To «δύσκολο» 2016 είδαμε την κρίση στην Υεμένη να γιγαντώνεται, το Ισλαμικό Κράτος να χάνει εδάφη αλλά να «εξάγει» τρομοκρατία στην Ευρώπη, και τον Μπασάρ αλ Άσαντ να κερδίζει ‒τουλάχιστον μέχρι τώρα‒ στα σημεία τον εμφύλιο στη Συρία ύστερα από την κατάληψη του Χαλεπιού. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ περιέπλεξε ακόμα περισσότερο τα πράγματα καθώς για πρώτη φορά, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλοί αναλυτές φοβούνται ότι απειλείται η θέση ισχύος της Δύσης στο παγκόσμιο σύστημα. Λίγο τα ανοίγματα του Τραμπ προς χώρες όπως η Ταϊβάν ή οι Φιλιππίνες, η σχέση με τη Ρωσία, η ακύρωση της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Απειλείται η θέση ισχύος της Δύσης στο παγκόσμιο σύστημα.
Οι περιφερειακές συγκρούσεις ανά τον κόσμο μεταμορφώνουν με τον τρόπο τους το πεδίο άσκησης εξωτερικής πολιτικής για τη Δύση με χαρακτηριστικότερο, ίσως, παράδειγμα το δίπολο Ιράν-Σαουδικής Αραβίας. Αυτή η σύγκρουση θα συνεχίσει να χαρακτηρίζει τις περισσότερες διαμάχες στην περιοχή τόσο στην Υεμένη, τη Συρία και τον Λίβανο. Όμως κοινή συνισταμένη είναι στις περισσότερες περιπτώσεις η στάση της Αμερικής και ιδιαίτερα του εξ απορρήτων και πρόσφατα συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας του πρόεδρου Μάικλ Φλιν, ο οποίος θεωρεί την ισλαμική τρομοκρατία το νούμερο ένα παγκόσμιο πρόβλημα, κάτι που ναι μεν αποτελεί μια βάση συζήτησης, αλλά παραγνωρίζει σε πολλές περιπτώσεις βασικές τοπικές παραμέτρους και ιδιοσυγκρασίες, όπως τις σέχτες του Ισλάμ ή τη φύση του Σαλαφισμού.
Ποιες είναι οι συγκρούσεις και τα θέματα που πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας τους ερχόμενους μήνες, όσον αφορά την παγκόσμια τρομοκρατία και τις εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες ενδεχομένως επηρεάζουν ‒έμμεσα ή άμεσα‒ τη δική μας ήπειρο:
Συρία
Ύστερα από περίπου έξι χρόνια εμφυλίου, 500 χιλιάδες νεκρούς και 12 εκατομμύρια πρόσφυγες, ο Μπασάρ αλ Άσαντ παραμένει στην εξουσία της Συρίας με τη συμβολή της Ρωσίας. Παρά τη διχασμένη αντιπολίτευση, ιδιαίτερα μετά την ήττα στο Χαλέπι, ο Άσαντ δεν μπορεί να επανακτήσει τον πλήρη έλεγχο της χώρας με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ανακατάκτηση της Παλμύρας από το Ισλαμικό Κράτος. Το Χαλέπι ήταν μια εξαιρετικά κρίσιμη καμπή του πολέμου καθώς οι δυτικές δυνάμεις παρέμειναν αμέτοχες, αφήνοντας το θέμα στο Ιράν, την Τουρκία και τη Ρωσία. Κάθε κίνηση της Τουρκίας στη Συρία μην ξεχνάμε ότι γίνεται με γνώμονα το κουρδικό ζήτημα και τις κουρδικές δυνάμεις, που μάχονται τόσο εναντίον του Άσαντ όσο και εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Επόμενο θέατρο του πολέμου θα είναι η Ανατολική Συρία, όπου κουρδικές δυνάμεις, αντιπολίτευση και κυβερνητικές δυνάμεις θα προσπαθήσουν να επωφεληθούν από την αναδίπλωση του Ισλαμικού Κράτους ιδιαίτερα στη Ράκα και την Ντιρ ελ Ζορ. Το κενό εξουσίας που θα δημιουργηθεί, αν το Ισλαμικό Κράτος χάσει κι άλλα εδάφη, θα δώσει ακόμα μια εστία συγκρούσεων. Το θέμα που προκύπτει πάντα είναι η αμερικανική στρατηγική στην περιοχή, αν η νέα κυβέρνηση Τραμπ ακολουθήσει την παλαιά συνταγή να κρύβει «κάτω από το χαλί» το πρόβλημα των σουνιτικών κρατών, του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας, που από τη μια υποστηρίζουν την αμερικανική εξωτερική πολιτική στην περιοχή, ιδιαίτερα έναντι στο Ιράν, και από την άλλη υποθάλπουν τρομοκρατικές και εξτρεμιστικές δυνάμεις.
Ιράκ
Στο Ιράκ, πολύ περισσότερο από κάθε άλλη κρατική οντότητα στην περιοχή, το Ισλαμικό Κράτος υποδαυλίζει τη δυνατότητα της κυβέρνησης να διοικήσει αποτελεσματικά. Οι Κούρδοι και οι Σιίτες της περιοχής οργανώνουν συνεχώς παραστρατιωτικές ομάδες τόσο εναντίον της κυβέρνησης όσο και εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, έχοντας την υποστήριξη, κυρίως οι Σιίτες, του Ιράν. Η μάχη για τη Μοσούλη και οι όποιες μέχρι τώρα επιτυχίες μπορεί να αποδειχθούν πύρρειες νίκες καθώς, εκτός του ιρακινού στρατού, οι παραστρατιωτικές ομάδες που αναφέρθηκαν παρεμβαίνουν, εμπλέκονται και προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση στις παραγωγικές πηγές της χώρας. Όσο περισσότερο διαρκεί η αστάθεια στη Μοσούλη τόσο το πρόβλημα θα διογκώνεται. Και εδώ η στάση της αμερικανικής κυβέρνησης είναι ένα ερώτημα καθώς, δίχως την υποστήριξή της, η κυβέρνηση του Ιράκ είναι εξαιρετικά αδύναμη.
Ο εξτρεμισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που απαιτεί τοπικές λύσεις.
Κουρδικό ζήτημα
Ενδεχομένως το σημαντικότερο ζήτημα μακροπρόθεσμα για την ευρύτερη περιοχή είναι το Κουρδικό: η σύγκρουση εντός της Τουρκίας που έχει μπει σε μια δύσκολη φάση και τουλάχιστον 2.500 μαχητές και πολίτες έχουν σκοτωθεί. Περίπου 350 χιλιάδες Κούρδοι έχουν μετακινηθεί από περιοχές της Τουρκίας όπου διέμεναν. Οι Κούρδοι στο Ιράν, στη Συρία, στο Ιράκ και στην Τουρκία φτάνουν περίπου τα 30 εκατομμύρια. Η κεντρική οντότητα είναι η Κουρδική Κυβέρνηση του Ιράκ, ένα κρατίδιο με βασικότερη πηγή εσόδων το πετρέλαιο, το επόμενο βήμα στην προσπάθεια για πλήρη ανεξαρτησία. Ενδεχόμενη εμπλοκή στην ανεξαρτησία του Κουρδικού Ιράκ, ένα όνειρο δεκαετιών, ίσως ανοίξει μια άλλη εστία τρομοκρατίας που δεν θα έχει πια στόχο της μόνο την Τουρκία.
Υεμένη
O πόλεμος στην Υεμένη αποτελεί ακόμα μια ανθρωπιστική καταστροφή στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και ένα ακόμα θέατρο σύγκρουσης της Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν. Οι βομβαρδισμοί των σαουδαραβικών δυνάμεων έχουν ωθήσει χιλιάδες Υεμενούς στα όρια του λιμού και έχουν σχεδόν εξοντώσει 5.000 ανθρώπους. Η Σαουδική Αραβία εισέβαλε ουσιαστικά τον Μάρτιο του 2015 για να αντιμετωπίσει τους Χούθι, μια σιιτική σέχτα που, σύμφωνα με τους Σαουδάραβες, υποστηρίζεται από το Ιράν. Τον Νοέμβριο του 2016 η κυβέρνηση, που στηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία, απέρριψε ένα ειρηνευτικό σχέδιο, την ίδια στιγμή που ο πρώην πρόεδρος ΑλιΣαλέχ δημιούργησε μια δική του κυβέρνηση βασισμένη στους Χούθι και άλλες μικρότερες φυλετικές ομάδες. Εν αντιθέσει με την περίπτωση της Συρίας, που υπάρχει ο ρωσικός παράγων, στην Υεμένη, οι βασικοί παίκτες είναι η Αμερική και η Μεγάλη Βρετανία. Έτσι, τους επόμενους μήνες το βάρος πέφτει τόσο στην κυβέρνηση της Τερέζα Μέι όσο και σε αυτήν του Ντόναλντ Τραμπ προκειμένου να βρεθεί μια φόρμουλα ειρήνευσης και ανάσχεσης της συμμάχου Σαουδικής Αραβίας αλλά και να αποφευχθεί το ενδεχόμενο η Αλ Κάιντα να εκμεταλλευτεί στην Αραβική Χερσόνησο το πολιτικό κενό. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η Υεμένη αποτελεί μια χώρα-βασική προτεραιότητα για την Αλ Κάιντα στη μάχη για την επιρροή του τζιχαντισμού.
Ευρύτερη Ζώνη του Σαχέλ και του Μαγκρέμπ
Ίσως η περιοχή του πλανήτη με τις πιο αιματηρές συγκρούσεις και τους περισσότερους νεκρούς. Η ΜπόκοΧαράμ, η Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ, η Αλ Μουραμπιτούν καθώς και συμμαχίες όπως αυτή των Αλγερινών και Σαχαριανών Τουαρέγκ συνθέτουν, μαζί με διάφορες μικρότερες πολιτοφυλακές και εγκληματικές οργανώσεις, ένα «εκρηκτικό κοκτέιλ» που απειλεί χώρες όπως η Νιγηρία, η Μπουρκίνα Φάσο, η Σενεγάλη, το Μάλι, η Ακτή Ελεφαντοστού, το Καμερούν, το Τσαντ και ο Νίγηρας και ασφαλώς τις χώρες του λεγόμενου Μαγκρέμπ. Αυτές οι τρομοκρατικές οργανώσεις παραμένουν ενεργές σε όλες αυτές τις χώρες. Στο Μάλι ιδιαίτερα, η αποστολή του ΟΗΕ έχει χαρακτηριστεί η πλέον επικίνδυνη στον πλανήτη με περίπου 70 απώλειες στελεχών του ειρηνευτικού οργανισμού από το 2013. Το Μάλι βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή καθώς η ειρηνευτική συμφωνία του Μπαμάκο του 2015 δεν εφαρμόζεται. Η Νιγηρία, ο Νίγηρας, το Καμερούν και το Τσαντ βρίσκονται στο έλεος της Μπόκο Χαράμ, παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος της Νιγηρίας πρόσφατα ανακοίνωσε ότι η Μπόκο Χαράμ έχει ουσιαστικά εξοντωθεί. Ενώ η Μπόκο Χαράμ αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα, η οργάνωση δέχεται συνεχώς νέα μέλη ‒ κυρίως νεαρές γυναίκες και παιδιά. Συν τοις άλλοις, στις περιοχές που η Μπόκο Χαράμ είναι ακόμα ισχυρή, οι τοπικές κοινότητες είναι αντιμέτωπες με μια πρωτόγνωρη ανθρωπιστική καταστροφή, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως θα καταστήσει την Μπόκο Χαράμ τη μόνη λύση για αυτούς τους ανθρώπους. Τέλος, η Σενεγάλη και το Μαρόκο είναι χώρες όπου η τρομοκρατική δραστηριότητα ίσως αυξηθεί, παρά τη σχετική πολιτική τους σταθερότητα, λόγω κυρίως της βοήθειας που παρέχουν στις αντιτρομοκρατικές ενέργειες της Αφρικανικής Ένωσης.
Για τις δυτικές κοινωνίες η κληρονομιά του Μπιν Λάντεν και του Ανουάρ αλ Αλουάκι παραμένουν βασική απειλή για την ασφάλεια των πολιτών.
Δημοκρατία του Κoνγκό
Η χώρα που έγινε θέατρο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου της Αφρικής, όπως είχε χαρακτηριστεί το 1997, καθώς είχαν εμπλακεί περισσότερες από είκοσι χώρες, βρίσκεται ξανά σε περιδίνηση. Ο πρόεδρος Γιόζεφ Καμπίλα δεν έχει υπογράψει ακόμα την ειρηνευτική συμφωνία που πρότεινε η Καθολική Εκκλησία της χώρας, σύμφωνα με την οποία θα δρομολογηθούν εντός του 2017 εκλογές και παραίτηση του προέδρου. Ο πρόεδρος Καμπίλα απειλεί έμμεσα τη μεγαλύτερη ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ στον κόσμο που εδρεύει στη χώρα ως μέσο πίεσης εναντίον των δυτικών δυνάμεων. Τον Σεπτέμβριο του 2016 σκοτώθηκαν 53 άνθρωποι σε διαδηλώσεις εναντίον του προέδρου Καμπίλα και, αν οι εκλογές ακυρωθούν, τα πράγματα θα δυσκολέψουν δραματικά καθώς το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης, ο Συναγερμός, θα μεταφέρει τη μάχη στους δρόμους.
Νότιο Σουδάν
Η νεότερη κρατική οντότητα του πλανήτη και μία από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο βρίσκεται εν μέσω εμφυλίου πολέμου με βασική αιτία την πρόσβαση στις πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο εμφύλιος έχει αποτέλεσμα περίπου 1,8 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Η ειρηνευτική διαδικασία και η συμφωνία του 2015 δεν έχει εφαρμοστεί και ο πρόεδρος της χώρας Σάλβα Κιρ, παρότι κάλεσε τις αντιμαχόμενες πλευρές σε διάλογο, τον Ιούλιο του 2016, η όποια πρόοδος είχε σημειωθεί στις συνομιλίες τινάχτηκε στον αέρα καθώς ο κυβερνητικός στρατός και πολιτοφυλακές της αντιπολίτευσης ήρθαν σε σύγκρουση στην πρωτεύουσα Τζούμπα.
Αφγανιστάν
Για περίπου 15 χρόνια η κατάσταση στο Αφγανιστάν παραμένει ασταθής εκτός λιγοστών περιόδων σχετικής ειρήνης. Το 2016, οι Ταλιμπάν επέστρεψαν πιο δυνατοί κυρίως μέσω του δικτύου Χακάνι και του Ισλαμικού Κράτους. Ο στόχος της συμμαχίας αυτής είναι οι σιίτες Μουσουλμάνοι και ασφαλώς ο κυβερνητικός στρατός. Το Αφγανιστάν, που είναι απολύτως μια αμερικανική υπόθεση καθώς είναι ο πιο μακρός σε διάρκεια πόλεμος που εμπλέκεται η χώρα και ένα θέμα που συζητήθηκε ελάχιστα κατά τη διάρκεια των αμερικανικών εκλογών. Εκτός των επιμέρους εσωτερικών θεμάτων της χώρας σε επίπεδο ασφάλειας, υπάρχουν δύο ακόμα προβλήματα: η στάση του Ντόναλντ Τραμπ και κυρίως του συμβούλου του σε θέματα εθνικής ασφάλειας Μάικλ Φλιν, ο οποίος έχει κάνει ως τώρα αντιφατικές δηλώσεις για το θέμα, και η στάση της Ρωσίας, του Πακιστάν και της Κίνας, οι οποίες έχουν δημιουργήσει ένα φόρουμ διαλόγου με αποκλειστικό θέμα το Αφγανιστάν.
Τι πρέπει να έχουμε λοιπόν κατά νου;
Πρώτον, ότι οι χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου έχουν ανάγκη τη Δύση περισσότερο από ποτέ, με βασική όμως παράμετρο ότι ο εξτρεμισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που απαιτεί τοπικές λύσεις.
Δεύτερον, για τις δυτικές κοινωνίες κυρίως η κληρονομιά του Μπιν Λάντεν και του Ανουάρ αλ Αλουάκι παραμένουν βασική απειλή για την ασφάλεια των πολιτών και ιδιαίτερα, όπως πολλές φορές έχει αναφερθεί, καθοριστική είναι η αποδαιμονοποίηση και η συμβολή των μετριοπαθών μουσουλμάνων της Δύσης.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Hieronymus Bosch (1450 –1516), Touched by the devil