Είναι γεγονός ότι χρεοκοπήσαμε από τις δαπάνες για τις συντάξεις (την περίοδο του Κ. Καραμανλή οι δαπάνες για συντάξεις αντιστοιχούν στο 91,55% των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού που μαζί με τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων φθάνουν στο 132,62% των εσόδων). Είναι επίσης γεγονός ότι οι εκάστοτε κυβερνήσεις έχουν μεγάλες ευθύνες για την μη σωστή διαχείριση των αποθεματικών των ταμείων. Αλλά – όπως θα αποδειχθεί- η κακή διαχείριση των αποθεματικών δεν φταίει για την κατάρρευση του ασφαλιστικού συστήματος. Ακόμη και με την πιο σωστή διαχείριση το ασφαλιστικό σύστημα θα κέρδιζε κάποια –ελάχιστα- χρόνια, αλλά πάλι θα κατέληγε σε χρεοκοπία.

Δυστυχώς όλα τα μέτρα που πάρθηκαν και οι μεταρρυθμίσεις που συζητούνται δεν τολμούν να αγγίξουν την ουσία του ασφαλιστικού μας συστήματος και τον λόγο για τον οποίο το ασφαλιστικό είναι καταδικασμένο να χρεοκοπεί.

Το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών που κατέβαλαν οι εργαζόμενοι υπολείπεται από το σύνολο των συντάξεων που θα λάβουν.

Ένας είναι ο λόγος: το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών που κατέβαλαν κατά την διάρκεια του εργασιακού τους βίου οι εργαζόμενοι υπολείπεται κατά πολύ από το σύνολο των συντάξεων που θα λάβουν την υπόλοιπη ζωή τους.

Το έλλειμμα σήμερα καλύπτεται από την γενναία κρατική επιχορήγηση. Όμως αυτό δεν είναι δυνατόν να συνεχισθεί, όχι μόνο λόγω μνημονίων και των πιέσεων που ασκούνται από την τρόικα, αλλά διότι η κρατική συμμετοχή στο σύνολο των συντάξεων είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα, πολύ υψηλότερα από οποιαδήποτε τριμερή συμμετοχή και αν φαντασθούμε. Το χειρότερο είναι ότι κατανέμεται άδικα στους συνταξιούχους- ευνοεί περισσότερο τους μη συνεπείς και τις συντεχνίες- και καλύπτεται από δανεισμό, και όχι από πλεονάσματα. Αυτό οδηγεί σε στέρηση πόρων από τις επόμενες γενιές, υπονομεύοντας το μέλλον τους.

Το σύστημα όπως είναι δομημένο γεννά ελλείμματα από τη φύση του.

Επιπλέον, η κρατική επιχορήγηση είναι αναγκασμένη να αυξάνει συνέχεια για τρεις λόγους: την αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων, την επέκταση του προσδόκιμου επιβίωσης των συνταξιούχων και την αναπόφευκτη αύξηση των συντάξεων («τιμαριθμική» προσαρμογή) σε βάθος χρόνου. Το σύστημα δηλαδή όπως είναι δομημένο γεννά ελλείμματα από τη φύση του.

Παραδείγματα:

Ασφαλισμένος στο ΙΚΑ (σημείωση: το ταμείο με τις υψηλότερες εισφορές για συντάξεις) με μηνιαίο μισθό 800 ευρώ με 35 χρόνια δουλειάς θα βγει στην σύνταξη στα 65 χρόνια. Το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών που κατέβαλε ανέρχεται στα 67.200 ευρώ (20% του μισθού). Ο συνταξιούχος πλέον θα λάβει σύνταξη σήμερα (πηγή: εργαλείο υπολογισμού βασικού ποσού σύνταξης, ιστοσελίδα του ΙΚΑ) 594,22 ευρώ το μήνα. (ήδη έχουμε ποσοστό αναπλήρωσης 74,3%). Το προσδόκιμο επιβίωσης μετά τα 65 χρόνια είναι πάνω από 20 χρόνια- για λόγους ευκολίας δεχόμαστε τα 85 χρόνια (το προσδόκιμο των 80 ετών είναι από την γένεση, άρα υπολογίζονται/αφαιρούνται και όλοι οι θάνατοι που επέρχονται μέχρι τα 65 χρόνια). Σύνολο συντάξεων 142.612,8 ευρώ. Ο συνεπής συνταξιούχος θα βάλει μέσα το ταμείο 75.412 ευρώ.

• Η σύνταξη των 594,22 ευρώ το μήνα εμπεριέχει και την γενναία κρατική επιχορήγηση προς τα ταμεία. Αν η σύνταξη αντιστοιχούσε μόνο στις εισφορές θα έπρεπε να ήταν 280 ευρώ. Κατά συνέπεια η κρατικά συμμετοχή ανέρχεται σε 314,22 ευρώ το μήνα, ποσοστό 52,9%! (τριμερής χρηματοδότηση που το κράτος συμμετέχει με πάνω από 50%!!! δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο). Επιπλέον είναι σίγουρο ότι η κρατική συμμετοχή θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια.
  
  
• Αντίστοιχα ο μισθωτός των 1000 ευρώ μηνιαίως με σύνταξη 707,88 ευρώ (350 από τις εισφορές και 357,88 από κρατική επιχορήγηση) θα δεχθεί κρατική επιχορήγηση 85.891 ευρώ ή το 50,56% της σύνταξης του.

Τα πράγματα χειροτερεύουν – δηλαδή τα ελλείμματα των ταμείων μεγαλώνουν- στα άλλα ταμεία αφού οι εργαζόμενοι καταβάλουν μικρότερες εισφορές και κατά τεκμήριο παίρνουν και μεγαλύτερες συντάξεις. Το παράδειγμα των δικηγόρων: ζητείται να πληρώνουν 8000 ετησίως (με ετήσιο εισόδημα 40.000) για να λάβουν σύνταξη 1200 ευρώ και διαμαρτύρονται. Ο υπολογισμός όμως είναι απόλυτα σωστός: 35 χρόνια Χ 8000 = 280.000. Το ίδιο ποσό θα πάρουν από τις συντάξεις: 1200 X 12 μήνες X 20 χρόνια = 288.000 (για λόγους σύγκρισης να αναφέρουμε ότι σήμερα οι εισφορές για σύνταξη των επιστημόνων δεν ξεπερνούν τα 250 ευρώ το μήνα, άρα η σύνταξη θα έπρεπε να ήταν 437,5 ευρώ το μήνα). Βέβαια στο παράδειγμα δεν υπάρχει η κρατική επιχορήγηση.

Για κάθε 4 χρόνια δουλειάς κερδίζεται ένας χρόνος σύνταξης.

Για να γίνει πιο κατανοητό: διεκδικούμε η σύνταξη να ανέρχεται στο 80% των συντάξιμων αποδοχών (η αναπλήρωση). Αυτό σημαίνει ότι για κάθε 4 χρόνια δουλειάς κερδίζεται ένας χρόνος σύνταξης, όταν οι συνταξιοδοτικές εισφορές ανέρχονται στο 20% του συνταξιοδοτικού εισοδήματος. Αν κάποιος εργάζεται 35 χρόνια, κερδίζει 9 χρόνια σύνταξης. Δημιουργείται όμως έλλειμμα 11 συντάξιμων χρόνων (65 αρχή συνταξιοδότησης +9 σύνταξη= 74. Ζούμε όμως ως τα 85.) Ποιος θα καλύπτει το έλλειμμα; (αν η αναπλήρωση είναι στο 60% το έλλειμμα μειώνεται σε 8 χρόνια).

Οι ψυχροί αριθμοί αποδεικνύουν ότι (σχεδόν) κανένας Έλληνας συνταξιούχος δεν κατέβαλε περισσότερες ασφαλιστικές εισφορές στον εργασιακό του βίο από τις συντάξεις που θα πάρει. Αυτή είναι η μόνη αλήθεια.

Η συνετή αξιοποίηση των αποθεματικών των ταμείων δεν προσφέρει περισσότερο από 1-3% το χρόνο – σε μακροχρόνιες ασφαλείς επενδύσεις. Αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να ξεχνούμε το διοικητικό κόστος των ταμείων και τις αναπροσαρμογές προς τα πάνω των συντάξεων, ούτε ότι στην αρχή της εργασιακής ζωής οι αμοιβές ήταν μικρότερες. Τα παραπάνω παραδείγματα αναφέρονται σε «ιδανικές» περιπτώσεις. Το ποσοστό των εργαζομένων που συμπληρώνει 35 χρόνια δουλειάς και βγαίνει στην σύνταξη στα 65 χρόνια είναι μειοψηφία.

Ζήτημα 1^ον : Ζητείται γενναιότητα από τους πολιτικούς μας να πουν την αλήθεια στον Ελληνικό λαό και να μην λαϊκίζουν με τις συντάξεις. Να εξηγήσουν ότι όπως είναι δομημένο το σύστημα κλέβουμε από το μέλλον των παιδιών μας. Αν θέλουμε να το συνεχίσουμε τότε να το αποφασίσουμε όλοι μαζί, γνωρίζοντας όμως την αλήθεια.

Ζήτημα 2ον: Εφ’ όσον όλοι αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν τρομακτικές αδικίες στις καταβαλλόμενες συντάξεις - οι πιο ευνοημένοι είναι αυτοί που κατέβαλαν και τις λιγότερες ασφαλιστικές εισφορές- να αναληφθεί προσπάθεια εξατομίκευσης και αναπροσαρμογή της σύνταξης. Είναι μέγιστος λαϊκισμός σήμερα να ισχυριζόμαστε ότι δεν πρέπει να μειωθούν οι κύριες συντάξεις. Κάλλιστα αυτό μπορεί να αρχίσει από τους πιο ευνοημένους από το σύστημα, και ιδιαίτερα από αυτούς που δεν έχουν και την μεγαλύτερη ανάγκη.

Ζήτημα 3^ον: Δεν χρειάζονται οι υπηρεσίες να ψάξουν όλους τους συνταξιούχους για να βρουν πόσες εισφορές έχουν καταβάλει (πραγματικά αυτό θα οδηγήσει σε χρόνια εργασίας για το σύστημα). Αντίθετα θα υποχρεωθούν οι συνταξιούχοι (για όσους έχει αποφασισθεί) εντός σύντομου χρονικού διαστήματος (6 μήνες) να προσκομίσουν οι ίδιοι τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία και επί τόπου θα αναπροσαρμόζεται η σύνταξη τους (με βάση τους κανόνες που θα έχει ψηφίσει η Βουλή). Όποιος δεν προσκομίσει τα στοιχεία θα υποστεί τις αντίστοιχες κυρώσεις/μειώσεις.

Όταν τα 5 εκ βγούν στην σύνταξη σε 20-30 χρόνια θα χρειαζόμαστε 7,5 εκ εργαζόμενους για να τους συντηρούν.

Ζητημα 4^ον: Πόσο δίκαιο και ηθικό είναι για την κοινωνία μας, (πως το ανέχεται) ο μισθωτός που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό, ή/και ο εργάτης με το κατώτατο ημερομίσθιο, να καταβάλουν υποχρεωτικά για συντάξεις το 20% αυτού του ελάχιστου εισοδήματος, και ταυτόχρονα άλλες ομάδες του πληθυσμού με πολλαπλάσια εισοδήματα να μην καταβάλουν ούτε αυτό το ελάχιστο που καταβάλουν οι παραπάνω εργαζόμενοι και να διεκδικούν- απολαμβάνουν – υψηλότερες συντάξεις;

Ζήτημα 5^ον: δεν πρέπει να υπάρχουν περιορισμοί στο πότε θα βγει κάποιος στην σύνταξη. Καθένας μπορεί να συνταξιοδοτηθεί όποτε θέλει- η σύνταξη του βέβαια από το ασφαλιστικό ταμείο θα υπολογισθεί ανάλογα με το προσδόκιμα επιβίωσης (ηλικία συνταξιοδότησης) και τις ασφαλιστικές εισφορές που κατέβαλε. Κανένας δεν πρέπει να χάνει τις ασφαλιστικές του εισφορές.

Ζήτημα 6^ον: Είναι εδώ και χρόνια γενικά αποδεκτό, γνωστό και καθιερωμένο οι μισθωτοί να πληρώνουν ασφαλιστικές εισφορές ένα ποσοστό των αποδοχών τους, (20% για κύρια σύνταξη). Δεν είναι όμως καθιερωμένο για τους ελεύθερους επαγγελματίες, και ούτε είναι δίκαιο να γίνει βιαίως σήμερα. Ο μόνος λόγος εφαρμογής είναι ότι επιχειρείται αρπαγή χρημάτων για να βουλωθούν οι τρύπες του συστήματος τώρα, με βίαια μεταφορά χρημάτων από τα «υψηλά» –φορολογημένα όμως- εισοδήματα με πλήρη αδιαφορία ή/και άγνοια- για τις μελλοντικές συνέπειες των μέτρων. Επιπλέον, αυτές οι υψηλότατες εισφορές δεν θα ανταποκρίνονται στο ύψος της μελλοντικής σύνταξης! Η καλύτερη και λογική λύση είναι να εξηγηθεί στους ελεύθερους επαγγελματίες και αγρότες ότι η σύνταξη τους θα είναι ανάλογη με τις εισφορές που θα καταβάλουν - συν την κρατική συμμετοχή αν υπάρχει. Ας αποφασίσουν όλοι μαζί το ύψος των εισφορών τους. Υπεύθυνοι πολίτες είναι.

Ζήτημα 7^ον: Ένα βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα δεν επιτρέπεται να επηρεάζεται αρνητικά από το δημογραφικό και από την απασχόληση. Αν επηρεάζεται πάντοτε θα δημιουργούνται προβλήματα. Είναι άστοχο να ισχυριζόμαστε ότι αν αυξηθεί η απασχόληση θα λυθεί το ασφαλιστικό. (μόνο πρόσκαιρη βελτίωση θα έχουμε). Αντίθετα, όπως είναι σήμερα δομημένο το σύστημα κάθε αύξηση της απασχόλησης συσσωρεύει μελλοντικά ελλείμματα. Για τον απλούστατο λόγο που εξηγήθηκε παραπάνω: κάθε συνταξιούχος δημιουργεί έλλειμμα στο ταμείο.

Κατά συνέπεια όταν οι σημερινοί εργαζόμενοι βγουν στην σύνταξη τα ελλείμματα θα αυξάνουν. Η εξίσωση αυτή λειτουργεί όπως τα παράνομο παιχνίδι, το αεροπλανάκι: σήμερα ισχυρίζονται κάποιοι ότι χρειαζόμαστε 3 εργαζόμενους για κάθε συνταξιούχο. Δεν μας εξηγούν όμως ότι όταν οι 3 σημερινοί εργαζόμενοι βγουν στην σύνταξη θα χρειαζόμαστε 9 εργαζόμενους για να τους συντηρούν, και μετά 27 εργαζόμενους. Που θα τους βρούμε; Με πραγματικά νούμερα για την Ελλάδα αυτό σημαίνει ότι οι σημερινοί 5 εκ εργαζόμενοι (υπόθεση δίχως να υπάρχει ανεργία) συντηρούν 2,5 εκ συνταξιούχους. Όταν τα 5 εκ βγουν στην σύνταξη σε 20-30 χρόνια θα χρειαζόμαστε 7,5 εκ εργαζόμενους για να τους συντηρούν. Συνεπώς ο πληθυσμός της Ελλάδας– με συντηρητικούς υπολογισμούς- θα πρέπει να αυξηθεί στα 16 εκ (7,5 εκ +5εκ+ 3,5 εκ -μη ενεργός πληθυσμός). Και στα επόμενα 30 χρόνια ο πληθυσμός της Ελλάδας θα πρέπει να ξεπεράσει τα 30 εκ. Πως θα γίνει αυτό όταν όλες οι προβλέψεις κάνουν λόγο για μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας;

Αρχές για ένα βιώσιμο σύστημα συντάξεων

• Τα ασφαλιστικά ταμεία χορηγούν τις συντάξεις στους ασφαλισμένους τους και τίποτε άλλο. Η κοινωνική πολιτική γίνεται μόνο μέσα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Απαγορεύεται στο κράτος να κάνει κοινωνική πολιτική με τα χρήματα των ταμείων.
  
  
• Ο κρατικός προϋπολογισμός παρέχει την εθνική σύνταξη σε όλους τους πολίτες που πραγματικά την έχουν ανάγκη. (η εθνική σύνταξη διασφαλίζει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης)
  
  
• Αν το κράτος επιθυμεί να παρέχει συντάξεις σε ομάδες πληθυσμού που δεν έχουν καταβάλει- επαρκείς- ασφαλιστικές εισφορές, έχει το δικαίωμα να το κάνει αλλά μόνο μέσα από ισοσκελισμένους κρατικούς προϋπολογισμούς.
  
  
• Ανάλογα με την πορεία της οικονομίας και τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού μπορεί να επιχορηγούνται οι συντάξεις των συνταξιούχων. (με ιδιαίτερη προτεραιότητα και ευαισθησία για τους χαμηλοσυνταξιούχους). Το ποσό θα καθορίζεται κάθε χρόνο από την εκάστοτε κυβέρνηση. Η επιχορήγηση θα δίνεται με κοινωνικά κριτήρια στους συνταξιούχους, και ποτέ δεν θα δημιουργεί έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό. (βέβαια το καλύτερο θα ήταν να αποφασίζεται από διακομματικές επιτροπές για να μην έχουμε βίαιες μετατροπές αλλά…)

Πληρώνουμε για συντάξεις πολύ λιγότερα από αυτά που λαμβάνουμε από τις συντάξεις.

• Η σύνταξη που θα παρέχουν τα ταμεία θα είναι ανάλογη των ασφαλιστικών εισφορών που κατέβαλε ο κάθε εργαζόμενος. Κάθε ασφαλισμένος θα διατηρεί ειδικό λογαριασμό που θα παρακολουθεί τις εισφορές που κατέβαλε. Από την πρώτη ημέρα εργασίας θα γνωρίζει τι σύνταξη θα πάρει μετά από 35 χρόνια, ή όποτε επιθυμεί να συνταξιοδοτηθεί. Η καταβολή ενός ελάχιστου ασφαλίστρου θα είναι υποχρεωτική και όποιος επιθυμεί μπορεί να συνεισφέρει περισσότερα με αντίστοιχη αύξηση της σύνταξης του, μέχρι ενός όμως ορίου. (ειδική μέριμνα για τους νέους επιχειρηματίες).
• Είναι άκαιρο να συνδέεται η ασφάλιση για σύνταξη με την κοινωνική αλληλεγγύη. Οι ασφαλιστικές εισφορές για σύνταξη αποτελούν εισόδημα για τον εργαζόμενο/ αυτοαπασχολούμενο και κανένας δεν έχει δικαίωμα να τις ιδιοποιείται. Είναι και κίνητρο για δημιουργία. Η κοινωνική αλληλεγγύη κάλλιστα εξυπηρετείται από τις εισφορές υγείας που καταβάλει ο κάθε ασφαλισμένος –και που είναι ανάλογες με το εισόδημα του-, και επίσης από τους άμεσους και έμμεσους φόρους που εισπράττει το κράτος. Οι ευθύνες του κράτους για κοινωνική πολιτική δεν πρέπει να μεταβιβάζονται στις πλάτες των συνταξιούχων και κυρίως αυτών που ήταν και οι πιο συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.

Χρειαζόμαστε οδικό χάρτη για το πώς θα υλοποιήσουμε ένα βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα.

Αν γίνουν αποδεκτές οι παραπάνω αρχές τότε χρειαζόμαστε έναν οδικό χάρτη για το πώς θα υλοποιήσουμε ένα βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα- το χρονοδιάγραμμα των αλλαγών που πρέπει να γίνουν- που δεν θα επηρεάζεται αρνητικά από την απασχόληση και τις εξελίξεις στο δημογραφικό και πρωτίστως δεν κλέβει το μέλλον των παιδιών μας.

Το πρώτο βήμα είναι να πούμε την αλήθεια: Πληρώνουμε για συντάξεις πολύ λιγότερα από αυτά που λαμβάνουμε από τις συντάξεις. Όλοι μας.

* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Diego Velázquez (1599 – 1660), Old Woman Frying Eggs