Και μόνον οι δημογραφικές εξελίξεις καθιστούν αναγκαία την ουσιαστική και επώδυνη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος. Μια κρίσιμη παράμετρος της οποίας είναι ο χρόνος: η καθυστέρηση σήμερα πληρώνεται στο πολλαπλάσιο αύριο.

Οι προϋποθέσεις για ουσιαστική μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού είναι:

• Κοινωνική συναίνεση
• Αναγνώριση της δυσάρεστης αναλογιστικής πραγματικότητας
• Υιοθέτηση επώδυνων λύσεων

Για να επιτευχθεί κοινωνική συναίνεση πρέπει να εξηγήσουμε με ειλικρίνεια:

1. Γιατί, μετά από τόσες περικοπές συντάξεων, ζητούνται κι άλλες θυσίες από τους πολίτες.
2. Γιατί χρεοκόπησε το ασφαλιστικό μας σύστημα, ώστε να θεραπεύσουμε τα σωστά αίτια.
3. Πώς θα μοιράσουμε το κόστος δίκαια.

Η κατανόηση του ζητήματος από την κοινωνία είναι κομβικής σημασίας. Όσο κυριαρχεί ο μύθος πως οι συντάξεις σημερινές και μελλοντικές, μειώνονται, επειδή κάποιοι κακοί Ευρωπαίοι μάς επιβάλλουν άγρια λιτότητα ή επειδή κάποιοι λεηλάτησαν τα αποθεματικά των Ταμείων, η κοινωνία δεν πρόκειται να συναινέσει σε καμία μεταρρύθμιση.

Το δημογραφικό πρόβλημα

Στο διάγραμμα 1 απεικονίζεται με δραματικό τρόπο η γήρανση του πληθυσμού της Ελλάδας με στοιχεία από την μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «The 2015 Ageing Report».

 
Διάγραμμα 1

Το 2013 το πλήθος των πολιτών σε ηλικίες 25-54 ήταν 42,6%, υπερδιπλάσιο των πολιτών σε ηλικία άνω των 65. Σε 30 χρόνια από σήμερα θα είναι 1:1. 32.9% στις ηλικίες 25-54 και 32,9% στις ηλικίες άνω των 65. Το 2045 το 1/3 του πληθυσμού θα είναι ηλικίας άνω των 65.

Η γήρανση του πληθυσμού πιέζει τα ασφαλιστικά συστήματα της Ευρώπης για αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης.

Υπό το κράτος αυτών των εξελίξεων στην υπόλοιπη Ευρώπη το κράτος θεσμοθέτησε τον 2^ο και 3^ο πυλώνα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους πολίτες να συμπληρώνουν με προσωπική αποταμίευση την προσδοκώμενη σύνταξη.

Εμείς δεν το έχουμε κάνει ακόμα. Δεν έχουμε θεσμοθετήσει τον 3^ο πυλώνα και δεν έχουμε δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική ανάπτυξη του 2^ου πυλώνα. Και οι προτάσεις Κατρούγκαλου δεν αγγίζουν καν αυτό το θέμα.

Ο δημοσιονομικός στόχος

Όλοι γνωρίζουμε πως έχουμε αναλάβει τη δέσμευση να περιορίσουμε τη συνταξιοδοτική δαπάνη στο 15% του ΑΕΠ, να τη μειώσουμε δηλαδή κατά 1% , κατά 1,8 δισ. €. Εδώ ωστόσο υπάρχει μια διαδεδομένη παρεξήγηση: αυτός ο στόχος, του 15%, δεν αφορά στη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού.

Η Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση αφορά στους κανόνες και τον τρόπο, με τον οποίο χορηγούνται οι μελλοντικές συντάξεις και καταβάλλονται οι μελλοντικές εισφορές. Η διαχείριση των υφιστάμενων συντάξεων είναι ζήτημα δημοσιονομικής τάξης. Οι αλλεπάλληλες περικοπές των συντάξεων τα τελευταία χρόνια δεν ήταν ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις! Η αναδρομική εφαρμογή νέων κανόνων σε υφιστάμενες συντάξεις δεν είναι παρά ένα εύρημα, για να καλυφθούν οι αναπόφευκτες μειώσεις των συντάξεων υπό τον μανδύα της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης.

Tον στόχο του 15% θα τον επιτυγχάναμε χωρίς περικοπές της συνταξιοδοτικής δαπάνης, αν δεν μεσολαβούσε το πισωγύρισμα της οικονομίας το 2015.

Και είναι σημαντική η υπενθύμιση ότι τον στόχο του 15% θα τον επιτυγχάναμε χωρίς περικοπές της συνταξιοδοτικής δαπάνης, αν δεν μεσολαβούσε το πισωγύρισμα της οικονομίας το 2015. Μέχρι το Φθινόπωρο του 2014 όλοι οι διεθνείς οργανισμοί εκτιμούσαν ότι το ΑΕΠ της χώρας θα διαμορφωνόταν το 2016 κατά 7% υψηλότερα από τις τρέχουσες εκτιμήσεις. Με αυτήν τη μεγέθυνση του ΑΕΠ –του παρονομαστή- κατά 12 δισ. (+6,5%), ο λόγος (συνταξιοδοτική δαπάνη/ΑΕΠ) θα περιοριζόταν στο 15% χωρίς να χρειαστεί μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης- του αριθμητή.

Δυστυχώς, οι ερασιτεχνισμοί στη διαχείριση της οικονομίας το 2015, η κορύφωση της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας, η φυγή των καταθέσεων, η ασφυξία ρευστότητας και οι κεφαλαιακοί έλεγχοι, μάς γύρισαν 2 χρόνια πίσω. Έτσι, σήμερα είμαστε αναγκασμένοι να μειώσουμε τη δαπάνη για συντάξεις κατά 1,8 δισ.

Έχουμε το πιο γενναιόδωρο συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη 

Η συζήτηση για το ύψος των συντάξεων και της συνταξιοδοτικής δαπάνης δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τις δυνατότητες της οικονομίας. Η πρωταρχική ερώτηση είναι ποιο μερίδιο του πλούτου της χώρας θα κατευθύνεται στις συντάξεις.

Ο δείκτης που καταγράφει τη δαπάνη (της Γενικής Κυβέρνησης) ενός κράτους για συντάξεις ως % του ΑΕΠ ποσοτικοποιεί ακριβώς αυτή τη συζήτηση και αποτυπώνει με ακρίβεια το μέρος του παραγόμενου πλούτου που αποδίδει η κοινωνία και η οικονομία στους συνταξιούχους.

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2, το 2012 ξοδεύαμε τα περισσότερα απ’ όλους στην Ευρώπη για συντάξεις ως % του ΑΕΠ. Κι αυτή η επίδοση δεν σχετίζεται με τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, την εισφοροδιαφυγή και την ανεργία. Αυτοί οι δύο παράγοντες μειώνουν μεν τις εισροές στα ασφαλιστικά ταμεία αλλά το κράτος με τα έσοδα από τους φόρους συμπληρώνει τη διαφορά και διαμορφώνει τη συνολική δαπάνη την οποία και καταμετρούμε.

Διάγραμμα 2

Η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε στα χρόνια της κρίσης!

Το ερώτημα πώς γίνεται, μετά από τόσες περικοπές συντάξεων, να έχουμε το πιο γενναιόδωρο σύστημα στην Ευρώπη, είναι εύλογο. Και γίνεται εξαιρετικά κρίσιμο καθώς, όπως βλέπουμε στο διάγραμμα 3, ο δείκτης δαπάνη/ΑΕΠ εκτινάχθηκε ακριβώς την περίοδο που εμείς μειώναμε δραστικά τις συντάξεις.

Διάγραμμα 3 

Την απάντηση στο ερώτημα δίνει διάγραμμα 4: ενώ η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε στα χρόνια της κρίσης, η χώρα έχασε το ¼ του ΑΕΠ. Αυτό εξηγεί το πώς εκτινάχθηκε ο δείκτης συνταξιοδοτική δαπάνη προς ΑΕΠ.

Διάγραμμα 4

Το 2007, την τελευταία καλή χρονιά για την ελληνική οικονομία ξοδέψαμε για συντάξεις 27,4 δισ. € και το 2014 ξοδέψαμε 29,4 δισ. €. Πώς εξηγείται αυτό μετά από τόσες περικοπές συντάξεων τα χρόνια που μεσολάβησαν;

Γιατί δεν μειώθηκε η συνταξιοδοτική δαπάνη

Η συνταξιοδοτική δαπάνη παρά τις περικοπές στις συντάξεις δεν μειώθηκε για μια σειρά από λόγους:

• Οι πρώτες μειώσεις αναίρεσαν τις αυξήσεις που δόθηκαν στο ξεκίνημα της κρίσης, τη διετία 2008-2009. Αυξήσεις που δεν έπρεπε να είχαν δοθεί, δεδομένου ότι την ίδια περίοδο το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά 4,8%. Κι όμως τη διετία 2008-2009 η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 14%, ενώ, ειδικότερα, η κατά κεφαλήν δαπάνη ανά συνταξιούχο του δημοσίου αυξήθηκε κατά 19,6%.
  
  
• Στα χρόνια της κρίσης, λόγω αθρόων πρόωρων συνταξιοδοτήσεων ο αριθμός των συνταξιούχων αυξήθηκε κατά 20%. Τα ίδια χρήματα μοιράστηκαν σε περισσότερους δικαιούχους. Όλοι πήραν λιγότερα.
  
  
• Αυξήθηκαν οι σχετικά ακριβοί συνταξιούχοι, π.χ. το πλήθος των δικαιούχων του ΟΓΑ που είναι οι «φθηνότεροι» δικαιούχοι μειώθηκε, ενώ αντίστοιχα οι συνταξιούχοι δημοσίου, που είναι από τους σχετικά ακριβότερους, αυξήθηκαν με το μεγαλύτερο ρυθμό, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 5.

Διάγραμμα 5

Στο διάγραμμα 5 εξετάζονται οι ροές νέων συνταξιούχων ανά Ταμείο την τετραετία 2010-2013, σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη τετραετία 2006-2009. Οι νέες συντάξεις που απονεμήθηκαν σε δημόσιους υπαλλήλους την τετραετία της κρίσης αυξήθηκαν κατά 72% σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη τετραετία- πολύ περισσότερο απ’ όσο σε οποιοδήποτε άλλο ταμείο, ενώ στον ΟΓΑ υπήρξε μείωση.

Ο μύθος των αποθεματικών 

Σε μια εκδοχή του ο μύθος των αποθεματικών είναι ο μύθος του PSI. Αποδίδει τις μειώσεις των συντάξεων στις ζημιές από το κούρεμα, μύθος που, δυστυχώς, κυριάρχησε στο δημόσιο διάλογο. Ένας μύθος αντιπαραγωγικός και επικίνδυνος που μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και να τα διορθώσουμε, ένας μύθος που δηλητηριάζει την κοινωνία και νομιμοποιεί την έλλειψη συναίνεσης στην μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού και σε οποιαδήποτε άλλη μεταρρύθμιση.

Πίνακας Ι

Όμως, όπως φαίνεται στον Πίνακα Ι, τα Ταμεία κύριας σύνταξης (ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ, και ΝΑΤ) που μαζί με το ΓΛΚ καταβάλλουν άνω του 95% των κύριων συντάξεων, καθένα εξ αυτών εισέπραξε μόνο το 2012 πολλαπλάσια επιχορήγηση από τη ζημιά που υπέστη λόγω PSI. Και μόνον αυτό αρκεί για να καταδειχθεί πόσο ανυπόστατη είναι η συσχέτιση των περικοπών με τις ζημιές από το PSI.

Είναι ανυπόστατη η συσχέτιση των περικοπών με τις ζημιές από το PSI.

Σε μια άλλη εκδοχή του ο μύθος των αποθεματικών αποδίδει την χρεοκοπία του ασφαλιστικού συστήματος στην καταλήστευση των αποθεματικών των Ταμείων. Και ενοχοποιούν την πτώση του χρηματιστηρίου μετά το ‘99, τα δομημένα ομόλογα και το PSI. Όμως, ακόμα και αν την περίοδο 12/1995-12/2012 είχαμε ακολουθήσει την πιο συντηρητική και ασφαλή επενδυτική πολιτική τοποθετώντας όλα τα αποθεματικά των Ταμείων σε ομόλογα του γερμανικού Δημοσίου αποφεύγοντας έτσι όλες τις προαναφερθείσες ζημιές, θα βρίσκαμε τα αποθεματικά μας πάλι στα ίδια επίπεδα περίπου, διότι τα γερμανικά ομόλογα, λόγω της ασφάλειας που προσφέρουν, έχουν πολύ χαμηλή απόδοση.

Διάγραμμα 6

Αυτό φαίνεται και στο διάγραμμα 6. Η μπλε γραμμή απεικονίζει την πραγματική πορεία που ακολούθησε η αξία των αποθεματικών ενώ η πορτοκαλί δείχνει την πορεία που θα είχε η αξία των αποθεματικών, αν το 1995 είχαμε τοποθετήσει όλα τα διαθέσιμα κεφάλαια των Ταμείων σε διετή ομόλογα του Γερμανικού Δημοσίου.

Οι προτάσεις Κατρούγκαλου είναι αποσπασματικές και ανεπαρκείς

Η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού απαιτεί τομές, απαιτεί την λήψη επώδυνων μέτρων σήμερα για να προλάβουμε πιο δυσάρεστες εξελίξεις στο απώτερο μέλλον. 

Δυστυχώς, η Κυβέρνηση πράττει με άξονα το επιθυμητό και το λιγότερο δυσάρεστο, όχι το αναγκαίο. Γι’ αυτό και η μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου κινείται στα minima, τα απολύτως απαραίτητα σε ταμειακή βάση.

Αλλά τι παραπάνω δικαιούμαστε να περιμένουμε από μια κυβέρνηση που δεν μπόρεσε να πάρει δυσάρεστα μέτρα τον Ιούνιο για να αποφύγουμε την καταστροφή τον Ιούλιο; Να εργαστεί βλέποντας 10 και 20 χρόνια μπροστά;

* Το κείμενο βασίζεται στην εισήγηση του κ. Στρατόπουλου στην εκδήλωση που διοργάνωσαν η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδας (ΚΕΕΕ), ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Λιανικής Πωλήσεως Ελλάδος (ΣΕΛΠΕ), ο Σύνδεσμος Διοίκησης Ανθρωπίνου Δυναμικού Ελλάδος (ΣΔΑΔΕ) και η Ένωση για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων (EPKODI), στο ΕΒΕΑ την 13.1.2016. 

 * Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Τσαρούχης (1910-1989), Το καφενείο