Είναι βέβαιο πως θα χυθεί πολύ μελάνι ακόμη για το θέμα της προοπτικής της ΕΕ, ιδίως και μετά το σοκ που προκάλεσε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Μεγάλη Βρετανία.
Τα μεγάλα και περίπλοκα προβλήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπη η Ευρώπη εγγυώνται μακρές περιόδους εντάσεων αλλά και επίπονων προσπαθειών για την υπέρβασή τους. Ας σημειωθεί εδώ πως ούτε για το θέμα της τρομοκρατίας, ούτε για το προσφυγικό, ούτε για την περίπτωση ενός Brexit υπάρχει στην Ευρώπη προηγούμενη εμπειρία λύσεων και αντίστοιχοι θεσμοθετημένοι αποτελεσματικοί μηχανισμοί στη διάθεσή της.
Αισιόδοξη προσέγγιση στο μέλλον της ΕΕ μπορεί να βασιστεί στα διδάγματα από την Ιστορία της.
Μέχρι τώρα, έχουν κυριαρχήσει συντριπτικά στις σχετικές αναλύσεις ένθεν και εκείθεν του Ατλαντικού οι αρνητικές προβλέψεις και η απαισιοδοξία για το αν η πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης είναι τελικά δυνατόν να επιτευχθεί έγκαιρα, πριν κάποιο «ατύχημα» προκαλέσει μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Γι΄αυτό και είναι ενδεικτικές εν προκειμένω οι διαφορετικές προτεραιότητες που υποστηρίζονται και οι οποίες εκφράζονται βασικά σε δυο απόψεις: α) σταδιακή, βήμα προς βήμα οικονομική ενοποίηση (τραπεζική ενοποίηση, προϋπολογισμός, φορολογική πολιτική κ.λ.π), που αποτελεί και την ακολουθούμενη σήμερα πολιτική και β) πρόταξη της πολιτικής ενοποίησης και μάλιστα με ταχείς ρυθμούς.
Αισιόδοξη προσέγγιση στο μέλλον της ΕΕ μπορεί να βασιστεί κυρίως στα διδάγματα που προκύπτουν από την Ιστορία της, όλων σχεδόν των οποίων κοινός παρονομαστής είναι η διάψευση των κατά καιρούς σεναρίων για τη διάλυσή της. Κάποια παραδείγματα:
- Στη δεκαετία του ΄60, όταν ο πρόεδρος Ντε Γκωλ άσκησε βέτο στην είσοδο της Μ. Βρετανίας και αποχώρησε για 6 μήνες από την τότε ΕΟΚ, προκαλώντας παράλυση στη λειτουργία της, πολλοί είχαν πιστέψει πως «το πείραμα είχε τελειώσει».
-Στη δεκαετία του ΄80, οι όροι «Ευρωσκλήρωση» και «Ευρωπεσιμισμός» εφευρέθηκαν για να αποδοθεί το κλίμα απογοήτευσης που επικρατούσε στις Βρυξέλλες και λίγα χρόνια αργότερα οι οικονομολόγοι ομόφωνα σχεδόν υποστήριζαν πως η ιδέα του ευρώ δεν επρόκειτο να προχωρήσει. Σήμερα το ευρώ είναι μια πραγματικότητα.
-Μόλις λίγα χρόνια πριν, το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα καταψηφίστηκε στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας, Ολλανδίας και Ιρλανδίας. Σήμερα αποτελεί νόμο της ΕΕ.
- Το 2010, σαν αποτέλεσμα της κρίσης που ανέκυψε με τα κρατικά χρέη, αποφασίστηκε το άνευ προηγουμένου σε ύψος τότε πακέτο των 750 δις για τη δημιουργία του μηχανισμού του αντίστοιχου Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου.
- Οι μεγάλες παρεμβάσεις της ΕΚΤ στο θέμα των επιτοκίων δανεισμού και με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης που τρέχει εδώ και καιρό αποτελούν δείγματα διάθεσης για αποτελεσματική δράση, όταν χρειάζεται.
- Τα λεγόμενα προγράμματα διάσωσης Ελλάδας, Ιρλανδίας, Πορτογαλίας και Κύπρου καθώς και η στήριξη στην οικονομία της Ισπανίας ήταν πολύ σημαντικές αποφάσεις, ανεξαρτήτως των ενστάσεων που διατυπώθηκαν και των ανοιχτών διαφωνιών που εκδηλώθηκαν γι’ αυτά.
Τα Ευρωπαϊκά κράτη φαίνεται να βρίσκουν στο τέλος τις κοινές λύσεις στα μεγάλα ζητήματα.
Δεν πρέπει όμως να προσπερνάμε κάτι το οποίο είναι ένα δεδομένο καίριας σημασίας, όταν βλέπουμε συχνά – πυκνά «προφητείες» για κατάρρευση της ΕΕ. Το δεδομένο αυτό είναι ότι τα μεγάλα κράτη της που είναι και οι βασικοί πρωταγωνιστές και σήμερα στην ΕΕ (όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία) έχουν επενδύσει πάρα πολλά στην επιτυχία αυτού του εγχειρήματος από τότε που αποφάσισαν να υλοποιήσουν το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, γιατί τα κίνητρά τους δεν ήταν απλώς τα πρόδηλα τεράστια οικονομικά οφέλη. Στήριξαν τη μεγάλη αυτή ιδέα στην πιο στέρεα βάση που είναι οι αρχές και οι αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ώστε με αυτές να θεμελιωθεί η ειρήνη και η πρόοδος.
Ο δρόμος βέβαια δεν είναι εύκολος σήμερα, όταν ανακύπτουν τα γνωστά προβλήματα που έχουν χαρακτήρα όχι μόνο ευρωπαϊκό, αλλά παγκόσμιο. Η συγκυρία γίνεται αναπόφευκτα ακόμη πιο δυσμενής αφού η λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών από τη φύση της είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Τα κοινοβούλια τόσων κρατών – μελών που πρέπει να συμφωνήσουν κάθε φορά, αντιφατικές τάσεις που διαμορφώνονται στις κοινωνίες τους, η γραφειοκρατία που πάντα αντιστέκεται, κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητα εμπόδια είναι στο να προχωρήσουν τα μεγάλα ζητήματα της ΕΕ.
Παρά ταύτα, τα Ευρωπαϊκά κράτη φαίνεται να βρίσκουν στο τέλος τις κοινές λύσεις στα μεγάλα ζητήματα που προκύπτουν, κινούμενα όχι κατ΄ανάγκη στο σύνολό τους από βαθιά πίστη στο Ευρωπαϊκό ιδεώδες, αλλά και από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι δεν έχουν άλλη επιλογή, παρά να συνεργαστούν. Στη βάση αυτή, κερδίζει συνεχώς έδαφος η θέση αυτών που πιστεύουν πως η μόνη εναλλακτική λύση βρίσκεται σήμερα στην ενίσχυση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης, πράγμα που σημαίνει βέβαια μεταβίβαση στην ΕΕ ελέγχου στους εθνικούς προϋπολογισμούς και σε εθνικές πολιτικές των μελών της.
Αναμένεται στο εξής μια όλο και μεγαλύτερη δραστηριοποίηση από τους Ευρωπαίους ηγέτες με αφορμή το Brexit, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει και σαν μια καλή ευκαιρία για να προχωρήσει μπροστά η Ευρώπη μέσω αυτού, άσχετα με το αν, πότε και πως θα υλοποιηθεί αυτό. Επιδίωξη θα είναι ξεκάθαρα η περαιτέρω ολοκλήρωση στην ΕΕ γενικά και η τραπεζική ένωση ειδικότερα, που στο τέλος θα οδηγήσουν στη ενδυνάμωση της ΕΕ, αν και η συγκυρία δείχνει να μην είναι τώρα η πιο κατάλληλη ώρα για αυτό, λόγω της εντεινόμενης δημαγωγίας και του ευρωσκεπτικισμού.
Η Ευρώπη πρέπει να αποδείξει γρήγορα ότι είναι σε θέση να λειτουργεί αποτελεσματικά.
Από την άλλη μεριά όμως η Ευρώπη πρέπει να αποδείξει γρήγορα ότι είναι σε θέση να λειτουργεί αποτελεσματικά και η ΕΕ να δείξει πως μπορεί να επιλύει με μεγαλύτερη ταχύτητα τα προβλήματα που ανακύπτουν, πράγμα που αποτελεί το κλειδί για να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ταυτόχρονα η ευρωζώνη πρέπει να επιταχύνει την οικονομική και πολιτική ολοκλήρωσή της, για να αποκλειστεί έτσι το ενδεχόμενο και άλλες χώρες να δελεασθούν και να σκεφθούν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας για να εγκαταλείψουν την ΕΕ.
Συμπερασματικά μπορεί να πει κανείς, ότι η ΕΕ πετυχαίνει μέχρι τώρα να ξεπερνάει τις εκάστοτε αντίξοες καταστάσεις, επειδή οι πολιτικές της βασίζονται στην παραδοχή πως η διαφορετικότητα σε μια ένωση εθνών δεν αποτελεί αξεπέραστο εμπόδιο στο να μπορούν αυτά να βρίσκουν ρεαλιστικούς τρόπους να εργάζονται μαζί. Είναι μια δύσκολη διαδικασία, αλλά τελικά λειτουργεί. Έτσι, κατά τα φαινόμενα, αυτοί που στοιχηματίζουν εναντίον των συμφερόντων των κρατών – μελών της, είναι πολύ πιθανόν να χάσουν και αυτή τη φορά.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Haranghy Jenő (1894-1951), On The way Home