«Λέτε τελικά να την στείλουν στην κόλαση;»
Όχι πως κατανοούμε και το δικό μας προπατορικό αμάρτημα. Να ταλαιπωρούνται οι γυναίκες για ένα μήλο, όταν και οι αγελάδες που δεν έφαγαν, ταλαιπωρούνται στην γέννα. Τις έχετε ακούσει πώς βογκούν;
Ανεξάρτητα όμως το πόσο κατανοούμε τη βαθύτερη έννοια του προπατορικού μας αμαρτήματος, πρέπει να κατανοήσουμε καλά τα αμαρτήματα και λάθη της Ε.Ε. που την ταλαιπωρούν από γεννησιμιού της. Λάθη και διαφοροποιήσεις, συγκριτικά πάντα με αντίστοιχους παρόμοιους συνασπισμούς από κράτη-πολιτείες, όπως οι Η.Π.Α., η Κίνα, Σοβιετική Ένωση, η Βρετανική Κοινοπολιτεία κ.ά. που ήταν ή είναι και σήμερα οι μεγάλοι ανταγωνιστές της. Στρατηγικά λάθη στο ξεκίνημά της, παραλήψεις αργότερα στις διαρκείς διευρύνσεις της, κυρίως όμως η στασιμότητά της στην αναπτυξιακή της διαφοροποίηση: έμεινε στο στάδιο της νηπιακής μορφής, ένα υπερτροφικό ενωσιακά νήπιο, που δύσκολα θα επιβιώσει στο ανταγωνιστικό του περιβάλλον.
Η ΕΕ έμεινε στο στάδιο της νηπιακής μορφής, ένα υπερτροφικό ενωσιακά νήπιο.
Ας αρχίσουμε όμως από την πρόωρη γέννησή της και μάλιστα με καισαρική τομή! Ξεκίνησε με φιλικό, ειρηνικό τρόπο, από 5-6 ευρωπαϊκά κράτη, μάλιστα ως οικονομική κοινότητα (ΕΟΚ). Μια μετεξέλιξη, θα έλεγα, της Εμπορικής Συμφωνίας για τον άνθρακα που προϋπήρχε μεταξύ των Κρατών αυτών. Κανένας από τους ανταγωνιστές της, δεν γεννήθηκε με τον ίδιο τρόπο. Όλοι ξεκίνησαν με βία, όχι φιλικά. Ύστερα από πολεμικές συρράξεις ή κατακτητικούς πολέμους (Αγγλία). Η ενοποίηση τους επεβλήθη βίαια σε όλα τα κράτη- μέλη τους. Δημιουργήθηκε ενιαίο Πολίτευμα. Ενιαία κυρίαρχη - επίσημη γλώσσα. Στις περιπτώσεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (Αγγλία) και Σοβιετικής Ένωσης (Ρωσία), ένα εκ των κρατών ήταν κυρίαρχο ως προς τα υπόλοιπα. Αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο αργότερα στην διάλυσή τους με την πρώτη ευκαιρία. Έτσι, οι πόλεμοι της Ινδίας, Πακιστάν, Κύπρου, ονομάστηκαν πόλεμοι για την ανεξαρτησία τους. Κάτι που δεν ίσχυε στις ΗΠΑ. Παρά του ότι οι βόρειοι ήταν οι νικητές και οι νότιοι οι ηττημένοι, στις βίαιες συγκρούσεις τους.
Το πιο καθοριστικό ίσως συγκριτικά ήταν η απουσία από την αρχή της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, κεντρικών (federal) πολιτικών: άμυνας και ασφάλειας των συνόρων, εσωτερικής ασφάλειας, μετακινήσεων και μεταναστεύσεων, (ευρωπαϊκής ταυτότητας και διαβατηρίου), νομισματικής και δικαιοσύνης. Συγκρίνετε με τις ΗΠΑ: Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, Ομοσπονδιακό στρατό, αεροπορία και ναυτικό, Ομοσπονδιακή Τράπεζα και κοινό νόμισμα, Ομοσπονδιακή ασφάλεια (FBI), Ομοσπονδιακό δικαστήριο, Ομοσπονδιακή υγεία (NIH), Ομοσπονδιακή έρευνα και τεχνολογία, Ομοσπονδιακή γεωργία κα.
Τίποτα εξ αυτών δεν έγινε με το φιλικό ξεκίνημα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης με τον δρόμο που αυτή διάλεξε. Τα Κράτη παρέμειναν ανεξάρτητα με τις δικές τους γλώσσες, τον δικό τους στρατό, τα δικά τους πολιτικά συστήματα και κυβερνήσεις. Δεξιές, Κεντρώες, ή Αριστερές με αντικρουόμενες συχνά πολιτικές και προτεραιότητες εναλλάσσονταν σχεδόν καθημερινά. Ναι, καταλαβαίνω δεν θέλαμε μια πρώιμη ομοσπονδοποίηση. Πόσο δύσκολο ήταν να ορίσουμε π.χ. μια κοινή ημερομηνία εκλογών και κοινή κυβερνητική διάρκεια; Στις Η.Π.Α., για παράδειγμα, ο κόσμος να χαλάσει, οι εκλογές θα γίνονται, σε όλες τις πολιτείες, κάθε 4 χρόνια, τον Νοέμβριο. Πόσους προέδρους χάσανε με δολοφονίες, εκλογές όμως δεν έγιναν. Απεναντίας σε λίγα δευτερόλεπτα σχεδόν ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης που υπάρχει γιαυτό τον σκοπό ανέλαβε Πρόεδρος της ίδιας Κυβέρνησης που εξελέγη άλλωστε από τον κόσμο.
Στην ΕΕ δεν υπάρχει μέρα χωρίς κάποιο κράτος να μη βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο.
Στην Ευρώπη καθώς μάλιστα ανέβαινε κατακόρυφα ο αριθμός των κρατών-μελών δεν υπάρχει μέρα χωρίς κάποιο κράτος να μη βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο! Κάτι που οδηγεί δηλαδή από αναβολή σε αναβολή στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων για την Ένωση. Ούτε οι Γιούνγκερ ούτε οι Mπαρόζο της ενωσιακής εξουσίας έχουν τη δύναμη να κάνουν κάτι για να μην επηρεάσουν τις εκλογές της Μέρκελ, του Ολάντ, του Ρέντσι αύριο, της Ισπανίας χτες και παραπροχτές ή ακόμα την επσκεψη του Τσίπρα στην ΔΕΘ. Τρόικες και μνημόνια έμειναν για μετά. Μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι;
Αλήθεια, έστω ξεκινώντας ως οικονομική ένωση, πως είναι δυνατόν να συνυπάρξουν ενωμένα οικονομικά κράτη που ως χθες πολεμούσαν καταστροφικά οι μεν τους δε, πως μπορεί νικητές και οι υπό κατοχήν ηττημένες χώρες του άξονα, που δεν τους «επετρέπετο» να ξοδεύουν ούτε ένα € για στρατιωτικές δαπάνες, μια και οι στροτοπεδευμένες δυνάμεις των νικητών, από τη μια η τριμερής δύναμη ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία και από την άλλη η Ρωσία, ανέλαβαν την υποστήριξή τους, κατάργησαν τα χρέη τους και τις πολεμικές αποζημιώσεις και ανέλαβαν μάλιστα και την ταχεία αναπτυξιακή τους πορεία - σχέδιο Μάρσαλ - όταν, την ίδια στιγμή άλλες χώρες της ένωσης, ξόδευαν τα μαλλιοκέφαλά τους για αμυντικές δαπάνες, - στην χώρα μας 8-10% του προϋπολογισμού - κι όλος ο αντρικός πληθυσμός έπρεπε για 2-3 χρόνια να σταματά τα πάντα για να υπηρετήσει στον στρατό. Μπορεί, αυτές οι χώρες να έχουν ομοιόμορφη οικονομική ανάπτυξη, οι μεν με τους δε;
Αναφερόμενος στις πολιτικές άμυνας, ασφάλειας, φύλαξης των συνόρων νομίζω πως δεν υπήρχε χειρότερος και αναποτελεσματικότερος τρόπος για την ΕΕ στη διαχείριση των παραπάνω θεμάτων, που σε συνδυασμό με την έλλειψη διορατικότητας και μακροχρόνιου προγραμματισμού τη φέρνουν σήμερα τελείως ανέτοιμη να διαχειριστεί γιγάντια σχετικά νέα προβλήματα όπου η τρομοκρατία, η φύλαξη των συνόρων, οι πόλεμοι στον περίγυρό της, το μεταναστευτικό κ.α. Φοβισμένη η Γαλλία από την εμπειρία της με την ατίθαση αλλά τώρα ηττημένη και υπό κατοχή αποστρατικοποιημένη Γερμανία, καταψήφισε το 1954 το Νόμο με ψήφους 319 κατά από Γκολικούς εθνικιστές και κομμουνιστές βουλευτές - για διαφορετικές σκοπιμότητες βέβαια η κάθε πλευρά καταψήφισε το νόμο για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Στρατού στο ξεκίνημα της Ευρώπης. Με την Αγγλία τότε (εκτός Ευρώπης), αλλά στο ΝΑΤΟ και με τη Γαλλία μόνο στο πολιτικό σκέλος του ΝΑΤΟ αλλά όχι στο στρατιωτικό, η ΕΕ άφησε την αμυντική της πολιτική στο ΝΑΤΟ, όπου όμως μεγάλοι κουμανταδόροι είναι ΗΠΑ, Καναδάς και Τουρκία, όλες εκτός ΕΕ.
Ο ψυχρός πόλεμος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο ανορθόδοξο ξεκίνημα της Ε.Ε.
Το βλέμμα του ΝΑΤΟ ήταν στραμμένο Ανατολικά, προς στη Σοβιετική υπερδύναμη, προς την οποία και αμύνετο. Δηλαδή ο παράγων «ψυχρός πόλεμος» έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο ανορθόδοξο ξεκίνημα της Ε.Ε. Ακόμη και όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και αρκετά μέλη της ακόμη και η Ρωσία εντάχθηκαν στο στρατιωτικό ή πολιτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, η ΕΕ έχασε μια μοναδική ευκαιρία να λύσει πληθώρα προπατορικών αμαρτημάτων - προβλημάτων της (αμυντικό, ενεργειακό, φυσικών πόρων και δημογραφικό και να αποκτήσει διαστημική τεχνολογία) ενσωματώνοντας γνωστά συγγενικά κράτη, χριστιανικούς λαούς με τις ίδιες σχεδόν ιστορικές, κοινωνικές, παραδοσιακές και φυλετικές καταβολές. Δεν το έκανε όμως. Όπως μάλιστα τόνισα σε άρθρο μου στην εφημερίδα «Έθνος», 15 σχεδόν χρόνια πριν όταν συνέβαιναν αυτές οι κοσμογονικές αλλαγές και περιέγραφα αυτές τις δυνατότητες, η ΕΕ θα μπορούσε να λύσει ακόμη και νωρίτερα πολλά προβλήματά της όπως το δημογραφικό ή και να προλάβει την όξυνση και την εκδήλωση άλλων, ενσωματώνοντας με σιγανό ρυθμό και οργανωμένο τρόπο αραβικά κράτη της Β. Αφρικής όπως το Μαρόκο, Αλγερία, Λιβύη, Τυνησία κ.α. Τα οποία επίσης είχαν ιστορικούς δεσμούς με την Ευρώπη. Μετατρέποντας ουσιαστικά τη Μεσόγειο σε ευρωπαϊκή λίμνη. Δέστε τώρα πόσο άναρχα και απροετοίμαστα καλείται να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα (τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα) σε ελάχιστο χρόνο.
Δυστυχώς και πολύ αργότερα με τις συμφωνίες της Λισαβόνα όπου επιτέλους η ΕΕ αποφάσισε να βαθύνει τους δεσμούς των κρατών-μελών, να αποκτήσει Σύνταγμα και άλλες κοινές Ευρωπαϊκές πολιτικές, 2-3 κράτη μάλιστα άρχισαν να ψηφίζουν τους σχετικούς νόμους, στα εθνικά τους κοινοβούλια, η καταψήφισή τους από τη Γαλλία, σταμάτησε και πάλι την όλη διαδικασία.
Ακόμη και στις πρόσφατες προσπάθειες της δημιουργίας μιας κοινής οικονομικής πολιτικής και κοινού νομίσματος στα περισσότερα κράτη, κοινής δηλαδή νομισματικής πολιτικής, η Ένωση έκανε και πάλι το τραγικό λάθος να αφήσει το κοινό νόμισμα χωρίς υποστήριξη από την Κεντρική Τράπεζα, την δε δημοσιονομική της πολιτική να την αφήσει στα κράτη-μέλη! Γερμανία και Ελλάδα, με ίδιο νόμισμα και εξίσου αξιόχρεες δανειζόμενες με το ίδιο φτηνό επιτόκιο, χωρίς όριο στο ποσοστό δανεισμού ως προς το ΑΕΠ της χώρας. Αργότερα μπήκε το όριο το 130%, το οποίο φυσικά κανένας δεν ήλεγχε. Και να τα φτηνά δάνεια και οι εσωτερικές σπατάλες της Ελλάδας που οδήγησαν κατευθείαν στην κρίση. Αφού ήταν σίγουρο πως θα έρθει η ώρα που ξεπερνώντας τα όρια δε θα μπορούσε να πληρώσει τα δάνεια αυτά και έτσι θα κόβονταν η δυνατότητα περαιτέρω δανεισμού. Όπως και έγινε και οδηγηθήκαμε στη σημερινή κρίση της χώρας μας αλλά και άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Ακόμα και έναν άσχετο σαν εμένα να ρωτούσαν, ο διαχωρισμός της Νομισματικής από την Δημοσιονομική πολιτική θα οδηγούσε σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Οι σοφοί της Ευρώπης δεν το γνώριζαν; Δεν το σκέφτηκαν; Ή το γνώριζαν και έκαναν τα στραβά μάτια, για να οδηγηθούμε εδώ που φτάσαμε, κύρια βέβαια από τη δικιά μας απερισκεψία.
Η Ευρώπη ασθενεί και η κατάστασή της θα επιδεινωθεί και άλλο μετά την απομάκρυνση της Αγγλίας.
Η Ευρώπη λοιπόν, εν κατακλείδι, στον δρόμο της ενοποίησης, καινοτόμησε, διαφοροποιήθηκε σε σχέση με τις άλλες Ενώσεις κρατών. Ο δρόμος της μέχρι στιγμής είναι αποτυχημένος. Η Ευρώπη όμως ασθενεί και η κατάστασή της θα επιδεινωθεί και άλλο μετά την απομάκρυνση της Αγγλίας. Πλήττεται σήμερα και ως οικονομική οντότητα και ως προς την αναζήτηση ταυτότητας και κινδυνεύει να διαλυθεί.
Δηλαδή το παιχνίδι έχει τελειώσει; H Ευρώπη θα διαλυθεί; Θα το δούμε στον απόηχο από τη Μπρατισλάβα της Σλοβακίας. Αν θα επικρατήσει ο παραλογισμός της διάλυσής της όπως επιθυμούν αρκετές χώρες, οι ομαδοποιήσεις Νοτίων, Βορείων, η ομάδα Βίζεμπεργκ κ.ά. ή θα επικρατήσει το πραγματικό βάθεμα και η ολοκλήρωση μιας πραγματικής και ουσιώδους ενοποίησης. Το πιθανότερο βέβαια είναι να ξαναπαίξουμε καθυστέρηση, πετώντας τη μπάλα στην κερκίδα. Αργότερα βλέπουμε πως θα πορευτούμε. Τα προβλήματα όμως τρέχουν συνεχώς διογκούμενα και προστίθενται διαρκώς καινούρια. Δεν έχει όμως τα περιθώρια άλλης μιας μετάθεσης των λύσεων στα υπαρξιακά της προβλήματα. Οι πολίτες βαρέθηκαν πια να περιμένουν. Οι ευρωσκεπτικιστές κερδίζουν έδαφος και ο λαϊκισμός θα την καταρρακώσει. Με τις αναβολές, τα προβλήματα διογκώνονται και γίνονται δισεπίλυτα και έτσι διαιωνίζονται. Δείτε τα οικονομικά με τις κρίσεις, το δημογραφικό και τα δημοσιονομικά, το μεταναστευτικό, τις πολεμικές συρράξεις, τις κλιματικές αλλαγές και τις περιβαλλοντικές προκλήσεις, τον επισιτισμό και την διατροφή κ.ά. Ολα δυστυχώς δεν δέχονται αναβολή.
Είναι σαφές ότι η επιτάχυνση και εμβάθυνση της ενοποίησης συνιστά την πλέον συνεκτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση. Δε μπορεί η Ευρώπη να αφεθεί να σέρνεται για πολύ καιρό. Έστω ακόμη και αν ακολουθηθεί η διαδικασία 2 ή 3 φάσεων βαθιάς ενοποίησης η απόφαση για την ενοποίηση θα είναι καθοριστικής σημασίας.
Θα μου πείτε, υπάρχει πραγματικά λύση για την Ε.Ε; Φυσικά υπάρχει. Και οι άλλοι ανταγωνιστές της έχουν τα δικά τους μειονεκτήματα. Όπως έχει και η Ε.Ε. από την άλλη μεριά τα δικά της στρατηγικά πλεονεκτήματα. Γι’ αυτά όμως θα χρειαστεί να επανέλθω. Γιατί πραγματικά πιστεύω πως ορισμένες ιδιαιτερότητες και αδιαφιλονίκητα χαρακτηριστικά της Ε.Ε. που είναι μειονεκτήματά της και την καθιστούν μειονεκτική ανταγωνιστικά, μπορούν να μετατραπούν σε στρατηγικά της πλεονεκτήματα. Υπό προϋποθέσεις βέβαια: ότι από την Μπρατισλάβα θα προβάλει ο καπνός μιας πραγματικά βαθύτερης και ουσιαστικής ενοποίησης.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Matisse (1869 –1954), The Dance