Αποτελεί κοινή πια διαπίστωση ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί και οι προοδευτικές δυνάμεις υφίστανται διαρκώς πίεση σε όλες σχεδόν τις χώρες, ακόμα και σε αυτές που διακρίνονται για το υψηλό επίπεδο λειτουργίας του πολιτεύματος και του κράτους στις θεμελιώδεις εκφάνσεις τους – πολιτικός πολιτισμός, κράτος δικαίου, κοινωνικό κράτος. Η αναπόφευκτη ως εκ τούτου υποχώρηση του προοδευτικού χώρου σημαίνει ταυτόχρονα και άνοδο των εθνικολαϊκιστικών ακροδεξιών δυνάμεων, τουλάχιστον μέχρι τώρα.
Μια ολόκληρη γενιά μεγάλωσε σε έναν κόσμο που από πολλές απόψεις γινόταν όλο και πιο ελεύθερος, πιο πλούσιος, πιο υγιής, πιο ασφαλής και συνάμα πιο αλληλέγγυος, ειρηνικός, ανεκτικός και λιγότερο βίαιος. Μελαγχολικά παρατηρούμε σήμερα πως η αίσθηση ενός καλύτερου κόσμου αποδυναμώνεται διαρκώς και απομακρύνεται επικίνδυνα. Παραμένουν όμως και συχνά αυξάνονται όλα τα αρνητικά φαινόμενα, όπως η φτώχεια, η ανισότητα, η βία. Η αλληλεγγύη μεταξύ κοινωνικών ομάδων, αλλά και μεταξύ κρατών, εξανεμίζεται. Οι ηγεσίες μέσα στις κοινωνίες παρουσιάζονται αποκομμένες από την πλειονότητα και επιδεικνύουν μια απληστία για κάθε είδους εξουσία, οικονομική, επιχειρηματική, πολιτική.
Η αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής προϋποθέτει πρωτίστως οι ηγεσίες του προοδευτικού χώρου γενικότερα, με τις ονομασίες που είναι γνωστές κατά περίπτωση, δημοκράτες, φιλελεύθεροι, σοσιαλδημοκράτες, μεσαίος χώρος, κεντρώος χώρος, κεντροαριστερά, να εντοπίσουν τα πραγματικά αίτια της, για να προτείνουν στη συνέχεια τις κατάλληλες λύσεις που θα μπορούσαν να τους κάνουν εκλογικά επιτυχημένους και να επιτευχθεί έτσι η απαιτούμενη πολιτική αλλαγή.
Η αλλαγή πλεύσης του εκλογικού σώματος, που θα αποτελέσει και τη γνήσια απάντηση στο μίσος και το φόβο που έχουν διαχυθεί σ΄αυτό
Φαίνεται, δυστυχώς, πως οι εκπρόσωποι της συνολικότερης δημοκρατικής παράταξης μέχρι τώρα εξάγουν λανθασμένα συμπεράσματα για την άνοδο του λαϊκισμού, αποδίδοντάς την αποκλειστικά - ενδεχομένως επειδή τους βολεύει έτσι περισσότερο - στις ακραίες θέσεις που υιοθετούν τα εθνικιστικά κόμματα. Φθάνουν στο σημείο, εμμέσως ή και ευθέως, να αντιγράφουν την πολιτική του κόμματος που βρίσκεται στο απέναντι πολιτικό άκρο. Και όντως παραχωρούν συνεχώς έδαφος στους ακροδεξιούς λαϊκιστές, προτείνοντας μεταξύ άλλων και την εφαρμογή ακόμη και εντελώς απαράδεκτων πολιτικών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με την κ. Κλίντον για το προσφυγικό ζήτημα, η οποία πρόσφατα σε σχετικό άρθρο της αποφάνθηκε πως « η Ε.Ε. πρέπει να κλείσει τις πόρτες της στους μετανάστες για να μπορέσει να καταπολεμήσει την ακροδεξιά…»
Κινούμενοι στη λογική αυτή όμως αφήνουν έξω το βασικότερο λόγο που είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία του εφιάλτη στον οποίο τώρα συνειδητοποιούμε ότι βρεθήκαμε, δηλαδή το νεοφιλελευθερισμό. Υποτίμησαν σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα ότι σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού παγκοσμίως σήμερα υπάρχει διάχυτος πόνος. Με τις γνωστές πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού οι απλοί άνθρωποι είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να πέφτει δραματικά, να υποβαθμίζεται η κοινωνική ασφάλεια, και το κυριότερο, να βλέπουν για τα παιδιά τους ένα μέλλον πολύ πιο αβέβαιο ακόμη και από το συνεχώς απειλούμενο δικό τους παρόν. Σαν αποτέλεσμα, με τον τρόπο αυτό πολλοί από τους σημερινούς προοδευτικούς ηγέτες, μέρα με την μέρα, μετατρέπουν τους εαυτούς τους και τις πολιτικές τους ατζέντες σε μια όλο και πιο αδιάφορη υπόθεση για τους πολίτες και συμβάλλουν έτσι στην αποδυνάμωση της προοπτικής επανόδου της πολιτικής επιλογής την οποία πολλοί άνθρωποι θα ήθελαν απεγνωσμένα να έχουν.
Αντιθέτως, ο βασικός λόγος που οι προοδευτικοί ηγέτες έχουν απολέσει την υποστήριξη που είχαν είναι είτε επειδή έχουν ξεμείνει από ιδέες για να βελτιώσουν την κοινωνία, είτε επειδή κυρίως φοβούνται να αντισταθούν για να υποστηρίξουν τις σύγχρονες προτάσεις στις οποίες πιστεύουν. Οι καιροί απαιτούν επειγόντως την πρόταξη της αλήθειας και μόνο αυτής. Η «σοσιολδημοκρατική αμηχανία» στην Ευρώπη, όπως εύστοχα ονομάστηκε η έλλειψη σαφούς και ακριβούς στίγματός της, αποτελεί μια καλή απόδειξη περί τούτου.
Ο μεγάλος βαθμός δυσκολίας έγκειται ίσως στο γεγονός ότι η έννοια «του προοδευτικού» είναι σήμερα σαφώς και πολύ πιο απαιτητική σε σχέση με αυτήν που γνωρίζαμε με τη μορφή γενικών στερεοτύπων και που με τόση ευκολία χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά ως τώρα και εξασφάλισε εκλογικά οφέλη και πολιτική επιβίωση και σε πολιτικούς που απλώς την επικαλούνταν, χωρίς να την εννοούν.
Η έννοια, για να έχει νόημα στις μέρες μας, μπορεί να προσδιορισθεί απαραίτητα από στοιχεία που εκφράζουν και υπηρετούν μόνο την πραγματικότητα, όπως είναι μεταξύ άλλων: προσκόλληση στην αλήθεια, σεβασμός στον άνθρωπο ως πολίτη και στους πολιτικούς αντιπάλους, σεβασμός στα γεγονότα και στους αριθμούς για μια βαθιά επίγνωση δημοσιονομική, όχι απλή πληροφόρηση, διασφάλιση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, ενότητα αντί για διαίρεση, καλλιέργεια ουσιαστικού πατριωτισμού με τη συνεχή αντίληψη των διεθνών συσχετισμών. Στη δική μας περίπτωση στην Ελλάδα εννοείται ότι πρέπει να εμπεριέχει και τον σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό.
Μια τέτοια κατεύθυνση πολιτικής επιλογής είναι ικανή να αντιμετωπίσει το ρεύμα της αντι-πολιτικής, στο οποίο οι πράξεις και τα επιχειρήματα έχουν αντικατασταθεί από συνθήματα, σύμβολα και εντυπωσιασμούς και να ξανακερδηθεί σύντομα η τάξη των απλών πολιτών και των εργαζομένων. Εκεί είναι δυνατόν να τεθεί στο τραπέζι μια πραγματικά γνήσια και ρεαλιστική «αναδιανεμητική» πρόταση, ένα αποτελεσματικό σχέδιο που να χτυπήσει πολιτικούς και πολιτικές που στηρίζουν και ενισχύουν την υπερσυγκέντρωση πλούτου δισεκατομμυρίων σε μια τόσο ισχνή μειοψηφία πολιτών ανά τον κόσμο, δημιουργώντας ταυτόχρονα ανισότητες πρόσβασης στα συστήματα υγείας, ασφάλειας, εκπαίδευσης και καταστρέφοντας στο τέλος εντελώς τις προοπτικές όλων των υπόλοιπων.
Ιδιαίτερα στα καθ΄ημάς, σε μια περίοδο πρωτοφανούς οπισθοδρόμησης σε όλους του τομείς, ακραίας πολιτικής και θεσμικής παρακμής, ηθικής έκπτωσης και απίστευτου ευτελισμού των δημοκρατικών θεσμών, διάχυτη είναι στη χώρα μας σήμερα η αίσθηση ότι αποτελεί αδήριτη πλέον ανάγκη η επείγουσα πρόσκληση σε μια πανστρατιά κινητοποίησης όλων των δημιουργικών δυνάμεων που διαθέτει ο τόπος.
Ικανοί πολιτικοί που θα μπορούσαν να συνασπιστούν στον προοδευτικό χώρο είναι σίγουρο ότι υπάρχουν, αρκεί οι πολίτες να στραφούν επί τέλους προς αυτούς, εγκαταλείποντας τυχάρπαστα πρόσωπα, χωρίς έρμα, αρχές και πολιτική άποψη, που συναντιούνται με ωμό κυνισμό σε ετερόκλητα πολιτικά σχήματα - εκτρώματα. Να εμπιστευτούν τις προσωπικότητες με αποδεδειγμένη βαθιά επίγνωση της κατάστασης, από τις οποίες αποκλείεται η πιθανότητα επίκλησης «αυταπατών» (διάβαζε απατών) και οι οποίες έχουν μια διαδρομή που παρουσιάζει τα ισχυρότερα διαπιστευτήρια για την ανάθεση του δυσκολότατου εγχειρήματος, της επαναφοράς της χώρας αρχικά σε μια κανονικότητα και στη συνέχεια της ενσωμάτωσής της και πάλι στον σκληρό πυρήνα των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τέτοιες προσωπικότητες είναι σε θέση να εμπνεύσουν την κουρασμένη κοινωνία μας στη βάση της μόνης πραγματικά προοδευτικής προοπτικής που υπάρχει για την πατρίδα: στην αποδοχή ενός εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης της χώρας που να βασίζεται μόνο στην αλήθεια, να χαρακτηρίζεται από μαχητικό ευρωπαϊκό ρεαλισμό, να υπηρετεί τη φιλόδοξη αναπτυξιακή στόχευση, την κοινωνική δικαιοσύνη και ευαισθησία, αναδεικνύοντας παράλληλα τις αναξιοποίητες δυνατότητες της χώρας. Επειδή οι εξελίξεις στην πολιτική είναι κάποτε αμείλικτες και ξεπερνούν πρόσωπα και καταστάσεις εντυπωσιακά, βάσιμα μπορεί να προσδοκούμε την αλλαγή πλεύσης του εκλογικού σώματος, που θα αποτελέσει και τη γνήσια απάντηση στο μίσος και το φόβο που έχουν διαχυθεί σ΄αυτό.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rene Magritte, "The Endearing Truth"