Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα το Ε.Σ.Υ. είναι η ανικανότητα να διαχειρισθεί τα επιχειρησιακά προβλήματα. Τα μεγάλα επιχειρησιακά προβλήματα που αντιμετωπίζει το ΕΣΥ είναι η χαμηλή ικανοποίηση των χρηστών από τις υπηρεσίες, αλλά και του προσωπικού, η κακή ποιότητα, οι μεγάλες σπατάλες του συστήματος, το υψηλό κόστος των υπηρεσιών, η έλλειψη αξιολόγησης και η ακατάλληλη στελέχωση. Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες είναι business δραστηριότητες. Ανήκουν στην καρδιά της επιχειρηματικής δράσης. Η παροχή υπηρεσίας υγείας από έναν επαγγελματία (ή οργανισμό) που αμείβεται για την υπηρεσία που παρέχει (είτε άμεσα, είτε έμμεσα) είναι ο ορισμός του business. Δυστυχώς αυτό δεν γίνεται αποδεκτό από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου (αλλά και από τους πολιτικούς, τους συνδικαλιστές και τους ακαδημαϊκούς) με αποτέλεσμα όλα τα παραπάνω προβλήματα να επιχειρούνται να λυθούν είτε με πολιτικές αποφάσεις ή να αγνοούνται και να επιδεινώνονται, αφού δεν είναι δυνατόν να προταθούν κατάλληλες λύσεις. Οι τεχνοκρατικές λύσεις- λες και υπάρχουν και άλλες για αυτά τα προβλήματα- και βέβαια και οι τεχνοκράτες είναι ανεπιθύμητες(οι) στο σύστημα. Υπάρχει ένα ισχυρό lobby από όλους τους παραπάνω ενάντια σε τεχνοκρατικές λύσεις και τεχνοκράτες διότι αναγνωρίζουν ότι αν το σύστημα κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση δεν θα χρειάζεται τις δικές τους υπηρεσίες. Το ότι το αποτέλεσμα είναι τραγικό για τους πολίτες, αλλά και για τις υπηρεσίες και τους εργαζόμενους στο ΕΣΥ δεν τους απασχολεί.
Οι πολιτικές ηγεσίες ποτέ δεν πλαισιώθηκαν με σωστούς επαγγελματίες.
Στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ΕΣΥ τα επιχειρησιακά προβλήματα δεν ήταν τόσο ορατά. Με την πάροδο του χρόνου (μετά το 2000) και την αύξηση της πολυπλοκότητας του συστήματος, των αυξημένων προσδοκιών των χρηστών για καλύτερη υγεία και την διόγκωση των δαπανών, τα προβλήματα οξύνθηκαν ενώ οι πολιτικές παρεμβάσεις δεν βοηθούσαν. Αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούσαν μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που θα έλυναν. Οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Υγείας – μέχρι και σήμερα- δεν είχαν εκπαιδευθεί για να αντιμετωπίσουν επιχειρησιακά προβλήματα, ούτε είχαν την εξειδίκευση ώστε να μπορούν να προτείνουν κατάλληλες λύσεις και να χειρισθούν την κατάσταση. Το σύστημα με ευθύνη των πολιτικών ηγεσιών δεν άλλαξε, δεν απέκτησε τις δομές εκείνες που θα το βοηθούσαν να στελεχωθεί με το κατάλληλο προσωπικό, που θα μπορούσε να αναγνωρίσει τα προβλήματα και να προτείνει τις κατάλληλες λύσεις. Επιπλέον, οι πολιτικές ηγεσίες ποτέ δεν πλαισιώθηκαν με σωστούς επαγγελματίες που θα μπορούσαν να ωθήσουν τα πράγματα προς την σωστή κατεύθυνση. Η επιλογή γραμματέων, συμβούλων και διοικητών από την ακαδημαϊκή κοινότητα, τους συνδικαλιστές και τους κομματικούς φίλους – επειδή είναι πάντα διαθέσιμοι- γίνονταν με στενά πολιτικά/κομματικά κριτήρια και όχι με επιχειρησιακά προσόντα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να βοηθήσουν ούτε την πολιτική ηγεσία, ούτε το ΕΣΥ (οι εξαιρέσεις ελάχιστες).
Είναι αδήριτη ανάγκη να διαχωρισθεί η πολιτική λειτουργία από την επιχειρησιακή στο ΕΣΥ. Σε ένα δημόσιο σύστημα αυτό είναι αναγκαίο, ενώ βέβαια δεν υπάρχει τέτοιος διαχωρισμός σε μια ιδιωτική επιχείρηση. Θα πρέπει η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας να αναπτύξει τον σημαντικότατο ρόλο της πολιτικής λειτουργίας και να πάψει να παρεμβαίνει στην επιχειρησιακή λειτουργία (διοίκηση) του ΕΣΥ. Η επιχειρησιακή λειτουργία θα πρέπει να είναι αποκλειστική ευθύνη της ανεξάρτητης διοίκησης του ΕΣΥ. Προσπαθώντας σήμερα να λύσει επιχειρησιακά προβλήματα η πολιτική ηγεσία σπαταλά ενέργεια και χρόνο, αναλώνεται σε υποθέσεις ρουτίνας που δεν έχουν σημαντική επίπτωση και χάνεται στις λεπτομέρειες. Με αποτέλεσμα η ίδια να μην προστατεύεται και να φθείρεται, αλλά και οι υπηρεσίες να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο.
Η επιχειρησιακή λειτουργία θα πρέπει να είναι αποκλειστική ευθύνη της ανεξάρτητης διοίκησης του ΕΣΥ.
Το απόγειο της λειτουργίας της πολιτικής ηγεσίας είναι η διακήρυξη του οράματος και το στρατηγικό σχέδιο για το ΕΣΥ. Τι ΕΣΥ θέλουμε τα επόμενα 5-10 χρόνια (κάτι το οποίο δεν έχει γίνει ποτέ μέχρι σήμερα). Η εκπόνηση του οράματος σημαίνει ότι η πολιτική ηγεσία θέτει τους στρατηγικούς στόχους και χαράσσει την στρατηγική επίτευξη τους. Καθορίζει τις αξίες που διέπουν την λειτουργία του ΕΣΥ και είναι ο θεματοφύλακας τους. Αυτονόητο είναι ότι παρακολουθεί στενά αυτήν την πορεία. Σημαντικότατη πολιτική λειτουργία είναι η διαπραγμάτευση εντός της κυβέρνησης του ετήσιου προϋπολογισμού για το ΕΣΥ καθώς η έγκριση του και η παρακολούθηση εκτέλεσης του από την ανεξάρτητη διοίκηση του ΕΣΥ. Νομοθετεί και επιβάλει τις συμμετοχές των ασθενών και ποιοι πολίτες έχουν δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες (δημόσιες και ιδιωτικές) και με ποιους όρους και εγκρίνει θεραπείες. Ρυθμίζει τις σχέσεις του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Και τέλος, παρακολουθεί τις εξελίξεις στην αγορά των υπηρεσιών και παρεμβαίνει με ρυθμίσεις όταν διαπιστώνει ότι η αγορά δεν υπηρετεί τις ανάγκες της κοινωνίας. Επιπλέον, η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου εγκρίνει μετά από τις εισηγήσεις της ανεξάρτητης διοίκησης του ΕΣΥ: την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών και την κατανομή τους, τις νέες υπηρεσίες και μονάδες, την στελέχωση των υπηρεσιών, την τιμολογιακή πολιτική, και τις αμοιβές του προσωπικού.
Το κυρίαρχο ερώτημα παραμένει: γιατί οι πολιτικές ηγεσίες όλων των κομμάτων που κυβέρνησαν και κυβερνούν την χώρα δεν κινήθηκαν προς την σωστή κατεύθυνση και προτίμησαν την σίγουρη αποτυχία; Γιατί εμμένουν στο παλιό απαρχαιωμένο σύστημα;
Κάθε πολιτικό κόμμα που αναλαμβάνει την κυβερνητική εξουσία θεωρεί το κράτος λάφυρο.
Η απάντηση είναι εύκολη. Κάθε πολιτικό κόμμα που αναλαμβάνει την κυβερνητική εξουσία θεωρεί το κράτος λάφυρο. Το πρώτο καθήκον είναι να βολέψει τους δικούς του ανθρώπους (κομματικούς φίλους, μετακλητούς υπαλλήλους, συνδικαλιστές, ακαδημαϊκούς) σε θέσεις κλειδιά αδιαφορώντας για τα επιχειρησιακά τους προσόντα. Ταυτόχρονα δέχεται και αποδέχεται την πίεση βολέματος από το παραπάνω lobby. Το ότι με τον τρόπο αυτό απαξιώνει και ευνουχίζει την δημόσια διοίκηση, φορτώνει επιπλέον κόστος και δαπάνες στην κοινωνία και αυξάνει την ταλαιπωρία των ασθενών δεν τους ενδιαφέρει. Ο μακροχρόνιος στρατηγικός σχεδιασμός των πολιτικών ηγεσιών του Υπουργείου δεν υπάρχει. Ο σχεδιασμός εξαντλείται στον βραχυχρόνιο ορίζοντα της υπουργικής τους θητείας, ούτε καν της κυβέρνησης, με συνέπεια η επικαιρότητα και η ρουτίνα να κυριαρχεί. Το Υπουργείο μετατρέπεται σε μηχανισμό εξυπηρέτησης της εκλογικής πελατείας. Εφόσον υπάρχει δυσκολία πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, το υπουργείο φροντίζει για την διεκπεραίωση των αιτημάτων. Για αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι που διαχειρίζονται τα νοσοκομεία και τους άλλους οργανισμούς πρέπει να αισθάνονται ευγνώμονες προς την πολιτική εξουσία που τους διόρισε χαριστικά. Οι ανεξάρτητοι, αξιοκρατικώς επιλεγέντες δεν θα είναι τόσο υπάκουοι. Κατά συνέπεια υπάρχει έντονος ο φόβος ότι η παραχώρηση ανεξαρτησίας στην διοίκησης του ΕΣΥ τους αφαιρεί πολιτική δύναμη, αλλά και το αντικείμενο ύπαρξης τους στο Υπουργείο. Δεν γνωρίζουν με τι άλλο θα πρέπει να ασχοληθούν.
Επίσης, δεν υπάρχει πολιτικό κόστος για την πολιτική ηγεσία παρόλα τα λάθη που κάνει και για την κακή κατάσταση του ΕΣΥ. O πρωθυπουργός δεν βάζει στόχους μετρήσιμους, ούτε ακόμη παρακολουθεί την υλοποίηση των προγραμματικών δηλώσεων- που γίνονται για να γίνονται. Ούτε ο πρωθυπουργός ούτε κανένας άλλος, δεν τους ζητά πολιτικές ευθύνες, ούτε χρεώνονται την αποτυχία. Απλά, στον επόμενο ανασχηματισμό θα αλλάξουν υπουργικές καρέκλες ή θα μείνουν για ένα διάστημα χωρίς υπουργικό θώκο. Άρα γιατί να προσπαθήσουν να αλλάξουν τα πράγματα; Όταν γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι αλλαγές έχουν πολιτικό κόστος, δεν είναι ευπρόσδεκτες, απαιτούν μεγάλη προσπάθεια και τα αποτελέσματα θα φανούν όταν οι ίδιοι δεν θα είναι υπουργοί;
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rembrandt (1606 – 1669), The Syndics of the Amsterdam Drapers' Guild