Η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία της 15ης Ιουλίου 2016, είναι σίγουρα μία μέρα που θα γραφτεί στην ιστορία για την γείτονα χώρα. Ως συνέπεια αυτού, έχει ανοίξει ήδη ο ασκός του Αιόλου στην τουρκική κοινωνία, μια διχασμένη κοινωνία, που δεν έχει βρει τον προσανατολισμό της, σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο, στα πλαίσια του εκδημοκρατισμού και της προάσπισης βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Έχει ανοίξει ο ασκός του Αιόλου στην τουρκική κοινωνία.
Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, εναντίον του οποίου οργανώθηκε το πραξικόπημα, κατάφερε να το απωθήσει με επιτυχία κινητοποιώντας κυρίως τους οπαδούς και υποστηρικτές του και λιγότερο το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα ή πολίτες με διαφορετική ιδεολογία, ασχέτως αν συνολικά αντιτάχθηκαν στο πραξικόπημα.
Η Τουρκία σίγουρα είναι μια χώρα που έχει εξελιχθεί και προχωρήσει τα τελευταία 50 χρόνια κυρίως στον οικονομικό τομέα και σε βασικές υποδομές που έχουν βελτιώσει σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών.
Παραμένει όμως μια χώρα που έστω και μέχρι την ιστορική μέρα που προαναφέρθηκε διακατέχεται από δύο βασικά χαρακτηριστικά:
- Την διαρκή εμπλοκή του στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας είτε με καίριες παρεμβάσεις στο οικονομικό και γεωπολιτικό πεδίο μέσω ανακοινώσεων, είτε με την διενέργεια πραξικοπημάτων από το 1960 μέχρι σήμερα.
- Την βασική τάση του λαού, ν’ ακολουθεί τον εκάστοτε ηγέτη με πειθήνιο τρόπο, όποια και αν είναι τα επιχειρήματά του, χωρίς ιδιαίτερη κριτική διάθεση.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι εκείνο που αντιτάχθηκε σθεναρά στο πρώτο, στην προσπάθεια δηλαδή επιβολής στρατιωτικής βίας, μέσω διαδηλώσεων που κατέληξαν σε αιματοχυσία, στους δρόμους της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης.
Η τουρκική πολιτική ηγεσία βλέπει μέσα από την αποτυχία των στρατιωτικών, τη νέα τουρκική άνοιξη.
Η εντολή υπεράσπισης της δημοκρατίας και της έννομης τάξης, κατέληξε όπως φάνηκε σ΄ένα αντιπραξικόπημα, που θύμισε περισσότερο πρακτικές ISIS με ξυλοδαρμούς, διαπομπεύσεις και αποκεφαλισμούς, παρά διάθεση απονομής δικαιοσύνης.
Η τουρκική πολιτική ηγεσία, με επικεφαλής ένα Πρόεδρο σε ρόλο σουλτάνου, βλέπει μέσα από την αποτυχία των στρατιωτικών, τη νέα τουρκική άνοιξη, με απώτερο στόχο τις μαζικές εκκαθαρίσεις διαφωνούντων και αντιπάλων, σε στρατό, δικαιοσύνη, δημόσιο τομέα ακόμα και εκπαίδευση, ώστε να επικρατήσει μία ενιαία και αδιαίρετη πολιτική τάση χωρίς αμφισβήτηση.
Εκτός απ’ αυτό επιχειρεί να ονοματίσει και να στοχοποιήσει εξ’αρχής έναν ηθικό αυτουργό, που δεν είναι άλλος από τον πρώην σύμμαχο Γκιουλέν, υποστηρίζοντας ότι από τις ΗΠΑ όπου διαμένει συντονίζει τρομοκρατική οργάνωση με απώτερο στόχο την παράνομη κατάληψη της εξουσίας.
Ο Ερντογάν, παίρνει επί της ουσίας μια ρεβάνς από το στρατιωτικό κατεστημένο, μετά από την ανατροπή του μέντορά του, ισλαμιστή πρωθυπουργού Ερμπακάν το 1997, μέσω ενός χωρίς όπλα, ταχύτατου και αποτελεσματικού πραξικοπήματος.
Η συνταγματική αναθεώρηση που επιδίωκε και επιδιώκει ο Τούρκος Πρόεδρος, ώστε να μετατρέψει το πολίτευμα σε Προεδρικό, με υπερενισχυμένες εξουσίες κυρίως σε βάρος του στρατού, ορίζοντας τον εαυτό του ως αρχιστράτηγο, ήταν σαφέστατα από τις αιτίες που οδήγησαν τους στασιαστές στο αποτυχημένο εγχείρημα.
Η τουρκική άνοιξη που οραματίζονται μπορεί τελικά να οδηγήσει σε περίοδο σκοταδισμού κ διχασμού.
Μήπως πλέον ανοίγει ο δρόμος για να επανιδρύσει ο Πρόεδρος την τουρκική δημοκρατία του Κεμάλ από το 1923 με αντικατάσταση του κεμαλικού προσανατολισμού με ισλαμικό μανδύα;
Με ποιους όμως όρους θα γίνει αυτό, είναι αμφίβολο και αμφίσημο, με τα σημερινά δείγματα περιορισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μαζικών διώξεων με προγραμμένες λίστες.
Η τουρκική άνοιξη που αρκετοί αξιωματούχοι οραματίζονται, ώστε να προχωρήσει η Τουρκία σε μεταρρυθμίσεις χωρίς την απειλή του στρατού, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μια περίοδο σκοταδισμού και διχασμού, αν δεν επιχειρηθεί ο εκδημοκρατισμός.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο σημερινός ηγέτης της Τουρκίας, βρίσκεται στην εξουσία ήδη 14 χρόνια, χωρίς να έχει αλλάξει επί της ουσίας την ρητορική του. Προώθησε αδιάλειπτα μια ήπια ισλαμική ατζέντα, δημιουργώντας το προφίλ ενός μεταρρυθμιστή πολιτικού έτοιμου για ρήξεις με το παρελθόν, ώστε ν’απαλλάξει την κοινωνία από ένα κεμαλικό κράτος αυταρχικό.
Στην πορεία βέβαια, το συγκεκριμένο κράτος, μετατράπηκε σε ισλαμοσυντηρητικό, εμφανίζοντας ταυτόχρονα και χαρακτηριστικά καθεστωτικής αντίληψης, με οικονομικά σκάνδαλα και πολλές περιπτώσεις διαφθοράς, που απέχουν κατά πολύ από τον αρχικό σκοπό του κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.
Το στοίχημα αυτή τη στιγμή για την Τουρκία είναι τεράστιο και θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τόσο την ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου όσο και τις σχέσεις της με την Ελλάδα, τις ΗΠΑ και την ΕΕ, ως μια περιφερειακή δύναμη μέλος του ΝΑΤΟ.
Η πορεία προς την ομαλότητα στην τουρκική κοινωνία, δεν θα είναι εύκολη.
Τόσο τα εθνικά ζητήματα με την Ελλάδα, με τις γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο και το Κυπριακό, όσο και το Κουρδικό ζήτημα και οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, περιπλέκουν την κατάσταση, στο ποια θα είναι από δω και στο εξής η προσέγγιση της Τουρκίας σε διπλωματικό επίπεδο.
Η πορεία προς την ομαλότητα στην τουρκική κοινωνία, δεν θα είναι εύκολη όσες εκκαθαρίσεις και αν γίνουν στον δημόσιο βίο, καθώς ήδη υπάρχει σοβαρός διχασμός και στην κοινωνία αλλά και στο στράτευμα.
Η αβεβαιότητα όσον αφορά την ασφάλεια και την εγγύηση της ασφάλειας της χώρας, δημιουργεί ερωτηματικά τόσο στην ΕΕ για την πορεία ανοίγματος των κεφαλαίων ένταξης αλλά και στις ΗΠΑ για τον ρόλο της τόσο εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, όσο και για την γενικότερη σταθερότητα της περιοχής που συνορεύει με την Συρία.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Τουρκία μετά το γεγονός του πραξικοπήματος, διαμορφώνεται σε μια νέα χώρα, τελείως διαφορετική από το παρελθόν, αναδεικνύοντας όλες τις εντάσεις και αντιφάσεις του παρελθόντος στο εσωτερικό της σ’ένα μονοπάτι υψηλού κινδύνου.
Αν λοιπόν δεν επιδειχθεί η απαραίτητη σύνεση από το τουρκικό πολιτικό σύστημα στην κατεύθυνση της κοινωνικής συνοχής, είναι εύκολο η κατάσταση να βρεθεί εκτός ελέγχου με εξαγωγή της εσωτερικής κρίσης. Αυτό θα μπορούσε υπό κάποιες προϋποθέσεις να οδηγήσει σε μία περιφερειακή σύγκρουση με εμπλοκή και άλλων χωρών πιθανόν και της Ελλάδας με απρόβλεπτες συνέπειες.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Umberto Boccioni (1882 – 1916), Those Who Go