To Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που θα συνεδριάσει στις Βρυξέλλες στις 17 και 18/12 θα συζητήσει μεταξύ άλλων το θέμα που έχει θέσει ο Βρετανός Πρωθυπουργός σχετικά με την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ. Ο Ντέιβιντ Κάμερον διευκρίνισε πρόσφατα τις προθέσεις του ως προς το θέμα αυτό (Chatham House, 10/11/2015). Στη συνέχεια, απέστειλε επιστολή στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τούσκ, με αντίγραφο στους Προέδρους της Επιτροπής και του Ευρωκοινοβουλίου και τους ομολόγους του Πρωθυπουργούς εξειδικεύοντας τις αιτιάσεις του ενόψει της διαπραγμάτευσης την οποία θέλει να αρχίσει με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Πρόκειται για μία εξαγγελία που είχε ήδη κάνει στην αρχή της πρώτης θητείας του και αποτελούσε μέρος της προεκλογικής του καμπάνιας. Είχε υποσχεθεί τότε να προβεί σε δημοψήφισμα, στο οποίο ο ίδιος θα ταχθεί υπέρ του «ναι», αν έχουν εν τω μεταξύ ικανοποιηθεί τέσσερα προαπαιτούμενα. Στην επιστολή του γνωστοποιεί ότι θα επιθυμούσε να αρχίσει η διαπραγμάτευση άμεσα, δηλαδή στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17 και 18 Δεκεμβρίου, έτσι ώστε να έχει ολοκληρωθεί έγκαιρα ενόψει του δημοψηφίσματος που θα οργανωθεί μέσα στο επόμενο έτος.
Παντού αλλού, η συζήτηση έχει προχωρήσει: στο εσωτερικό των κυβερνήσεων, μεταξύ των εκπροσώπων των Πρωθυπουργών (σέρπας), εντός των Κοινοβουλίων, στον Τύπο και στην κοινή γνώμη. Μόνο στην Ελλάδα, ακολουθώντας τον ιδιότυπο απομονωτισμό μας έχουμε πλήρη άγνοια των επικείμενων αποφάσεων που μπορεί να επηρεάσουν το μέλλον της ΕΕ.
Η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει, όμως οι αλλαγές που επιθυμούν οι Βρετανοί δεν μοιάζουν να πηγαίνουν προς την ίδια κατεύθυνση που θα εύχονταν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι.
Α. Ο Βρετανός πρωθυπουργός θέλοντας να δείξει ότι επιδιώκει μία βελτίωση της λειτουργίας της ΕΕ και όχι μία εκ βάθρων αναθεώρηση προτείνει ένα βραχύ κατάλογο από τέσσερα μόνο προαπαιτούμενα, που αποτελούν στα μάτια του τις προϋποθέσεις για την αποφυγή του Brexit. Βασίζεται σε αυτό που έχει γίνει αποδεκτό από την κοινή γνώμη σε όλα τα Κράτη μέλη: η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει, αλλιώς όλο και περισσότεροι πολίτες θα θεωρούν ότι αυτή η Ευρώπη δεν τους αφορά πλέον. Μόνο που οι αλλαγές που επιθυμούν οι Βρετανοί δεν μοιάζουν να πηγαίνουν προς την ίδια κατεύθυνση που θα εύχονταν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι, ακόμα και όταν αυτοί πρεσβεύουν ευρωσκεπτικιστικές απόψεις.
Περιληπτικά, το Βρετανικό αίτημα όπως διατυπώνεται στην επιστολή Κάμερον κινείται γύρω από τέσσερις άξονες:
(α) Επέμβαση στην οικονομική διακυβέρνηση ώστε οι αποφάσεις στο εσωτερικό της ΟΝΕ να μην θίγουν τα συμφέροντα των υπόλοιπων εκτός ευρωζώνης κρατών- μελών.
(β) Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας με στόχο την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, μέσα από πολιτικές φιλελευθεροποίησης της ενιαίας Αγοράς, μαζικών εμπορικών συμφωνιών με την Αμερική, την Κίνα, την Ιαπωνία και τις χώρες ΑΣΕΑΝ, περαιτέρω βημάτων προς μία Ενιαία Ψηφιακή Αγορά και μίας Ένωσης Αγοράς Κεφαλαίων.
(γ) Η εθνική κυριαρχία αποτελεί κεντρικό θέμα. Ζητείται να αποδεσμευτεί το Ηνωμένο Βασίλειο από την επιδίωξη της ΕΕ προς “διαρκώς στενότερη ένωση των λαών” όπως προβλέπεται στο άρθρο 1 της Συνθήκης. Να ενισχυθεί ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων. Να εξασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας. Να τονιστεί ότι τα θέματα Εθνικής Ασφάλειας παραμένουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των Κρατών μελών και ότι, σε περίπτωση νέων συμφωνιών στον τομέα Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, το Η. Βασίλειο διατηρεί το δικαίωμα της κατ’ επιλογήν συμμετοχής.
(δ) Ελεύθερη κυκλοφορία, ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση: να ανασταλεί για τέσσερα χρόνια η πρόσβαση στις προνοιακές παροχές του κοινωνικού κράτους σε μετανάστες που είναι υπήκοοι άλλων Κρατών μελών και στα παιδιά τους.
Τα τέσσερα αυτά σημεία θέτουν μία σειρά από ερωτήματα που δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, ούτε σύντομα ούτε εν συντομία, όσο και αν ο Κάμερον θέλει να παρουσιάζει ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με επίδειξη καλής θέλησης των μερών. Απέναντι στην ΕΕ ο Κάμερον εμφανίζεται ως ο συγκαταβατικός εταίρος, που είναι πεπεισμένος ότι θα βρεθεί συμφωνία για την αναγκαία διευθέτηση εντός ευλόγου χρόνου. Όσο, όμως, θα ανεβαίνουν οι τόνοι της εσωτερικής αντιπαράθεσης θα αναγκαστεί να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο, εκείνο του δύστροπου εταίρου, που μόνιμα απαιτεί και απειλεί. Το ερώτημα είναι μέχρι πού είναι διατεθειμένοι να φτάσουν οι υπόλοιποι συνομιλητές του, τόσο μεταξύ των 28 της ΕΕ, αλλά και των 19 της ευρωζώνης, προκειμένου να μην διευκολύνουν την επικράτηση των ευρωσκεπτικιστικών επιχειρημάτων, όχι μόνο στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και πέραν αυτής.
Αν γίνει πλειοψηφία το μέτωπο των ευρωσκεπτικιστών που διαπερνά όλη την βρετανική κοινωνία και επικρατήσει το «όχι» τότε η Ευρώπη θα έχει υποστεί ανεπανόρθωτο πλήγμα.
Στην από 7/12 επιστολή του προς τους Ευρωπαίους ηγέτες ο Ντόναλντ Τουσκ αναφέρεται στα πολιτικά διλήμματα που θέτει το πακέτο Κάμερον, η απάντηση στα οποία θα πρέπει να λαμβάνει κυρίως υπόψη τα συμφέροντα της ΕΕ σαν σύνολο. Η σημαντικότερη εκκρεμότητα, όμως, είναι ότι δεν διασφαλίζεται η τελική κατίσχυση του «ναι» στο δημοψήφισμα, ακόμα και αν είναι επιτυχής για τις βρετανικές διεκδικήσεις η κατάληξη των διαπραγματεύσεων και θα δίνει πλήρη ικανοποίηση στους όρους του Κάμερον. Αν, δηλαδή, γίνει πλειοψηφία το μέτωπο των ευρωσκεπτικιστών που διαπερνά όλη την κοινωνία και εκτείνεται από τα δεξιά των Τόρις μέχρι την αριστερά των εργατικών και επικρατήσει το «όχι» τότε η Ευρώπη θα έχει υποστεί ανεπανόρθωτο πλήγμα. Ίσως, για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο η απάντηση στους Βρετανούς φίλους θα έπρεπε να είναι η τήρηση στάσης αναμονής: συμφωνούμε να συζητήσουμε τα θέματα που θέλετε, αλλά μετά το δημοψήφισμα σας, εφόσον το αποτέλεσμα του είναι υπέρ της παραμονής σας. Εμείς θα σεβαστούμε τη θέληση όποια και αν είναι αυτή.
Β. Παρόλα αυτά οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί, κατά τις καλύτερες Βρυξελλιανές παραδόσεις άρχισαν να εξετάζουν σε τεχνικό επίπεδο και με πνεύμα εποικοδομητικό τις δυνατότητες εξεύρεσης συμβιβαστικών λύσεων σε όλα τα βρετανικά αιτήματα, με την προοπτική επίτευξης συμφωνίας τον Φεβρουάριο του 2016. Και όσοι θα βρεθούν γύρω από το τραπέζι της διαπραγμάτευσης στις Βρυξέλλες έχουν μεγάλη πείρα για να αντιμετωπίσουν όλα τα ενδεχόμενα. Είναι σίγουρο ότι θα καταβληθούν όλες οι προσπάθειες για να βρεθεί στο τέλος λύση, η οποία και θα είναι σύμφωνη με τις Συνθήκες και θα επιτρέπει στον Κάμερον να λέει ότι κέρδισε. Κανείς δεν θα ήθελε ή τουλάχιστον δεν το λέει να επωμισθεί την ευθύνη ενός Brexit και να σπρώξει προς την έξοδο τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ. Η διαδικασία μπορεί πραγματικά να είναι επικερδής για όλα τα μέρη (win-win). Και αν συμβάλει στο να παραμείνει το Ηνωμένο Βασίλειο στους κόλπους της ΕΕ, το αποτέλεσμα θα είναι θετικό. Αν, όμως, αντίθετα οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές επικρατήσουν στο Δημοψήφισμα, τότε θα έχει ανοίξει ο ασκός του Αιόλου και θα είναι δύσκολο να ξανακλείσει. Γιατί όποιος σπείρει ανέμους, θερίζει θύελλες.
Η διαπραγμάτευση δεν θα είναι εύκολη. Διότι οι προϋποθέσεις του Κάμερον συνιστούν αλλαγή πλεύσης της ΕΕ και ανατροπή του πνεύματος και του γράμματος των Συνθηκών, αλλά και της μέχρι σήμερα πορείας της πολιτικής ενοποίησης. Όλες οι προσπάθειες, από τη Συνθήκη της Ρώμης μέχρι την τελευταία αναθεώρηση με τη Συνθήκη της Λισσαβόνα η πορεία ήταν προς την κατεύθυνση τόσο της εμβάθυνσης όσο και της διεύρυνσης. Μπορεί να καθησυχάζουν ένα μέρος της κοινής γνώμης στη χώρα του, απέχουν όμως μακράν των επιδιώξεων των υπολοίπων Κρατών μελών. Ήδη, οι πρώτες αντιδράσεις από τις Βρυξέλλες υπήρξαν αρκετά επιφυλακτικές. Η αλήθεια είναι ότι για πρώτη φορά έχουμε επίσημη πρόταση που αποβλέπει στην υποχώρηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και αυτό δύσκολα θα γίνει αποδεκτό από τα άλλα κράτη μέλη. Η προσπάθεια που θα καταβάλουν ο Ντόναλντ Τουσκ και ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ως «έντιμοι μεσάζοντες» (honest broker) για εξεύρεση τις προσεχείς μέρες και εβδομάδες της πλέον φρόνιμης λύσης θα πρέπει να λάβει υπόψη πέραν από τη βρετανική άποψη, τις επιμέρους επιδιώξεις των υπολοίπων Κρατών μελών, με προεξάρχουσα τη γραμμή που θα θελήσει να ακολουθήσει η Γερμανία. Όσο και αν οι υπόλοιποι ηγέτες δεν είναι διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν ρόλο διαιτητή στην κυρία Μέρκελ, ούτε εξάλλου και η ίδια θα το ήθελε ειδικά για αυτό το θέμα, η γνώμη της θα βαρύνει ιδιαίτερα.
Οι προϋποθέσεις του Κάμερον συνιστούν αλλαγή πλεύσης της ΕΕ και ανατροπή του πνεύματος και του γράμματος των Συνθηκών.
Ο Κάμερον, ευφυώς, έβαλε στο ίδιο σακί ανόμοια πράγματα, άλλα που ενδιαφέρουν τους 28 της ΕΕ και άλλα που αφορούν τα 19 μέλη της Ευρωζώνης. Ελπίζει έτσι, ότι σύμφωνα με τη πάγια τακτική του διαίρει και βασίλευε, θα βρει συμμάχους μεταξύ των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης που δεν είναι μέλη του κοινού νομίσματος και να αποσπάσει τη σύμφωνη γνώμη τους στο θέμα της Ενιαίας Αγοράς.
Υπάρχει περιθώριο για να ικανοποιηθούν τα βρετανικά αιτήματα; Πέραν από την επίσημη ρητορική, όλοι εργάζονται πάνω σε εναλλακτικά σενάρια. Εκτιμώντας ότι ένα Brexit θα πρέπει να αποφευχθεί γιατί θα είναι εξίσου οδυνηρό για το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και για ολόκληρη την ΕΕ, η Επιτροπή δημιούργησε μία επιτελική υπηρεσία (Task Force) που υπάγεται στη Γενική Γραμματεία (που τελεί υπό Βρετανό Γενικό Διευθυντή) προκειμένου να εξευρεθούν λύσεις για να υπάρξει ευτυχής κατάληξη, χωρίς εκπτώσεις αρχών και οπισθοχώρηση από τα κεκτημένα. Και το αποτέλεσμα δεν θα είναι προϊόν ενός διακανονισμού στην κορυφή και συζητήσεων πίσω από κλειστές πόρτες, ούτε μία διακυβερνητική συμφωνία ερήμην των κοινοβουλίων (ευρωπαϊκού και εθνικών) και χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών. H τελική συμφωνία θα έλθει για έγκριση τόσο στο Ευρωκοινοβούλιο όσο και στα εθνικά κοινοβούλια, όπου όμως η έκβαση δεν είναι δεδομένη.
Γ. Η εικόνα που παρουσιάζει μέχρι τώρα η προετοιμασία στα τέσσερα επίμαχα σημεία είναι η εξής:
1. Σχετικά με την οικονομική διακυβέρνηση και τις αποφάσεις εντός της ευρωζώνης μπορεί ο Κάμερον να υπεραμύνεται των συμφερόντων του λονδρέζικου Σίτι και την ισχυροποίηση της θέσης του στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα βρει όμως απέναντί του και ορκισμένους αντιπάλους. Είναι οξύμωρο να θέλει ένα κράτος που δεν συμμετέχει στην ΟΝΕ να επιμένει να επιβάλει τις απόψεις του. To Πρωτόκολλο 15 που είναι προσαρτημένο στη Συνθήκη προστατεύει επαρκώς τη βρετανική εξαίρεση. Η επαναδιατύπωση του θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι η ΟΝΕ χρειάζεται ενίσχυση και όχι αποδυνάμωση. Η Ευρωζώνη θα παραμένει κολοβή και άρα ευάλωτη, όσο το Οικονομικό σκέλος, δηλαδή η χάραξη κοινών οικονομικών και φορολογικών κανόνων θα παραμένει αποκλειστικά εθνική αρμοδιότητα. Και μπορεί το κομμάτι «Νομισματική ένωση» να θωρακίστηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, αλλά η κρίση καιροφυλακτεί και η δράση που μπορεί να αναλάβει ο Ντράγκι και η ΕΚΤ έχει φτάσει στα όρια της.
Σε ό,τι αφορά το ευρώ που έχει θεσπιστεί από τη Συνθήκη ως το ενιαίο νόμισμα θα πρέπει να παρακαμφθούν οι ισχυρές αντιρρήσεις της Γερμανίας και ειδικά του Σόιμπλε, ο οποίος δεν είναι διατεθειμένος να κάνει δώρο στους Βρετανούς. Εντούτοις, θα μπορούσε να αναζητηθεί ένας μηχανισμός ο οποίος θα επιτρέπει στα εκτός ευρωζώνης κράτη να εγείρουν θέματα χωρίς αυτά να παίρνουν τη μορφή άσκησης βέτο.
2. Το βρετανικό αίτημα για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας μέσα από την απλοποίηση των κανόνων της Ενιαίας αγοράς «κρούει θύρας ανοικτάς» και άρα εύκολα θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό. H απλούστευση της νομοθεσίας (better regulation) αποτελεί πάγιο αίτημα των επιχειρήσεων στο οποίο συνεχώς ανταποκρίνεται η Επιτροπή – η τελευταία της πρόταση προς αυτή την κατεύθυνση έγινε τον Μάιο του 2015. Όπως επίσης, η υπογραφή εμπορικών συμφωνιών με τρίτες χώρες, σαν αυτή που οδεύει προς ολοκλήρωση με τις ΗΠΑ (ΤΤΙΡ).
3. Η αντίθεση μεταξύ του προτάγματος της εθνικής κυριαρχίας και της αναφοράς στο στόχο της «διαρκώς στενότερης ενώσεως των ευρωπαϊκών λαών», επειδή είναι διακηρυκτικού και ιδεολογικού χαρακτήρα εύκολα θα μπορούσε να διευθετηθεί. Ωστόσο, η πλειοψηφία των ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων που εκφράζονται μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο συμφωνεί ότι χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη για να απαντήσουμε στις προκλήσεις των καιρών και ότι παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί μένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Αντίθετα από τις απόψεις του Κάμερον, πιστεύουν ότι πρέπει να ολοκληρωθεί η ΟΝΕ με την προσθήκη κανόνων κοινής οικονομικής και φορολογικής πολιτικής. Να τεθούν οι βάσεις για την από κοινού αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών. Και ταυτόχρονα, να ενισχυθεί η κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα, κυρίως για την αντιμετώπιση των νέων κινδύνων της τρομοκρατίας, χωρίς υποχωρήσεις στον τομέα των δικαιωμάτων.
Εξάλλου, ο στόχος της «διαρκώς στενότερης ένωσης» αποτελεί μέρος της Συνθήκης και αυτό περιπλέκει τα πράγματα, διότι απαιτείται ομοφωνία και η διαδικασία επικύρωσης της αναθεώρησης της Συνθήκης γίνεται σύμφωνα με τους συνταγματικούς κανόνες κάθε Κράτους μέλους. Έτσι, το πιθανότερο είναι να δοθεί η δυνατότητα σε όσα Κράτη θέλουν να προχωρήσουν στο δρόμο της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ενώ, άλλα κράτη να ακολουθήσουν διαφορετική ταχύτητα.
Η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων πρέπει να γίνει με τρόπο που να μην τονίζει την επανεθνικοποίηση των αποφάσεων και την υποχώρηση της Ευρωπαϊκής προοπτικής.
Ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων και κυρίως η παρέμβαση τους προς εξακρίβωση της εφαρμογής της αρχής της επικουρικότητας εξασφαλίζεται από τις ισχύουσες Συνθήκες. Στο άρθρο 12 προβλέπεται ότι «τα εθνικά κοινοβούλια συμβάλλουν ενεργά στην καλή λειτουργία της Ένωσης». Η διατύπωση «συμβάλλουν ενεργά» σημαίνει ότι δεν θα δημιουργούν εμπόδια. Υπάρχουν κοινοβούλια τα οποία ασκούν αυστηρό έλεγχο ex ante στις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής και στο ρόλο αυτό διακρίνεται ιδιαίτερα η Βουλή των Λόρδων. Η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων αφορά τα ίδια και την εσωτερική έννομη τάξη κάθε κράτους, αλλά πρέπει να γίνει με τρόπο που να μην τονίζει την επανεθνικοποίηση των αποφάσεων και την υποχώρηση της Ευρωπαϊκής προοπτικής.
4. Σχετικά με το τέταρτο σημείο, η βρετανική στάση παίρνει εμμονικά χαρακτηριστικά, όταν συνδυάζεται με την επιχειρούμενη επίθεση σε μία από τις τέσσερις ελευθερίες που αποτελούν το θεμέλιο της Εσωτερικής Αγοράς και την εισαγωγή διακρίσεων εις βάρος υπηκόων άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Στην επιστολή του ο Κάμερον αναφέρεται ρητά στις αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων, υπηρεσιών και αγαθών, αλλά «ξεχνά» την τέταρτη θεμελιώδη αρχή, της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων.
Πρόκειται στην πραγματικότητα για τετραετή περιορισμό στην ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων που είναι κατάφορα αντίθετη προς μία από τις τέσσερις ελευθερίες και εισάγει διακρίσεις με βάση την υπηκοότητα πράγμα που επίσης αντιβαίνει βασική αρχή της Συνθήκης. Σε αυτή την περίπτωση τα υπόλοιπα Κράτη θα επικαλεστούν την τήρηση της αρχής της αμοιβαιότητας. Όπως υπενθύμισε ο Πρόεδρος της ομάδας των Ευρωπαίων Φιλελευθέρων στο Ευρωκοινοβούλιο Γκί Φερχόφσταντ κατά την πρόσφατη συνάντηση του με τον Ντέιβιντ Κάμερον, αν χάσουν τα προνοιακά οφέλη οι περί τα 2 εκατομμύρια των υπηκόων άλλων Κρατών της ΕΕ που εργάζονται στο Η. Βασίλειο, παρομοίως θα πρέπει να εξαιρεθούν αντίστοιχα τα 2 εκατομμύρια Βρετανών που εργάζονται σε χώρες της ΕΕ. Η διατύπωση της οποιασδήποτε συμφωνίας σε αυτό το θέμα θα είναι καθοριστική για τη στάση που θα κρατήσουν τα ενδιαφερόμενα Κράτη μέλη. Για παράδειγμα η νέα (ευρωσκεπτικιστική) κυβέρνηση της Πολωνίας θα πρέπει να ζυγιάσει καλά τα υπέρ και τα κατά. Γιατί μπορεί να συμμερίζεται πολλές από τις βρετανικές απόψεις, αλλά θα πρέπει να προασπίσει και τα συμφέροντα των 700.000 Πολωνών που ζουν και εργάζονται στο Η. Βασίλειο.
Δ. Ο χρόνος διεξαγωγής του δημοψηφίσματος αρχικά είχε τοποθετηθεί στο 2017. Στη συνέχεια και με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ανοδική τάση του «Όχι» (αλλά όχι προς το παρόν πλειοψηφική) ο Κάμερον άρχισε να ασκεί πίεση για σύντομη ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων ώστε να γίνει το δημοψήφισμα το 2016. Ωστόσο, δύο απρόβλεπτοι παράγοντες ανέτρεψαν αυτό το σχεδιασμό του. Ο ένας είναι ότι απορρίφθηκε από τη Βουλή των Λόρδων η πρόταση να δοθεί δικαίωμα ψήφου στους δεκαεξάρηδες, οι οποίοι θεωρούνται πιο ανοιχτόμυαλοι και ως εκ τούτου περισσότερο φιλοευρωπαίοι από τις μεγαλύτερες ηλικίες. Και ο δεύτερος οφείλεται στο γεγονός ότι την επομένη της αποστολής της επιστολής Κάμερον στους Ευρωπαίους ηγέτες μεσολάβησαν τα δραματικά γεγονότα του Παρισιού στις 13 Νοεμβρίου. Έκτοτε άλλαξε η ατζέντα στις Ευρωπαϊκές καγκελαρίες και τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η αποφυγή ενός ενδεχόμενου Brexit έρχεται σε δεύτερη μοίρα μετά το σύνθετο και επείγον πρόβλημα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και των μεταναστευτικών ροών. Το 2017 θα υπάρχει ένας πρόσθετος παράγων αβεβαιότητας: πρόκειται για εκλογική χρονιά και στη Γαλλία (τον Απρίλιο/Μάιο) και στη Γερμανία (τον Οκτώβριο). Και είναι άγνωστο με ποιόν τρόπο θα χρησιμοποιηθεί στην προεκλογική επιχειρηματολογία από τους μεν και τους δε, αλλά είναι σίγουρο ότι η συζήτηση για την ΕΕ και τη θέση της Βρετανίας σε αυτή δεν θα γίνεται μόνο στο Η. Βασίλειο. Ήδη η Μαρίν Λεπέν εξέφρασε την ικανοποίηση της γιατί ο Κάμερον κάνει αυτά που θέλει και η ίδια να κάνει για τη Γαλλία.
Έντιμος συμβιβασμός για τον Κάμερον θα ήταν να καταγραφούν τα θέματα και να συμφωνηθεί ένας οδικός χάρτης βάσει του οποίου θα εγγραφούν στις καλένδες της επόμενης αναθεώρησης των Συνθηκών.
Όταν, μόλις πριν πέντε χρόνια έμπαινε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνα ήταν κοινός τόπος στις Βρυξέλλες ότι υπήρχε αρκετή «θεσμική κόπωση» (μετά την άδοξη απόπειρα του Ευρωσυντάγματος και την αμήχανη αναθεώρηση της Νίκαιας) που δεν θα επέτρεπε να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση για καινούργια αναθεώρηση πριν περάσουν πολλά χρόνια. Ίσως, όμως, να έφτασε τώρα το πλήρωμα του χρόνου. Και πλέον θα τεθούν επί τάπητος όλα τα θέματα, ας ελπίσουμε για το καλύτερο και όχι για το χειρότερο. Σε περίπτωση που η διαπραγμάτευση δεν τελεσφορήσει, ενδεχομένως, ο πλέον έντιμος συμβιβασμός για τον Κάμερον θα ήταν να καταγραφούν τα θέματα που θα μείνουν ανοικτά και να συμφωνηθεί ένας οδικός χάρτης βάσει του οποίου θα εγγραφούν στις καλένδες της επόμενης αναθεώρησης των ιδρυτικών Συνθηκών.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Théodore Géricault (1791-1824), The Raft of the Medusa