυτής έχει σχέση με τη βιωσιμότητα του συστήματος συντάξεων. Γιατί γίνεται τόσα χρόνια όλη αυτή η συζήτηση για τις συντάξεις; Λέγαμε εμείς το 2010 ότι θα γίνουν κατακλυσμιαίες μειώσεις συντάξεων και συνεχείς όλη τη δεκαετία αυτή. Και έλεγαν οι πολιτικοί ότι δεν υπάρχει περίπτωση, δεν θα περικοπούν άλλο οι συντάξεις. Εικοσιτέσσερις φορές έχουν μειωθεί από τότε. Το θέμα είναι γιατί γίνεται αυτό. Διότι η οικονομία δεν αντέχει ένα τέτοιο σύστημα συντάξεων σαν το δικό μας το οποίο είναι πλήρως λανθασμένο όσον αφορά το σχεδιασμό του και η λειτουργία του είναι ακόμη χειρότερη. Τα έχουμε πει σε άλλες συζητήσεις αυτά και δεν χρειάζεται να τα επαναλάβουμε εδώ. Επομένως τί έλεγε η τελευταία συμφωνία του Τρίτου Μνημονίου. Κάντε τις περικοπές και το πάγωμα των συντάξεων -- τα 3 δις κατ έτος που σας έλεγα πριν-- ώστε να μειωθεί το ποσοστό των συντάξεων σε σχέση με το ΑΕΠ της χώρας. Και τι έβγαλε η αναλογιστική μελέτη του 2018, που ακόμη την κρύβει η κυβέρνηση αλλά την έχει στείλει στις Βρυξέλλες. Ότι θα πέσει η δαπάνη των συντάξεων το ‘18, το ‘19 και μέχρι το ‘20 από 17% που είναι το τρέχον ποσοστό στο 14% και εντυπωσιάστηκαν βέβαια οι άνθρωποι στις Βρυξέλλες. Αυτό είναι. Διορθώθηκαν πλέον οι Έλληνες. Να πούμε και ένα παρεπόμενο αυτής της ανάλυσης. Μια από τις δέκα υποθέσεις αυτής της αναλογιστικής μελέτης είναι ότι από το ‘16 που ξεκινούν τα δεδομένα της ανάλυσης μέχρι το ‘20, προβλέπουν ένα ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ 14%, οπότε αντιλαμβάνεστε πώς βγαίνουν τα νούμερα.

Έρχομαι ξανά στη βιωσιμότητα του συστήματος.

Εάν λοιπόν δεν κάνουμε αυτές τις περικοπές το ποσοστό ξαναγυρίζει πάλι στο 17%. Επομένως τι συμπέρασμα θα βγάλουν οι αγορές; Δεν μας άρεσε η υπαγωγή στο ΕSM και οι πιστοληπτικές γραμμές θέλαμε τις ελεύθερες αγορές. Όταν θα ξαναδούν λοιπόν οι αγορές ότι ξαναγυρίζουμε στο 17%, διότι δεν κάνουμε τις συμφωνημένες περικοπές, τί συμπέρασμα θα βγάλουν; Αυτονόητα όλα αυτά.

Θέλω να τελειώσω με μια ευοίωνη εκτίμηση η οποία είναι πιθανόν να λάβει χώρα την επόμενη μέρα μετά τις εκλογές. Υπάρχουν τα εξής θετικά στοιχεία μέσα σε αυτόν τον σκοτεινό ορίζοντα από τον οποίο προερχόμαστε και ενώ πορευόμαστε προς το μέλλον. Κατ’ αρχήν ελπίζω ότι θα ακολουθήσουμε το σωστό δρόμο και στην οικονομική ανάπτυξη. Θέλω να πω ότι θα βρεθεί μια πλειοψηφία στη χώρα που θα πάρει επάνω της την ανάπτυξη της χώρας με ρυθμούς ανάπτυξης γύρω στο 4% ώστε να εξελιχθούμε και εμείς όπως οι άλλες οικονομίες που βγήκαν από την κρίση και να μην είμαστε οι δακτυλοδεικτούμενοι μαύροι της Ε.Ε. Δεύτερον, στον τομέα των συντάξεων, το κέντρο του πολιτικού φάσματος και η συντηρητική παράταξη έχουν πλέον δεχθεί να κάνουν αυτό που δεν συμφωνήσαμε να κάνουμε σε όλη την Μεταπολίτευση, δηλαδή να δημιουργήσουμε ένα νέο σύστημα τριών πυλώνων: δυο υποχρεωτικών κρατικών και ενός προαιρετικού ιδιωτικού, και αυτό είναι πάρα πολύ μεγάλη κατάκτηση. Δηλαδή αυτή η κακοδαιμονία που μας κατατρέχει έπεισε πλέον το πολιτικό σύστημα – το μεγαλύτερο μέρος από αυτό – να σοβαρευτεί και να δει τι κάνει το 90% των χωρών του ανεπτυγμένου κόσμου. Μόνο εδώ θα βρείτε πολιτικές πτέρυγες στη χώρα οι οποίες επιμένουν στο διανεμητικό σύστημα, δηλαδή όλα τα ρίσκα πάνω στο κράτος παρόλο που έχουμε την μεγαλύτερη καταστροφή και πτώχευση συνταξιοδοτικού συστήματος σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Αυτή η πλευρά της πολιτικής επιμένει να συνεχίσουμε τον ίδιοι δρόμο και να μην κάνουμε αυτό που κάνει το 90% των χωρών του ανεπτυγμένου κόσμου που κρατά το διανεμητικό σύστημα, συμπληρώνει με το κεφαλαιοποιητικό, και αφήνει το υπόλοιπο στην ελεύθερη βούληση των πολιτών. Τα έχουμε τεκμηριώσει όλα αυτά. Τον επόμενο μήνα θα κυκλοφορήσει και ένα βιβλίο το οποίο θα είναι εξαιρετικά διαφωτιστικό για αυτούς που θέλουν να μάθουν από την αρχή τι είναι τα συστήματα συντάξεων.

Το δεύτερο ευοίωνο στοιχείο σε αυτή την ανάλυση, μιλάω πάντα για την επόμενη μέρα, είναι ότι είδαν πλέον όλοι το φως το αληθινό και μιλούν για μείωση των ασφαλιστικών εισφορών. Ακόμα και η σημερινή διακυβέρνηση ανακάλυψε και αυτή ότι πρέπει να μειωθούν οι ασφαλιστικές εισφορές. Αυτό είναι εξαιρετικά θετικό που σημαίνει ότι την επόμενη μέρα θα έχουμε μια ευρύτερη συναίνεση για τον σχεδιασμό ενός συστήματος συντάξεων με πολλούς πυλώνες όπως ακριβώς είναι σε όλες τις άλλες ανεπτυγμένες χώρες και με δραστική μείωση των εισφορών. Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών; Αν αυτό συνδυαστεί με μια οικονομία η οποία θα αναπτύσσεται με ρυθμούς πάνω από 3,5%-4% είναι ο μόνος τρόπος να σταματήσει η μείωση των συντάξεων. Επαναλαμβάνω είναι ο μόνος τρόπος να σταματήσει η μείωση των συντάξεων και να δουν για πρώτη φορά στα τελευταία δέκα χρόνια οι συνταξιούχοι μια αύξηση που μπορεί να είναι ένα κοινωνικό μέρισμα που θα τους δίδεται λόγω της αυξημένης απόδοσης της οικονομίας. Αν δεν συμβεί αυτό και συνεχίσουμε με τα προγράμματα λιτότητας και πλεονασμάτων κλπ. θα έχουμε συνεχή μείωση των συντάξεων. Επομένως είναι ευοίωνο ότι το πολιτικό σύστημα αρχίζει και προσγειώνεται πλέον στην πραγματική κατάσταση της χώρας και ελπίζω ότι αυτό που δεν πετύχαμε τα τριάντα χρόνια της Μεταπολίτευσης θα το επιτύχουμε πλέον τώρα, την επόμενη μέρα δηλαδή   να έχουμε μια συναίνεση σε αυτά τα βασικά στοιχεία   και να επιλύσουμε οριστικά το ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας. 

* Ομιλία Μιλτιάδη Νεκτάριου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών "Στον απόηχο της ΔΕΘ - Η πορεία της χώρας μέχρι τις εκλογές", που πραγματοποιήθηκε στις 19.9.2018, στο ξενοδοχείο King George. 
Δείτε αναλυτικά, εδώ: https://ekyklos.gr/617-19-9-athina-ston-apoixo-tis-deth-i-poreia-tis-xoras-mexri-tis-ekloges-html.html 

19.9.2018. Ομιλία Μ. Νεκτάριου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών “Στον απόηχο της ΔΕΘ” from Evangelos Venizelos on Vimeo.

19.9.2018. Κύκλος Ιδεών: Στον απόηχο της ΔΕΘ (Μέρος Α') from Evangelos Venizelos on Vimeo.

19.9.2018. Κύκλος Ιδεών: Στον απόηχο της ΔΕΘ (Μέρος Β') from Evangelos Venizelos on Vimeo.