Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία του Αθ. Τσαυτάρη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών στην Καστοριά, «Ποιο μέλλον για την Ελλάδα; Οι αντοχές και οι δυνατότητες της πραγματικής οικονομίας» στις 15 Οκτωβρίου, με ομιλητές
τον Νίκο Παναγιώτου, τον Παναγιώτη Κωστούλα και τον Ευ. Βενιζέλο, με συντονιστή τον Κοσμά Βαρσάμη.
Εισαγωγή: σημαντικοί αναπτυξιακοί μας τομείς
Στη σημερινή δύσκολη συγκυρία για τον τόπο μας η εθνική ανασυγκρότηση μας περνάει από την παραγωγική μας ανασυγκρότηση και την οικονομική ανάπτυξη που στηρίζεται στους πραγματικά παραγωγικούς τομείς. Πληθώρα μελετών και αναλύσεων από γηγενείς και διεθνείς οίκους επισημαίνουν πως τέτοιοι τομείς στον τόπο μας είναι:
-η Γεωργία, σε όλους τους επιμέρους τομείς της οι οποίοι πέραν της φυτικής παραγωγής φυτών μεγάλης καλλιέργειας (σιτάρι, καλαμπόκι, βαμβάκι κ.ά.) περιλαμβάνουν την πολυετή δενδροκομία και αμπελουργία αλλά και την κτηνοτροφία και μελισσοκομία, την δασική παραγωγή, τέλος την αλιεία καθώς και την υδατοκαλλιέργεια.
Βασικός καταλύτης για την ανάπτυξη είναι η Έρευνα, η παραγωγή νέας γνώσης και η Καινοτομία.
-Η Βιομηχανία-Βιοτεχνία που περιλαμβάνουν κυρίως βιομηχανίες μεταποίησης των αγροτικών προϊόντων. Η γεωργική παραγωγή όπως π.χ. η φυτική περνάει τρία βασικά στάδια: Αυτό της βελτίωσης και παραγωγής του σπόρου, ακολουθεί το στάδιο της καλλιέργειας από το γεωργό που φτάνει μέχρι τη συγκομιδή και τέλος έρχεται το στάδιο της μεταποίησης, επεξεργασίας και διακίνησης τους μεταποιημένης από τις βιομηχανίες¬-βιοτεχνίες της αγροτικής πρώτης ύλης μέχρι τον τελικό χρήστη-καταναλωτή.
¬Οι Μεταφορές των παραπάνω προϊόντων αλλά και άλλων προϊόντων και ανθρώπων,
- Η Ενέργεια
- Και φυσικά ο σημαντικός τομέας του Τουρισμού. Τέλος, πιστεύω ότι πέραν των παραπάνω σταθερό πλεονέκτημα είναι και
- Η μακροχρόνια Παράδοση του τόπου μας, η ιστορία και
- Ο Πολιτισμός μας.
Εκπλήσσει σήμερα όλους τους επιστήμονες και ερευνητές που τα πλέον πρόσφατα πορίσματα για την σωστή διατροφή μας, για παράδειγμα, την προστασία της υγείας και την πρόληψη της εκδήλωσης ασθενειών, πορίσματα σύγχρονα-ταυτίζονται σχεδόν με τις παραδοσιακές μας γνώσεις! Ως οριζόντιος βασικός καταλύτης για την ανάπτυξη των παραπάνω ορίζεται η Έρευνα, η παραγωγή νέας γνώσης και η Καινοτομία και το μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό.
Συνέργειες των παραπάνω κλάδων για μεγαλύτερη και εύρωστη Ανάπτυξη
Τα παραπάνω μπορούν να γίνουν πραγματικότητα δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δυνατότητα συνέργειας δηλαδή αλληλεπίδρασης των παραπάνω τομέων. Για παράδειγμα, η Γεωργία μπορεί και θα πρέπει να αλληλοϋποστηριχτεί με τη Μεταποιητική Βιομηχανία και Βιοτεχνία με πρώτη ύλη τα εξαιρετικά ποιοτικά γεωργικά μας προϊόντα. Τα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα μας και ειδικά τα τρόφιμα αλλά και άλλα μπορούν να υποστηρίξουν αλλά και να υποστηριχθούν από το μεγάλο και διαρκώς διογκούμενο Τουρισμό. Η γαστρονομία καθορίζει 33% της επιλογής του τουριστικού στόχου.
Η γαστρονομία καθορίζει 33% της επιλογής του τουριστικού στόχου.
Η χώρα μας, μια χώρα πλούσια σε γαστρονομικά προϊόντα μπορεί πραγματικά να βοηθήσει στην ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού μας προϊόντος καθώς και να τον καταστήσει ανεξάντλητο μιας και οι διαφορετικές περιοχές του τόπου μας (Κρήτη, νησιά, στερεά, ορεινή Ελλάδα κ.λ.π.) έχουν τελείως διαφορετικές γαστρονομικές προτάσεις. Ενώ μπορούν να συμβάλουν στην προστασία της Υγείας και της ποιότητας του διαρκούς επιμηκυνόμενου προσδόκιμου ζωής και στα προβλήματα των ενηλίκων ειδικά στον Δυτικό κόσμο. Ουσιαστικά τα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα μας δεν είναι μόνο τρόφιμα, ουσιαστικά είναι τροφο-φάρμακα που μπορούν να προλάβουν την εκδήλωση προβλημάτων υγείας αντί να αφήνουμε την εκδήλωση τους προκειμένου να διαγνωστούν αργότερα και να αντιμετωπιστούν φαρμακευτικά.
Οι διαρκώς διογκούμενες δαπάνες υγείας κυρίως στο δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο τον καθιστούν τον πιο προβληματικό τομέα στην σημερινή δύσκολη συγκυρία. Με την επιμήκυνση του Προσδόκιμου Ζωής του ανθρώπου οι δαπάνες αυτές συνεχώς διογκώνονται. Σε αυτό το πνεύμα ο αείμνηστος Γεννηματάς προσπάθησε με την ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας υγείας να προλάβει την εκδήλωση προβλημάτων. Σε αυτή την προσπάθεια πρέπει τώρα να συμβάλει και ο τομέας της Αγροδιατροφής. Το ίδιο και η παράδοση και ο πολιτισμός της διατροφής μας μπορεί πραγματικά να δώσει ακόμη μεγαλύτερη αξία και τιμή στα εξαιρετικής ποιότητας παραδοσιακά προϊόντα του τόπου μας. Αν για παράδειγμα υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία μας όπως το κίνημα των φυτοφάγων (vegetarians) έχει πολύ μεγάλη σημασία για την διατροφή αυτών των ανθρώπων να πει κανείς ότι εμείς έχουμε μια τέτοια διατροφή, δοκιμασμένη μάλιστα που ξεπερνά τα προβλήματα ελλείψεων που αντιμετωπίζουν οι φυτοφάγοι. Ποια είναι αυτή; Η διατροφή των μοναχών στα μοναστήρια. Έχουμε εμπειρία-παράδοση φυτοφαγικής διατροφής στα μοναστήρια μας όπως επίσης και στην διάρκεια των νηστειών σε μεγάλες μάζες του πληθυσμού. Αυτό εννοώ όταν υποστηρίζω ότι μπορεί η παράδοση και ο πολιτισμός σε συνέργεια με τους άλλους μπορεί να συμβάλλει και αυτός στην ανάπτυξη μας. Μην ξεχνάτε ότι οι παραπάνω τομείς είναι σημαντικός χώρος μαζικής απασχόλησης δηλαδή μπορούν να δώσουν εργασία σε εκατομμύρια ανέργους.
Αυτή είναι η έννοια των πυλώνων. Μόνο έτσι μπορούμε πραγματικά να μετατρέψουμε τη Γεωργία μας σε πυλώνα ανάπτυξης του τόπου συνολικά. Έναν πυλώνα πάνω στον οποίο θα υποστηρίξουν και θα υποστηριχθούν και οι άλλοι σημαντικοί πυλώνες του τόπου μας.
Συμπράξεις Καινοτομίας (Clusters) – Το εργαλείο-θεσμός για την ενίσχυση των συνεργειών
Βασικό εργαλείο για να υλοποιηθούν τα παραπάνω είναι τα Cluster. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ διαφορετικών ατόμων, ομάδων, φορέων, ενώσεων τους κ.λ.π. στα θέματα αντιμετώπισης προβλημάτων στην παραγωγική διαδικασία ή άλλων προβλημάτων καθώς και την αξιοποίηση δυνατοτήτων που προσφέρει η παραγωγική διαδικασία, το περιβάλλον ή και η ιστορία ενός τόπου αποτελεί ένα θέματα στα οποία επικεντρώνεται μεγάλο μέρος της κριτικής των πολιτών. Το πρόβλημα έλλειψης συντονισμού δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο αλλά εμφανίζεται, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και έκταση, σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου.
Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η αναγνώριση του προβλήματος αλλά η εξεύρεση κάποιας μεθοδολογίας που θα βοηθήσει στην επίλυση του. Ο θεσμός του cluster (Συνεργατικού Σχηματισμού) ικανοποιούν ακριβώς αυτό. Προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν Συνεργατικό Σχηματισμό, μια συστάδα πολλών και ποικίλων ανθρώπων και φορέων (παραγωγικών, ερευνητικών και τεχνολογικών, εκπαιδευτικών, παρόχων καινοτομίας κ.α.) φορέων δηλαδή διαφορετικών που δεν θα βρίσκονταν ποτέ μαζί συνεργαζόμενοι. Τα clusters προσπαθούν να πετύχουν τον Συνεργατισμό όλων των παραπάνω κάτω από την ίδια ομπρέλα. Τι τους ενώνει; Ο κοινός στόχος: η επίλυση ενός παραγωγικού προβλήματος, η αξιοποίηση μια δυνατότητας κ.α. Το cluster είναι μια Συμφωνία για τον Στόχο. Είναι μια υποβοηθούμενη διαδικτύωση για την ικανοποίηση του Στόχου. Έρχεται να αναμορφώσει, να συνδέσει ή και να συμπληρώσει υπάρχοντα επιμέρους δίκτυα για την δημιουργία ενός νέου ολοκληρωμένου Δικτύου Συνεργασίας που θα ικανοποιεί την γρήγορη επίτευξη των Στόχων που οδηγεί στην γρήγορη ανάπτυξη θεμελιωμένης στα παραπάνω (δέστε σχετικό άρθρο του κ. Τσαυτάρη στο ekyklos, http://ekyklos.gr/sb/146-kleidi-gia-tin-anaptyksi-oi-agrotikes-symprakseis-kainotomias.html).
Η διασφάλιση μιας Γρήγορης Ανάπτυξης
Ο παλαιός δρόμος ανάπτυξης των 5-10 μεγάλων Βιομηχανιών που θα μπορούσαν να στηρίξουν σήμερα την ανάπτυξη δίνοντας επίσης δουλειά σε μερικές χιλιάδες ανέργους είναι πια ξεπερασμένος, τρομερά αργός και σχεδόν ανέφικτος στις σημερινές συνθήκες. Θα χρειαζόταν τουλάχιστον 15 χρόνια για να στηθεί μια καινούργια ΣΙΔΕΝΟΡ, ΒΙΟΧΑΛΚΟ, ΜΕΛ, ΠΥΡΚΑΛ, ΛΑΡΚΟ, BALKAN-EXPORT, ΠΕΙΡΑΪΚΗ-ΠΑΤΡΑΪΚΗ, ΣΚΑΡΑΜΑΝΓΚΑ, SOFTEX κ.α.. Θα χρειαζόταν καμιά δεκαριά χρόνια μελετών περιβαλλοντικών όρων και αδειοδοτήσεων, νομοθετημάτων. Θα χρειάζονταν δάνεια δισεκατομμυρίων από τράπεζες κάτι που είναι αδύνατον ώσπου να αρχίσουν τα θετικά οικονομικά μεγέθη και η πολυπληθής απασχόληση. Επιπλέον, σήμερα με τις δυσκολίες του Τραπεζικού μας Τομέα, τα Capital Control.
Οι Έλληνες στην πρόσφατη ιστορία πάτησαν στον τομέα της γεωργίας για να ξεπεράσουν τα γιγάντια προβλήματα σε περιόδους κρίσης.
Μόνο με την επιστροφή καταθέσεων θα μπορούσαν οι Τράπεζες μας να αποκτήσουν κεφάλαια για κάτι τέτοιο (η πρόταση του ekyklos να εγγυηθεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τις καταθέσεις στις Ελληνικές Τράπεζες θα βοηθούσε ίσως, όπως και η προσπάθεια αναμόχλευσης εξωτερικών χρηματοδοτήσεων ΕΣΠΑ, πακέτο Γιούνγκερ κ.ά). Όλα αυτά όμως απαιτούν χρόνια. Έως ότου γίνουν οι μισοί άνεργοι θα έχουν πεθάνει ως τότε και οι υπόλοιποι θα έχουν φύγει αφήνοντας πίσω ένα ουσιαστικά γιγάντιο οίκο ευγηρίας. Αντίθετα η επένδυση στη Γεωργία είναι και ευκολότερη και ταχύτερη και οι γεωργοί έχουν πολλά χρήματα διαθέσιμα στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ και του Αναπτυξιακού της σκέλους, νέα ΚΑλΠ, αλλά και στο νέο ΕΣΠΑ όπως αρκετά χρήματα υπάρχουν για την ανάπτυξη των συνεργιών τους. Καθώς λοιπόν θα επιχειρούμε την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη μέσω των μεγάλων επενδύσεων πρέπει ταυτόχρονα να στοχεύσουμε σε μια γρήγορη ανάπτυξη στους τομείς που προανέφερα. Δε λέμε το ένα ή το άλλο. Λέμε και στο ένα άμεσα και στο άλλο που θα έρθει όμως αργότερα.
Οι αναπτυξιακές ιδιαιτερότητες της περιοχής σας
Τα ποικίλα περιβάλλοντα της πατρίδας μας, που αντανακλώνται στα ποικίλα γεωργικά συστήματα της φυτικής παραγωγής, της ζωικής, της δασικής, της ιχθυοπαραγωγής-αλιείας, οδηγούν σε διάφορα προβλήματα για τα οποία δεν υπάρχει μία μαγική λύση. Απαιτούνται ειδικές λύσεις, εστιασμένες σε καθεμία περιοχή. Στα δικά σας συστήματα για παράδειγμα οι προσπάθειες που κάναμε με:
-τα ντόπια φυτικά προϊόντα (υποστήριξη των ψυχανθών γενικά, ιδιαίτερη υποστήριξη της καλλιέργειας και μεταποίησης των ψυχανθών-φασολιών Καστοριάς, την πιστοποίηση τους και τον έλεγχο διακίνησης και εμπορίας με το DNA-barcoding κ.ά.
-η στροφή στο σχεδιασμό διαχείρισης του νερού προς τα επιφανειακά νερά (αντί της άντλησης υπογείων με υψηλές δαπάνες ενέργειας και περιορισμούς στις διαθέσιμες ποσότητες) που μας οδήγησε στα μεγάλα έργα των φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών που καθώς ολοκληρώνονται πέραν της παραγωγής ηλεκτρισμού χωρίς στέρεα ή υγρά καύσιμα, του πρασινίσματος του οικοσυστήματος κυρίως όμως η άρδευση πολλών αγρών τώρα με φυσική ροή.
-και φυσικά η υποστήριξη του μεγάλου κλάδου των γουνοφόρων ζώων και της μεταποίησης και εμπορίας των προϊόντων (με τη δημιουργία 2 μονάδων παραγωγής ζωοτροφών για γουνοφόρα ζώα, βελτίωση των συνθηκών των «στάβλων» τους, όπως και επίλυσης του προβλήματος ΕΝΦΙΑ των συγκεκριμένων τύπων «στάβλων» κ.ά. Όλα αυτά δείχνουν ότι υπάρχει δυνατότητα της κάθε περιοχής να συμβάλλει η κάθε μία με τον τρόπο της στην γρήγορη ανάπτυξη.
Τελειώνοντας, θα μου επιτρέψετε να σας υπενθυμίσω ότι επανειλημμένα οι Έλληνες στην πρόσφατη ιστορία μας πάτησαν στον τομέα της γεωργίας και τους συναφείς τους για να ξεπεράσουν τα γιγάντια προβλήματα τους σε περιόδους κρίσης (Μικρασιατική καταστροφή-πρόσφυγες, αργότερα Β παγκόσμιος πόλεμος, Γερμανική κατοχή, εμφύλιος).
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Vincent van Gogh (1853-1890), Olive Trees with Yellow Sun and Sky