Κοσμογονικές αλλαγές συνέβησαν στον τομέα της ενέργειας τα τελευταία χρόνια. Η Ελλάδα και επισήμως πλέον βρίσκεται μέσα σε ένα τεράστιο ενεργειακό κοίτασμα: τον ήλιο και τον άνεμο. Και ο πολιτικός κόσμος έχει μπροστά του ένα στοίχημα κι ένα ερώτημα. Το στοίχημα είναι η αξιοποίηση του κοιτάσματος προς όφελος των πολιτών και της εθνικής οικονομίας. Το ερώτημα είναι αν διδαχτήκαμε από τα λάθη μας. Διότι σ’ έναν κόσμο που μεταβάλλεται ταχύτατα και σε έναν κλάδο, που ο μετασχηματισμός του απαιτεί χρόνο και επενδύσεις, η αδράνεια έχει μεγάλο κόστος. Ο ήλιος και ο άνεμος να μην έχουν την τύχη του Ελληνικού. Ο ρόλος της Πολιτείας είναι κομβικός: να θέσει τώρα τα θεμέλια της μετάβασης στην Ελλάδα Μετά τα Μνημόνια με Ενέργεια Μετά τον Άνθρακα.
Ο κόσμος αλλάζει και πρέπει να προετοιμαστούμε.
Η παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο και τον άνεμο έχει γίνει πλέον πάρα πολύ φθηνή και συμφέρει! Ο κόσμος αλλάζει και πρέπει να προετοιμαστούμε. Η κυμαινόμενη φύση της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας θέτει όρια στο βαθμό διείσδυσης των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα. Πρέπει να σχεδιάσουμε, να διαμορφώσουμε, να εξελίξουμε το σύστημα έτσι ώστε να μπορούμε στο μέλλον να εντάξουμε στο σύστημα περισσότερες ΑΠΕ σε χαμηλότερες τιμές.
ΑΠΕ: Η πιο φθηνή μορφή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας
Είναι γεγονός! Ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι πλέον μέσω ηλιακής & αιολικής ενέργειας. Κι αυτή είναι μια κοσμογονική αλλαγή για το παρόν και το μέλλον του πλανήτη.
Όλες οι χρονικές προβλέψεις σχετικά με την πορεία των ΑΠΕ έχουν ξεπεραστεί από την πραγματικότητα. Η ταχύτητα μείωσης του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο είναι εκπληκτική. Φαίνεται στο διάγραμμα Ι.
Διάγραμμα Ι
Διάγραμμα I: εξέλιξη του μέσου Σταθμισμένου Κόστους Ενέργειας (LCOE) ανά καύσιμο στις ΗΠΑ όπως υπολογίστηκε από τη Lazard εδώ. Το Σταθμισμένο Κόστος Ενέργειας είναι το πηλίκο του συνολικού κόστους (κατασκευής, λειτουργίας, συντήρησης, παροπλισμού κλπ.) καθ’ όλη την οικονομική διάρκεια ζωής της επένδυσης προς τη συνολική παραγωγή του σταθμού.
Το 2009 η αιολική ενέργεια ήταν ήδη ανταγωνιστική σε σχέση με τα συμβατικά καύσιμα ενώ η ηλιακή ήταν πολύ ακριβή. Κι αυτό σήμερα αλλάζει, η ηλιακή ενέργεια γίνεται εξίσου ανταγωνιστική με την αιολική.
Το μεγάλο πλεονέκτημα της αιολικής είναι ότι δουλεύει και τη νύχτα! Η ηλιακή όμως είναι πιο …κομφορμιστική. Είναι άφθονη, βρίσκεται παντού, χρειάζεται λιγότερο χώρο, είναι περιβαλλοντικά και αδειοδοτικά πιο εύκολη και έχει πολύ λιγότερες στοχαστικές διακυμάνσεις. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό ότι έγινε πλέον πολύ φθηνή και ανταγωνιστική η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο.
Ενδεικτικά, το 2017 υπήρξαν ηλιακοί και αιολικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Σαουδική Αραβία και το Μεξικό με κόστος 15-16€/MWh, κόστος πολύ χαμηλότερο από το κόστος οποιασδήποτε μορφής συμβατικής μονάδας ορυκτών καυσίμων ή μονάδας πυρηνικής ενέργειας (Στοιχεία εδώ). Η τιμή αυτή είναι κατά 60% χαμηλότερη από το μέσο λειτουργικό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα από μονάδες ορυκτών καυσίμων.
Μεγαλώσαμε με την έγνοια τι θα συμβεί όταν εξαντληθούν τα αποθέματα πετρελαίου. Αλλά σήμερα το ερώτημα δεν είναι πώς θα εξασφαλίσουμε ενέργεια, αλλά πώς θα την αποθηκεύσουμε.
Ελλάδα: Με τη δύναμη του Ήλιου και την πνοή του Αιόλου
Μέχρι τώρα το δικό μας «πετρέλαιο» ήταν ο λιγνίτης. Είναι ρυπογόνος αλλά είναι εγχώρια και φθηνή πηγή ενέργειας. Ήταν, δεν είναι πια! Όχι μόνο επειδή ακρίβυνε η ενέργεια από το λιγνίτη, καθώς οι ρυπογόνες μονάδες επιβαρύνονται με περιβαλλοντικά κόστη (δικαιώματα CO2). Κυρίως, επειδή τώρα πια έχουμε στη διάθεσή μας άφθονη φθηνότερη & καθαρή ενέργεια από τον ήλιο και τον άνεμο!
Όπως προανέφερα, ένα νέο ρεκόρ σημειώθηκε στο Μεξικό τον περασμένο Νοέμβριο. Ηλιακός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας διαθέτει την παραγόμενη ενέργεια σε τιμή ρεκόρ 15€/MWh (0,0177 $/kWh).
Αυτή η τιμή προσαρμοσμένη στην ηλιοφάνεια και το γεωγραφικό πλάτος της νότιας Ελλάδας αντιστοιχεί σε 20-22€/MWh. (Το ίδιο πάρκο στην Ελλάδα παράγει 30% λιγότερη ενέργεια από το Μεξικό. Η χαμηλότερη παραγωγή ενέργειας αντισταθμίζεται από υψηλότερη τιμή πώλησης ώστε το έσοδο του παραγωγού να παραμείνει σταθερό).
Θεωρητικά μιλώντας, σήμερα κιόλας θα μπορούσε να κατασκευαστεί στην νότια Ελλάδα ένα φωτοβολταϊκό πάρκο που θα διέθετε την ηλεκτρική ενέργεια στο δίκτυο σε τιμή 21€/MWh και θα ήταν κερδοφόρο!!!
Όμως στην Ευρώπη δε μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα πάρκο στο ίδιο κόστος με το Μεξικό. Έχουμε υψηλότερα εργατικά, ακριβότερη γη, υψηλότερο αδειοδοτικό κόστος και υψηλότερο κόστος εξοπλισμού (η Ευρώπη επιβάλλει δασμούς στις εισαγωγές κινέζικων πάνελς). Καλύτερη εικόνα της αγοράς θα πάρουμε αν κοιτάξουμε τι γίνεται στη γειτονιά μας.
Η αντίστοιχη τιμή ρεκόρ για την Γερμανία ήταν 42,9€ (Οκτώβριος 2017 εδώ). Αν ένας ηλιακός σταθμός στη νότια Γερμανία είναι οικονομικά βιώσιμος πουλώντας την παραγόμενη ενέργεια στα 42,9€ τότε ο ίδιος σταθμός προσαρμοσμένος στον ήλιο της νότιας Ελλάδας είναι οικονομικά βιώσιμος πουλώντας στα 32€.
Συγκρίνετε αυτήν την τιμή με την οριακή τιμή του συστήματος, την τιμή «χονδρικής» - αυτήν εισπράττουν όλοι οι παραγωγοί που εγχέουν ενέργεια στο Σύστημα- η οποία στην Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 45-55 €/MWh.
Συγκρίνετε, επίσης, αυτήν την τιμή με το εθνικό μας καύσιμο, το λιγνίτη - τα κόστη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ από τις λιγνιτικές μονάδες στον Πίνακα Ι προέρχονται από στοιχεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος & Ενέργειας εδώ.
Πίνακας Ι
Στον Πίνακα Ι αποτυπώνεται μόνο το μεταβλητό κόστος της ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη. Δεν συμπεριλαμβάνεται το κεφαλαιακό κόστος για την κατασκευή μιας μονάδας. Κι αυτό πολύ απλά σημαίνει το εξής: αν αύριο η ΔΕΗ χτυπήσει την πόρτα σας για να σας χαρίσει τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και τα ορυχεία, η λειτουργία τους θα σας κόστιζε 40 ευρώ ανά Μεγαβατώρα (MWh).
Δηλαδή, το κόστος παραγωγής των λιγνιτικών μονάδων είναι υψηλότερο από το κόστος παραγωγής ενός ηλιακού πάρκου, στο κόστος του οποίου έχει ενσωματωθεί και το κόστος κατασκευής. Με άλλα λόγια, συμφέρει πολύ περισσότερο να πουλάς ενέργεια χτίζοντας με δικά σου κεφάλαια ένα ηλιακό πάρκο, παρά να σου χαρίσουν μια λιγνιτική μονάδα και να την λειτουργείς.
Βέβαια, η τιμή αναφοράς του ηλιακού πάρκου με την οποία συγκρίνουμε είναι θεωρητική. Είναι θεωρητική, επειδή δεν υπάρχει τέτοιο πάρκο στην Ελλάδα. Όμως, με βάση τα τρέχοντα κόστη κατασκευής στην ευρωπαϊκή αγορά η τιμή είναι εφικτή.
Ο εξηλεκτρισμός των μεταφορών
Παράλληλα με την επανάσταση των ΑΠΕ στον τομέα της ενέργειας εξελίσσεται και μια δεύτερη επανάσταση: ο εξηλεκτρισμός των μεταφορών.
Βρετανία, Γαλλία & Γερμανία έχουν θέσει στόχο να σταματήσει η πώληση συμβατικών αυτοκινήτων μέχρι το 2040. Η Ολλανδία έθεσε τον ίδιο στόχο για το 2030. Στο αισιόδοξο σενάριο της International Energy Agency (IEA) εδώ, το 2030 θα κυκλοφορούν στους δρόμους του πλανήτη 300 εκατ. ηλεκτρικά οχήματα. Τα πιο πολλά στην Κίνα.
Ο αρχικός στόχος του εξηλεκτρισμού ήταν η μείωση των εκπομπών CO2. Όμως οι τεχνολογικές εξελίξεις και η «υπόσχεση» των ΑΠΕ για φθηνή & καθαρή ενέργεια είναι ο λόγος που τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θα κατακλύσουν τους δρόμους πολύ νωρίτερα κι από τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις.
Σήμερα στην Ελλάδα για τις επίγειες μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων καταναλώνουμε περισσότερη ενέργεια από τη συνολική ενέργεια που καταναλώνουμε μέσω του ηλεκτρισμού. Αυτή η χρήση θα περάσει νομοτελειακά στο ηλεκτρικό ρεύμα. Και αυτό θα συμβεί γρήγορα, όχι γιατί είναι πιο καθαρή μορφή ενέργειας αλλά, κυρίως, επειδή συμφέρει.
Ασχολούμαστε με τα πρωτογενή πλεονάσματα μέχρι το 2060, αλλά με το συνδυασμό εξηλεκτρισμού και ΑΠΕ μπορούμε να εξοικονομήσουμε ισοδύναμο του 1% του ΑΕΠ από μείωση εισαγωγών ορυκτών καυσίμων πολύ νωρίτερα από το 2060.
Οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες γιατί είναι συμφέρουσες
Καταδικαστήκαμε να συζητούμε αν ο τάδε υπουργός διευκολύνει το λαθρεμπόριο όπλων και ο δείνα θέλει να καταργήσει τη διάκριση των εξουσιών. Και θεωρούμε ξένη και μακρινή την επανάσταση των ΑΠΕ και του εξηλεκτρισμού. Ενώ είναι εδώ και μας αφορά.
Σήμερα ένας ιδιώτης μπορεί να εγκαταστήσει στη στέγη του ένα φωτοβολταϊκό σταθμό ισχύος 1kW. Χρειάζεται μόλις 7 τετραγωνικά μέτρα στέγης και 1200€. Και μέσα σε 20 χρόνια, αυτός ο σταθμός θα παράξει ~30.000 kWh (κιλοβατώρες)<=> 30 μεγαβατώρες (MWh).
- Αν ο ίδιος άνθρωπος διέθετε ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο μεσαίας κατηγορίας, που καταναλώνει περίπου 15-20kWh ανά 100 χλμ., θα είχε εξασφαλίσει την ενέργεια που χρειάζεται για να διανύσει 150-200 χιλιάδες χλμ.! Επενδύοντας μόλις 1200€! Θα μου πείτε, είναι ακριβότερο το ηλεκτροκίνητο από το βενζινοκίνητο αυτοκίνητο. Ναι, αλλά θα φθηνύνει πολύ σύντομα. Ούτε σταθμοί φόρτισης υπάρχουν, αλλά θα φτιαχτούν. Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο θα έρθει και στην Ελλάδα πιο γρήγορα απ’ όσο φανταζόμαστε, γιατί θα συμφέρει.
- Εναλλακτικά, ο ιδιώτης του παραδείγματος μπορεί να χρησιμοποιήσει τις 1500 kWh που παράγει ετησίως ο ιδιωτικός φωτοβολταϊκός σταθμός του για να καλύπτει το 1/3 των αναγκών του νοικοκυριού του για τα επόμενα 20 χρόνια. Θα του κοστίσει 1200€/30.000kWh ~0,04€/kWh=4 λεπτά/kWh1. Αν διαβάσει προσεκτικά το λογαριασμό του, θα διαπιστώσει πως, συμπεριλαμβανομένων των ΥΚΩ, ΕΤΜΕΑΡ, ΦΠΑ και κόστους μεταφοράς, σήμερα η κιλοβατώρα που προμηθεύεται από το δίκτυο τού κοστίζει 17 λεπτά.
Στα νησιά μας, η παραγωγή ρεύματος από συμβατικές μονάδες της ΔΕΗ κοστίζει πολύ. Το μεγαλύτερο κόστος στη διαδικασία αφαλάτωσης είναι η ενέργεια. Μια μονάδα αφαλάτωσης καταναλώνει 3-4 kWh/κυβικό μέτρο. Σήμερα, με 7 στρέμματα καθρέφτες (Φ/Β πάνελς) και 600-700 χιλ.€ πάγια επένδυση, ένα νησί εξασφαλίζει φθηνή ενέργεια για ισοδύναμη αφαλάτωση 2000 κ.μ./ημέρα το καλοκαίρι και 1000 κ.μ/ημέρα το χειμώνα με κόστος ενέργειας < 0,1€/κ.μ.! (Στην περίπτωση της αφαλάτωσης οι εποχικές διακυμάνσεις της ηλιακής ενέργειας συγχρονίζονται ιδανικά με τις εποχικές διακυμάνσεις της ζήτησης του νερού).
Εγκαθιστώντας 250 τετραγωνικά χιλιόμετρα «καθρέφτες» (30 GW ισχύος) παράγουμε ενέργεια ισοδύναμη με τη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα (που δεν παράγεται ήδη από ΑΠΕ).
Το ύψος των επενδύσεων που έγιναν σε ΑΠΕ την προηγούμενη δεκαετία για να εγκαταστήσουμε 5 GW ισχύος, με τις σημερινές τιμές θα ήταν αρκετό για να εγκαταστήσουμε 20 GW. Με τις αυριανές μπορεί και 30 GW ισχύος.
Με λίγα λόγια, δεν αργεί η μέρα που το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα θα παράγεται από τον ήλιο και τον άνεμο. Το αύριο είναι πολύ πιο κοντά απ΄όσο μας επιτρέπουν τα μνημόνια να βλέπουμε.
Προσοχή! Όπως ανέφερα και νωρίτερα η κυμαινόμενη φύση της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας θέτει όρια στο βαθμό διείσδυσης των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα. Σήμερα απέχουμε ακόμα αρκετά από το σημείο της πλήρους απεξάρτησης από συμβατικές μονάδες ενέργειας (ορυκτά καύσιμα, πυρηνικά). Απομένουν ακόμη πολλά θέματα προς επίλυση. Μεγαλύτερο από αυτά το κόστος αποθήκευσης της ενέργειας. Αλλά και στο πεδίο της αποθήκευσης σημειώνεται μεγάλη πρόοδος. Φαίνεται πως τα τεχνικά προβλήματα στο τέλος θα λυθούν με τρόπο που θα διατηρεί το κόστος παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ πολύ ανταγωνιστικό.
Η ανάγκη για νέο ενεργειακό σχεδιασμό
Ζούμε μέσα σε ένα μεγάλο ενεργειακό κοίτασμα. Όλοι έχουν ήλιο & άνεμο, αλλά η ενέργεια από τον ήλιο στη νότια Ελλάδα θα είναι πάντα πολύ φθηνότερη από την αντίστοιχη στη Βόρεια Ευρώπη. Οι ΗΠΑ με το σχιστολιθικό αέριο μείωσαν το κόστος της ενέργειας στη βιομηχανία και πολλές ενεργοβόρες βιομηχανίες έγιναν ανταγωνιστικές και επέστρεψαν από την Κίνα. Θα μπορούσαμε να ονειρευτούμε ότι μεταναστεύουν στην Ελλάδα κάποιες ενεργοβόρες ευρωπαϊκές βιομηχανίες; Ότι είμαστε εξαγωγείς ηλεκτρικού ρεύματος και εισαγωγείς βιομηχανιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Κι όμως, μπορούμε!
Αν όλα αυτά φαίνονται αποκυήματα επιστημονικής φαντασίας, σας διαβεβαιώνω ότι η αλλαγή είναι ορατή, οι ευκαιρίες είναι εδώ. Και μόνο ένα σημείο δείχνει βγαλμένο από σενάριο επιστημονικής φαντασίας: η χώρα που κρατά αναξιοποίητο το Ελληνικό 20 χρόνια να προετοιμαστεί εγκαίρως, σήμερα, για τις ευκαιρίες του αύριο!
Αυτό που συμβαίνει τώρα στην ενέργεια, συνέβη στις επικοινωνίες προ 15ετίας με την κινητή τηλεφωνία και το ίντερνετ. Μόνο που ο κλάδος της ενέργειας έχει πολύ μεγαλύτερη αδράνεια. Οι επενδύσεις του έχουν χρονικό ορίζοντα και χρόνο απόσβεσης 30 και 40 χρόνια.
Όπως η νέα λιγνιτική μονάδα που χτίζει η ΔΕΗ (Πτολεμαΐδα V). Έμοιαζε λάθος όταν σχεδιαζόταν. Φαίνεται ακόμα πιο λάθος σήμερα που υλοποιείται.
Οι μεγάλες ενεργειακές εταιρείες της χώρας έχουν εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ βασισμένη στην αιολική ενέργεια σε ποσοστό > 90%. Επενδύσεις και εγκαταστάσεις που στην πλειονότητά τους έγιναν την προηγούμενη δεκαετία. Οι επενδύσεις έγιναν στον άνεμο, γιατί ήταν πιο φθηνός. Τώρα ο ήλιος έγινε φθηνότερος. Μόλις 10 χρόνια και οι εταιρείες ενέργειας πρέπει να αναθεωρήσουν τη στρατηγική τους.
Η ταχύτητα με την οποία κινούνται οι εξελίξεις στον χώρο της ενέργειας ανατρέπει μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς και απαιτεί προσεκτικό προγραμματισμό και ανασχεδιασμό. Τα βήματα πρέπει να είναι γρήγορα αλλά συνετά και να ενσωματώνουν τις εξελίξεις που καλπάζουν. Δεν είναι εύκολο.
Είναι όμως φανερό πως ο ενεργειακός σχεδιασμός της χώρας πρέπει να επανακαθορισθεί ριζικά με κέντρο τις ΑΠΕ, τον ήλιο, τον άνεμο, τον εξηλεκτρισμό. Δίκτυα, ταμιευτήρες αποθήκευσης, διασυνοριακές διασυνδέσεις είναι παράμετροι της ενεργειακής εξίσωσης με αυξανόμενη σημασία και πολυπλοκότητα σε ένα κόσμο με υψηλές διακυμάνσεις στην παραγωγή ενέργειας. Σύνθετα προβλήματα που επεξεργάζονται οι τεχνοκράτες, ωστόσο ο καθοριστικός ρόλος στον ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας είναι ο ρόλος της Πολιτείας. Και ως τώρα ήταν αντιπαραγωγικός.
Ο ρόλος της Πολιτείας
Α. Φθηνή και καθαρή ενέργεια
Η πολιτεία οφείλει να διευκολύνει τη δυναμική διείσδυση των ΑΠΕ διασφαλίζοντας χαμηλές τιμές επ’ ωφελεία των καταναλωτών και της εθνικής οικονομίας.
Σε ένα φωτοβολταϊκό σταθμό το κόστος παραγωγής της κιλοβατώρας εξαρτάται από το κόστος κατασκευής του σταθμού, την ηλιοφάνεια, το χρηματοδοτικό και το ρυθμιστικό κόστος. Αν η εταιρία, που έδωσε την τιμή ρεκόρ για το Φ/Β πάρκο στη Γερμανία, ερχόταν να κατασκευάσει μια αντίστοιχη μονάδα στη νότια Ελλάδα, θα είχε σχεδόν το ίδιο κόστος κατασκευής το ίδιο κόστος δανεισμού, και κάνοντας την προσαρμογή για την ηλιοφάνεια, το μόνο που θα την εμπόδιζε να προσφέρει τιμή πώλησης της ενέργειας στα 32€/kWh είναι το κόστος γης και το αδειοδοτικό κόστος.
Ένα πάρκο ισχύος 200 MW χρειάζεται 1,5-2 τ. χλμ. εγκατεστημένα Φ/Β πάνελς. Το να εξασφαλίσει κανείς ενιαίο ακίνητο 1,5-2 τ. χλμ. κοντά σε γραμμή μεταφοράς υψηλής τάσης, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα κόστη σύνδεσης με το δίκτυο, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί χρόνο και κεφάλαια. Ας θυμηθούμε μόνο πόσες δεκαετίες χρειάστηκε ο Κωνσταντακόπουλος για να συγκεντρώσει τις εκτάσεις για την κατασκευή του Costa Navarino. Και το κόστος αυτό θα περάσει στο τελικό κόστος παραγωγής της ενέργειας.
Σ΄αυτό το σημείο ακριβώς η έγκαιρη παρέμβαση της Πολιτείας μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη και καταλυτική. Θα μπορούσε π.χ. να σχεδιάσει σήμερα και να χωροθετήσει περιοχές κατάλληλες για την ανάπτυξη μεγάλων Φ/Β σταθμών. Είτε σε δημόσιες εκτάσεις είτε σε περιοχές που ανήκουν σε ιδιώτες και είναι απαλλοτριώσιμες. Και εν συνεχεία, να μεριμνήσει για την fast track αδειοδότηση των χωροθετημένων ηλιακών πάρκων και να τα διαθέσει μέσω ανοικτού διεθνούς διαγωνισμού για κάθε ηλιακό πάρκο. Έτσι θα επιτύχουμε πολύ χαμηλές τιμές.
Θα μπορούσε ακόμα να χωροθετήσει ηλιακά βιομηχανικά πάρκα (ΗΒΙΠΕ) σε αναλογία και προς εξυπηρέτηση των βιομηχανικών πάρκων (ΒΙ.ΠΕ.) ώστε να μπορούν εύκολα οι βιομηχανίες να εγκαθιστούν εντός των ΗΒΙΠΕ σταθμούς παραγωγής ενέργειας για ίδια κατανάλωση.
Β. Διασυνοριακή Διασύνδεση Δικτύου
Μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων και δράσεων αλλά και με ίδιους πόρους, η ελληνική πολιτεία πρέπει να προωθήσει και να αναπτύξει τη διασυνοριακή διασύνδεση της χώρας. Σ΄ ένα ενεργειακό σύμπαν με αυξημένες διακυμάνσεις παραγωγής, η διασύνδεση των δικτύων είναι μέρος της λύσης, είναι εργαλείο σταθεροποίησης και ενεργειακής επάρκειας. (Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να ανατρέξετε στην ιστοσελίδα της Global Energy Interconnection Development and Cooperation Organization (GEIDCO), όπου αναλύεται η χρησιμότητα των διακρατικών διασυνδέσεων σε έναν κόσμο που στηρίζεται ενεργειακά στις ΑΠΕ).
Χρειαζόμαστε μια φαρδιά ενεργειακή λεωφόρο, που θα συνδέει την Ελλάδα με την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, για να πουλάμε την ηλιακή ενέργεια που θα μας περισσεύει τις μέρες του καλοκαιριού και να αγοράζουμε ενέργεια τις νύχτες που δε φυσά. Χρειάζεται να σχεδιάσουμε τα δίκτυα με όραμα, προοπτική, ως οιωνεί εξαγωγείς ηλεκτρικής ενέργειας.
Στα βόρεια σύνορά μας, η Αλβανία και η Βοσνία διαθέτουν πλούσιο υδατικό δυναμικό και πολλά υδροηλεκτρικά. Η ενεργειακή συνεργασία με αυτές τις χώρες θα μπορούσε να είναι μια λύση– μια μεγάλη μπαταρία για την αποθήκευση της υπερβάλλουσας ημερήσιας παραγωγής που θα εξισορροπεί τις διακυμάνσεις ημέρας-νύχτας.
C. Σε τρεις νομούς της Ελλάδας η απασχόληση των κατοίκων σχετίζεται κυρίως με την οικονομία του άνθρακα. Καθώς ο άνθρακας ως καύσιμο ηλεκτροπαραγωγής φθίνει, η χώρα πρέπει να προετοιμαστεί για μια «δίκαιη μετάβαση» (Just Transition) στη νέα καθαρή ενεργειακή οικονομία, φροντίζοντας με σεβασμό τους ανθρώπους που χάνουν από αυτήν τη μετάβαση. Θα συνδράμουν σ΄αυτό κατάλληλα ευρωπαϊκά εργαλεία και πρόσφορη χρηματοδότηση.
D. Πρέπει να θέσουμε φιλόδοξους στόχους για το ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Στόχους που θα κινητοποιούν, ώστε να σχεδιάσουμε τη μετάβαση και να προετοιμάσουμε τις υποδομές. Όσο πιο γρήγορα γίνει η μετάβαση τόσο πιο νωρίς θα σταματήσει ο φορολογούμενος στην Ελλάδα να επιδοτεί την οικονομία της Σαουδικής Αραβίας. Είναι και αυτός ένας έμμεσος τρόπος να μειώσουμε τα Πρωτογενή Πλεονάσματα. Με τα Π.Π. ο Έλληνας φορολογούμενος επιδοτεί τις οικονομίες των πιστωτών. Με τις εισαγωγές πετρελαίου επιδοτεί τις οικονομίες των πετρελαιοπαραγωγών χωρών.
Τα λάθη του παρελθόντος που πρέπει να αποφύγουμε στο μέλλον
- Το 2016 η παραγωγή των μονάδων ΑΠΕ επιδοτήθηκε από τον ειδικό λογαριασμό ΕΤΜΕΑΡ με 950 εκατ.€ (εδώ Πίνακας Β2).
- Η μη διασύνδεση των νησιών έχει ως αποτέλεσμα την ηλεκτροδότησή τους με ακριβή ενέργεια. Σήμερα η ηλεκτροδότηση των νησιών επιδοτείται από τους καταναλωτές μέσω των ΥΚΩ με 600-700 εκατ. € ετησίως εδώ & εδώ. Μόνο η Κρήτη κοστίζει στους καταναλωτές 350 εκατ.€ ετησίως, ενώ το κόστος διασύνδεσής της κυμαίνεται από 300 εκατ. € (Πελοπόννησος-Κρήτη) μέχρι 1000 εκατ.€ (μεγάλη διασύνδεση Αττική-Κρήτη).
- Η ΔΕΗ καταβάλλει ετησίως περί τα 200 εκατ.€ για δικαιώματα CO2 (2014: 217 εκατ.€, 2015: 251 εκατ.€ , 2016: 178 εκατ.€ εδώ σελ.36 & εδώ σελ. 25).
- Το 2016 το προσωπικό της ΔΕΗ Α.Ε. αριθμούσε 10.590 υπαλλήλους (Πίνακας ΙΙ). Αν κάθε υπάλληλος της ΔΕΗ Α.Ε. επιδοτούνταν με ποσό ίσο με τις μέσες απολαβές των Δημοσίων Υπαλλήλων μετά από φόρους και εισφορές (13-14.000€ ετησίως) η συνολική δαπάνη θα αθροιζόταν σε ποσό 150 εκατ.€ ετησίως.
- Το μισθοδοτούμενο τακτικό προσωπικό του Ομίλου ΔΕΗ στις 31/12/2015 (εξαιρουμένου του ΑΔΜΗΕ) αριθμούσε 16948 εργαζόμενους. Στις 30/6/2017 είχε αυξηθεί κατά 715 εργαζόμενους (17663).
- Η μεγαλύτερη ενεργειακή επένδυση των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα γίνεται από τη ΔΕΗ (Πτολεμαΐδα V). Στον υπόλοιπο πλανήτη, το 70% των νέων μονάδων που προστέθηκαν στο δίκτυο το 2016 ήταν μονάδες ΑΠΕ εδώ.
- Η λύση της μικρής ΔΕΗ που προωθούσε η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου ακυρώθηκε.
Πίνακας ΙΙ
(1): Οι επιδοτήσεις για τη στήριξη των ΑΠΕ δεν ήταν λάθος. Εξάλλου το ίδιο έγινε σε όλη την Ευρώπη. Βάλαμε κι εμείς ένα λιθαράκι στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, τη μαζική παραγωγή και την πτώση των τιμών. Αλλά κάναμε λάθος στο σχεδιασμό. Προσφέραμε υψηλές επιδοτήσεις και ο ρυθμός εγκατάστασης, ειδικά στα φωτοβολταϊκά που ήταν πιο ακριβά, ήταν ταχύτερος του ενδεδειγμένου. Με πιο συνετό σχεδιασμό, ο λογαριασμός ΕΤΜΕΑΡ θα ήταν ο μισός (500 εκατ.€ λιγότερο κόστος για τους καταναλωτές).
Το λάθος δεν πρέπει να επαναληφθεί. Οι νέες μονάδες ΑΠΕ, τα επόμενα 5 GW ισχύος, πρέπει να μπουν στο σύστημα με τιμές που θα εισφέρουν στον λογαριασμό του ΕΤΜΕΑΡ αντί να αφαιρούν. Κι αυτό μόνο με προσεκτικό σχεδιασμό και την παραγωγική συνεισφορά της Πολιτείας μπορεί να επιτευχθεί.
(2): Το κόστος διασύνδεσης της Κρήτης είναι μικρό σε σύγκριση με το πρόσθετο ετήσιο κόστος της ηλεκτροδότησης της μεγαλονήσου. Καθυστερήσαμε δραματικά στη διασύνδεση της Κρήτης και των υπόλοιπων νησιών. Και το κόστος αυτής της καθυστέρησης ανέρχεται στα 700 εκατ.€ ετησίως. Το λάθος δεν πρέπει να επαναληφθεί στις διασυνοριακές διασυνδέσεις.
(3), (4): Ένα μόνο μέρος από τα δικαιώματα εκπομπών CO2 που καταβάλλει η ΔΕΗ ετησίως θα ήταν αρκετό για να χρηματοδοτήσει την μετάβαση στη μετα-λιγνιτική εποχή, αναλαμβάνοντας μέριμνα για τους χαμένους της μετάβασης. Σήμερα τα ¾ του σχετικού λογαριασμού κατευθύνονται στο λογαριασμό ΕΤΜΕΑΡ. Αν μειώσουμε το ποσό από τα δικαιώματα CO2 που κατευθύνονται στο ΕΤΜΕΑΡ θα πρέπει να αυξήσουμε τις χρεώσεις ΕΤΜΕΑΡ στους λογαριασμούς ρεύματος. Στο τέλος της ημέρας, ο καταναλωτής πληρώνει για την επιδότηση των ΑΠΕ, για τις ΥΚΩ, για τα δικαιώματα CO2 και για τη «δίκαιη μετάβαση». Όσο πιο ορθολογική είναι η διαχείριση, όσο μικρότερος ο λογαριασμός για τις ΑΠΕ & τις ΥΚΩ, τόσο πιο εύκολο είναι για τους καταναλωτές και την εθνική οικονομία να στηρίξουν τη δίκαιη μετάβαση. Σήμερα πληρώνουμε 1,2 δις.€ ετησίως ή 0,66% του ΑΕΠ επιπλέον κόστος ρεύματος, επειδή κάναμε υπερβολές στην Α’ φάση ανάπτυξης των ΑΠΕ και επειδή καθυστερούμε τη διασύνδεση των νησιών.
(5) Μια εταιρεία που η δραστηριότητα της συρρικνώνεται και στην παραγωγή και στην εμπορία (η ΔΕΗ έχει αναλάβει την υποχρέωση να μειώσει το μερίδιο αγοράς στην εμπορία στο 50% τα επόμενα χρόνια από 92% το 2016 – η παραγωγή ενέργειας της ΔΕΗ μειώθηκε κατά 14% τη διετία 2015-2016) αυξάνει το προσωπικό της. Μετά από 22 χρόνια συνεχούς μείωσης του προσωπικού της ΔΕΗ 1993-2015 τα τελευταία δύο χρόνια είχαμε αναστροφή της τάσης. Η αύξηση του προσωπικού όχι μόνο δεν βγάζει νόημα επιχειρηματικά αλλά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για εντονότερα κοινωνικά προβλήματα στο μέλλον.
(6): Ο ίδιος ο Πρόεδρος της ΔΕΗ, ο κ. Παναγιωτάκης, στο συνέδριο του Economist (Νοέμβριος 2016), αναφερόμενος στη νέα λιγνιτική μονάδα της ΔΕΗ, δήλωσε: Αν με ρωτάτε αυστηρά επιχειρηματικά, δεν είναι καθόλου κερδοφόρο να επιδοτούνται τέτοιες επενδύσεις. Αντί να δώσουμε 1,5 δισ. ευρώ για την Πτολεμαΐδα V θα δίναμε τα μισά λεφτά και θα είχαμε ίση, ίσως και περισσότερη ισχύ και πολύ πιο γρήγορα σε μονάδες φυσικού αερίου. Όμως αυτές είναι οι αποφάσεις της πολιτείας …»
Θα κερδίσουμε το μέλλον, αν προετοιμαστούμε εγκαίρως και σωστά.
Στην ισοδύναμη μονάδα Φυσικού Αερίου οι εργαζόμενοι θα ήταν όσοι περίπου και στην Πτολεμαΐδα V. Η διαφορά, οι θέσεις που διασώζονται με την λάθος επιλογή της Πτολεμαΐδας V, είναι οι 500-1000 θέσεις εργασίας στα ορυχεία. (Τόσες περίπου είναι οι νέες θέσεις εργασίας που δημιούργησε η ΔΕΗ μέσα σε 1μιση χρόνο.) Ο κ. Παναγιωτάκης ομολογεί πως η ΔΕΗ σπατάλησε 750 εκατ.€ για να σώσει θέσεις εργασίας. Κάθε θέση εργασίας κόστισε στη ΔΕΗ 0,75-1,5 εκατ.€! Ακριβός τρόπος να δημιουργείς θέσεις εργασίας! Και αντιπαραγωγικός. Αν η ΔΕΗ ήθελε να δημιουργήσει θέσεις εργασίας στη Φλώρινα και στην Κοζάνη μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα 750 εκατ.€ για να χρηματοδοτήσει επενδύσεις σε άλλους τομείς στηρίζοντας την οικονομική δραστηριότητα των λιγνιτικών νομών με παραγωγικό και βιώσιμο τρόπο.
Αυτή ακριβώς η άνιση αριθμητική εξηγεί γιατί η ΔΕΗ έχει χάσει όλα τα τρένα της ανάπτυξης και ειδικότερα το τρένο των ΑΠΕ. Η ΔΕΗ με 1,5 δις.€ θα μπορούσε να κατασκευάσει Φ/Β ισχύος 2-3 GW2 που θα παρήγαγαν ετησίως 3-4,52 Τεραβατώρες ενέργειας (παραγωγή συγκρίσιμη με τις 4,3 GWh ετήσιας παραγωγής της Πτολεμαΐδα V) αλλά με υποδεκαπλάσιο κόστος λειτουργίας εξοικονομώντας 150 εκατ.€ σε λειτουργικά κόστη ετησίως! Έχει τις απαραίτητες εκτάσεις (εκεί που κλείνουν τα ορυχεία), οι οποίες επιπλέον βρίσκονται πλησίον του δικτύου υψηλής τάσης. Και συμπληρώνουν ιδανικά το ενεργειακό μείγμα της εταιρίας.
Αλλά οι ΑΠΕ έχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Δεν επιλύουν το πρόβλημα που δημιουργείται από την απόσυρση των παλαιών λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ τόσο για τις άμεσες θέσεις εργασίας του προσωπικού της ΔΕΗ όσο και για τις έμμεσες που συνδέονται με τις υπεργολαβίες της ΔΕΗ. Ίσως το ίδιο μειονέκτημα φρενάρει τόσα χρόνια και την επένδυση στα καλώδια διασύνδεσης των νησιών.
Το πρόβλημα, βέβαια, με την Πτολεμαΐδα V της ΔΕΗ δεν περιορίζεται στο πολύ υψηλό κόστος κατασκευής της. Είναι και πολύ ρυπογόνα μονάδα. Παράγει τριπλάσιο CO2 (1,05 τόνοι CO2/MWhel) από μια σύγχρονη μονάδα Φυσικού Αερίου (0,33 τόνοι CO2/MWhel). Και η ΔΕΗ διακινδυνεύει να καταστεί ασύμφορη η λειτουργία της, αν τα δικαιώματα CO2 αυξηθούν πολύ στο μέλλον, όπως εκτιμάται.
Κάνουμε συχνά αυτό το λάθος στην πατρίδα μας. Αντί να χρησιμοποιήσουμε τους διαθέσιμους πόρους για να προετοιμάσουμε την κοινωνία και την οικονομία, τους σπαταλούμε σε αντιπαραγωγικές επενδύσεις.
Και επειδή διαβάζουμε πως σχεδιάζεται να πωληθεί μια άδεια μονάδας ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη (Μελίτης ΙΙ), επισημαίνουμε ότι η πολιτεία δεν πρέπει να αναλάβει δέσμευση έναντι του ιδιώτη αγοραστή για μελλοντική επιδότηση της λειτουργίας της μονάδας. Για να μη βρεθούμε στο μέλλον σε μια κατάσταση όπου ο ιδιώτης αγοραστής θα λειτουργεί τη μονάδα ρυπαίνοντας και καταγράφοντας κέρδη, ενώ οι φορολογούμενοι θα πληρώνουν για λογαριασμό του το κόστος της ρύπανσης.
(7): Δε μπορούμε να εκτιμήσουμε με ασφάλεια ποιο θα ήταν το τίμημα πώλησης της μικρής ΔΕΗ, ούτε πού θα καταλήξει η τρέχουσα διαδικασία πώλησης λιγνιτικών μονάδων και πελατών. Έχουμε όμως εμπεδώσει – μετά από πολλές ήττες- ένα γενικό κανόνα: κάθε λύση αργότερα είναι χειρότερη από κάθε λύση νωρίτερα. Συστηματικά καθυστερούμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα. Όχι για να προετοιμαστούμε ή να επεξεργαστούμε καλύτερη λύση. Απλώς αποφεύγοντας! Γι’ αυτό άλλωστε, αν θυμηθούμε και το ασφαλιστικό, χρεοκόπησε η χώρα.
Η ανόρθωση της χώρας δεν είναι κάτι σαν Δευτέρα Παρουσία. Δεν θα συμβεί μια μέρα από κάποιον υπεράνω, αυτομάτως και ανεξαρτήτως των κινήσεων μας.
Εμείς πρέπει να την πετύχουμε με την καθοδήγηση και το σχεδιασμό των κυβερνήσεων μας, κάνοντας τα μικρά και τα μεγάλα βήματα που πρέπει να γίνουν σε κάθε τομέα.
Και στον τομέα της ενέργειας, δεν χρειαζόμαστε απλά ενεργειακό σχεδιασμό. Χρειαζόμαστε αυτό που οι πολιτικοί αποκαλούν ρήξεις και το αποφεύγουν. Η συζήτηση για τον λιγνίτη πρέπει να περιοριστεί στη συζήτηση για τη «δίκαιη μετάβαση» στην εποχή χωρίς λιγνίτη. Χρειαζόμαστε έναν οραματικό ενεργειακό σχεδιασμό με φιλόδοξους στόχους για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και την ηλεκτροκίνηση.
Θα κερδίσουμε το μέλλον, αν προετοιμαστούμε εγκαίρως και σωστά.
Σημειώσεις
1Το παράδειγμα δεν αναφέρεται σε αυτόνομα ενεργειακά συστήματα αλλά σε εγκαταστάσεις που είναι συνδεδεμένες στο δίκτυο (net metering) και χρησιμοποιούν συμπληρωματικά το φωτοβολταϊκό σταθμό.
2Το μέσο κόστος κατασκευής ενός ηλιακού σταθμού στο τέλος του 2017 ήταν 0,84$/Watt <=> 720 εκατ.€/GW ισχύος, ενώ οι χαμηλότερες τιμές κατασκευής επιτυγχάνονται στην Ινδία 0,62$/Watt <=> 530 εκατ.€/GW ισχύος. Τα στοιχεία προέρχονται από την GTM Research κορυφαία εταιρεία ανάλυσης και συμβουλευτικής για την παγκόσμια βιομηχανία ηλεκτρικής ενέργειας. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα ΙΙ οι εκτιμώμενες μέσες τιμές (παγκοσμίως) του 2022 προσεγγίζουν τις χαμηλότερες τιμές του 2017.
Διάγραμμα ΙΙ
Διάγραμμα ΙI: εξέλιξη του Κόστους κατασκευής ηλιακών σταθμών σε δολάρια ΗΠΑ ανά εγκατεστημένο Watt ισχύος.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Ken Bushe, "Tentsmuir Sky Beach"