Ομιλία Παναγιώτη Ιωακειμίδη κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου «Μετασχηματισμοί του κράτους και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διδάγματα της οικονομικής κρίσης: Η ελληνική περίπτωση», εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, που πραγματοποιήθηκε στις 25 Μαΐου, στο θέατρο Αλίκη, Αθήνα
Κύριε Πρόεδρε σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Πρέπει να πω ότι αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή και ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι σ’ αυτό το τραπέζι και ιδιαίτερα με το Βαγγέλη Βενιζέλο, τον διακεκριμένο Ακαδημαϊκό, τον πολιτικό που σε κρίσιμες στιγμές ανέλαβε την ευθύνη και κράτησε την Ελλάδα όρθια. Και νομίζω ότι αυτό πρέπει να το χειροκροτήσουμε, και τον μέγιστο Κοινοβουλευτικό αυτή τη στιγμή. Διότι είναι ο σημαντικότερος Κοινοβουλευτικός.
Επομένως έχω ιδιαίτερους λόγους να είμαι και χαρούμενος και συγκινημένος. Στο βιβλίο του αυτό, που οφείλω να πω ότι το διάβασα εξοντωτικά, το έχω άλλωστε υπογραμμίσει με κόκκινο όπως θα δείτε σε τέτοιο βαθμό, που επιβεβαιώνει όντως την εξοντωτική του ανάγνωση..
Ο Βαγγέλης Βενιζέλος θέτει τα μεγάλα, τα ολικά προβλήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, εκθέτει την άποψή του στο σκληρό πυρήνα όπως λέει, των επιπτώσεων της κρίσης για το κράτος, την Ευρωπαϊκή Ένωση κτλ., αλλά κάνει και τη μετριόφρονα παρατήρηση –εκπληκτικό- ότι το βιβλίο είναι σταγόνα στον ωκεανό του σχετικού διεθνούς προβληματισμού.
Θα έλεγα ότι δεν είναι σταγόνα στον ωκεανό, είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Προσπαθώ να παρακολουθήσω τη διεθνή βιβλιογραφία και νομίζω ότι είναι πραγματικά κάτι μοναδικό και χαίρομαι ιδιαίτερα που το βιβλίο αυτό έχει εκδοθεί ως δοκίμιο και στην Αγγλική, ένα από τα πλέον γνωστά think tanks των Βρυξελλών.
Πολύ σύντομα, γιατί όπως λέει και ο Σαίξπηρ «brevity is the soul of whit», (η συντομία είναι η ψυχή του πνεύματος), θα προσπαθήσω να διατυπώσω ορισμένα σχόλια σε 4 σημεία. Είναι 4 σημεία με τα οποία έχω μια κάπως διαφορετική ανάγνωση απ αυτήν που έχει ο Βαγγέλης Βενιζέλος στο βιβλίο του.
Το πρώτο σημείο είναι η κρίση και η ταυτότητα της Ένωσης. Αυτό που έθιξε και ο Βασίλης Σκουρής. Θα πω δυο τρία πράγματα. Δεύτερον, η κρίση και η πολιτική φυσιογνωμία της Ένωσης. Τρίτο σημείο, η κρίση, η σχέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό κράτος κυριαρχίας με μια αναφορά και στην περίπτωση της Ελλάδας. Διότι τελικά αυτό είναι που μας ενδιαφέρει. Και τέλος, η κρίση και το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πού πηγαίνει.
Βασικές ισορροπίες, βασικοί συμβιβασμοί, βασικές πολιτικές επιτυγχάνονται μέσα από την υπερεθνική προσέγγιση της ΕΕ, του ΕΚ, της ΕΚΤ.
Σημείο πρώτο: Η κρίση και η ταυτότητα της Ένωσης. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος στο βιβλίο του δέχεται σε κάποιο σημείο ότι η Ένωση έχει υβριδικό εξελισσόμενο χαρακτήρα, παρά ταύτα όμως βασικά πιστεύει ότι η Ένωση είναι ένα διακυβερνητικό και ένα διακρατικό σύστημα. Αυτή είναι νομίζω μια από τις κεντρικές θέσεις που κατά κάποιον τρόπο διατρέχει όλο το βιβλίο, θα έλεγα σχεδόν σε απόλυτο ή πάντως σε πολύ υψηλό βαθμό.
Είναι ένα σημείο με το οποίο έχω μια κάπως διαφορετική προσέγγιση. Η αίσθησή μου είναι ότι σε κάποιο βαθμό, κάπως παραγνωρίζονται τα υπερεθνικά στοιχεία του συστήματος. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Συνθήκη της Λισσαβόνας και ιδιαίτερα η τοποθέτηση του μόνιμου Προέδρου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αυτό είναι το καθοριστικό στοιχείο κατά την άποψή μου, μετακίνησε κατά κάποιον τρόπο την ισορροπία προς διακυβερνητικότητα.
Ανέτρεψε την ισορροπία μεταξύ Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ευρωπαϊκής Επιτροπής οπωσδήποτε αλλά νομίζω ότι είναι κάπως υπερβολικό το να υποστηρίξει κανείς ότι η διακυβερνητική, η διακρατική, κατά κάποιον τρόπο φυσιογνωμία, ταυτότητα, είναι αυτή που προσδιορίζει το σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κι ότι η ομοφωνία είναι κατά κάποιον τρόπο η πλέον ασφαλής θεσμική προϋπόθεση για την ισοτιμία των κρατών.
Δεν αμφιβάλλω καθόλου για τη σημασία των κρατικών συμφερόντων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα ήταν τεράστια αφέλεια. Είναι μια συνεχής διαπραγμάτευση πάνω σε κρατικά συμφέροντα, σε κρατικές επιδιώξεις. Αλλά από την άλλη μεριά όμως, νομίζω ότι δεν πρέπει κανείς να παραγνωρίσει ότι βασικές ισορροπίες, βασικοί συμβιβασμοί, βασικές αν θέλετε πολιτικές επιτυγχάνονται μέσα από την υπερεθνική προσέγγιση Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ιδιαίτερα σήμερα, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και θα έλεγα κάτι που γνωρίζει καλύτερα, πέραν από οποιονδήποτε άλλον, ο Βασίλης Σκουρής, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Επομένως, μια κατά κάποιον τρόπο πιο συμμετρική προσέγγιση νομίζω θα πρέπει να τονίσει ότι το σύστημα είναι όντως υβριδικό, ότι το σύστημα είναι όντως διακυβερνητικό από τη μια μεριά αλλά από την άλλη όμως η υπερεθνικότητα είναι αυτό που προσδιορίζεται τον ταυτολογικό του χαρακτήρα. Και χωρίς την υπερεθνικότητα, δηλαδή χωρίς το ρόλο, για να το πούμε πιο απλά, των κεντρικών θεσμών και ιδιαίτερα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, χωρίς αυτό που λέμε «κοινοτική μέθοδο» κι ο Βαγγέλης Βενιζέλος χρησιμοποιεί τη φράση «διακυβερνητική μέθοδο» κι όχι τόσο πολύ «κοινοτική μέθοδο», νομίζω δεν αναφέρεται ουδέποτε στο βιβλίο, αν το θυμάμαι καλά.
Νομίζω ότι κάπως δεν αποδίδει πλήρως τη φυσιογνωμία του συστήματος που έχουμε αυτή τη στιγμή. Βεβαίως η δυναμική είναι προς διακυβερνητικότητα, βεβαίως η δυναμική είναι προς επιστροφή αν θέλετε εξουσιών στις πρωτεύουσες, καμία αμφιβολία, αλλά από την άλλη μεριά όμως νομίζω ότι ο ρόλος του που προσπαθεί να παίξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμβάλλουν σε μια καλύτερη ισορροπία και ειδικότερα σε μια ισορροπία που τελικώς είναι πολύ πιο ευεργετική για τις μικρότερες χώρες μέλη.
Επομένως ο χαρακτήρας του συστήματος ως διακυβερνητικού διακρατικού, νομίζω επιδέχεται πολύ μεγάλη συζήτηση προς την κατεύθυνση λίγο πολύ που προσπαθώ να επισημάνω.
Η πολιτική φυσιογνωμία των κυβερνήσεων παίζει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο.
Το δεύτερο σημείο έχει σχέση με την πολιτική φυσιογνωμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος σ’ ένα σημείο τονίζει το εξής: Ότι οι κρίσιμοι συσχετισμοί στις ευρωπαϊκές εξελίξεις είναι πάντοτε διακυβερνητικοί ή μάλλον διακρατικοί. Αφορούν εθνικές στρατηγικές των κρατών μελών και όχι την ποιοτική φυσιογνωμία της εκάστοτε κυβέρνησής τους.
Είναι μια πάρα πολύ σοβαρή διατύπωση η οποία επίσης νομίζω επιδέχεται διαφορετικής ανάγνωσης και θα έλεγα, μιας διαφορετικής προσέγγισης. Τι σημαίνει αυτό: Ουσιαστικά αυτό που λέει ο συγγραφέας είναι ότι η πολιτική φυσιογνωμία των κυβερνήσεων δεν παίζει ρόλο στη διαπραγμάτευση και θα έλεγα ότι προφανώς δεν παίζει ρόλο και στη σύνθεση και στη συγκρότηση του πολιτικού μίγματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αγαπητέ μου Βαγγέλη θα πρέπει να πω ότι διαφωνώ σ’ αυτό το σημείο. Και διαφωνώ λέγοντας ότι η πολιτική φυσιογνωμία των κυβερνήσεων παίζει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο. Με άλλα λόγια, η Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία ξεκίνησε ως ένα φιλελεύθερο εγχείρημα, μετεξελίχθηκε σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τις συνθήκες, τη σύνθεση των συνθηκών, μετεξελίχθηκε σ’ ένα σοσιαλδημοκρατικό κείμενο.
Με άλλα λόγια, αυτή τη στιγμή εάν διαβάσει κανείς προσεκτικά τη Συνθήκη της Λισσαβόνας σε σχέση με τις άλλες Συνθήκες, τα στοιχεία τα πολιτικά, τα ιδεολογικά προς τη σοσιαλιστική λογική, είναι ιδιαίτερα ισχυρά. Και γιατί έγινε αυτό; Διότι πάρα πολύ απλά η πολιτική φυσιογνωμία έπαιξε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή διαδικασία.
Με άλλα λόγια, πότε έγιναν όλα αυτά, πότε ξεκίνησαν; Ξεκίνησαν όταν υπήρξε ο Ζακ Ντελόρ στην Προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλαδή ένας υποδειγματικός σοσιαλδημοκράτης που άλλαξε την πολιτική φυσιογνωμία της Ένωσης, όταν υπήρξαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, όταν υπήρξε δηλαδή ένας άλλος πολιτικός συσχετισμός σ’ επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και βεβαίως μπορεί κανείς πολύ εύλογα να πει «μα αγαπητέ μου, τα σοσιαλδημοκρατικά στοιχεία δεν υλοποιούνται». Βεβαίως δεν υλοποιούνται διότι οι πολιτικοί συσχετισμοί αυτοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πολιτικοϊδεολογικοί συσχετισμοί, είναι εντελώς διαφορετικοί και επομένως δε μπορούν να υλοποιηθούν.
Αλλά τουλάχιστον σ’ επίπεδο συνθηκών έχουμε ένα εντελώς διαφορετικό κείμενο που προσδιορίζεται από τι: Έχει προσδιοριστεί και έχει αναπτυχθεί από τις πολιτικές δυνάμεις, από τη φυσιογνωμία των πολιτικών δυνάμεων. Ναι, στη διαπραγμάτευση τα διακρατικά συμφέροντα έχουν υψηλή σημασία αλλά την πολιτική φυσιογνωμία δε νομίζω ότι θα πρέπει να την υποτιμούμε.
Είναι ξέρετε χαρακτηριστικό για τη διάσταση αυτή, για την πολιτική φυσιογνωμία και την ιδεολογική ταυτότητα του χώρου, ότι στη Βρετανία, το Εργατικό Κόμμα, ο Τζέρεμι Κόρπιν, ο ηγέτης του Εργατικού Κόμματος, έχει ταχθεί υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου είναι με ποιο επιχείρημα: Με το επιχείρημα ότι αν αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ένωση, θα πληγούν τα δικαιώματα των εργαζομένων και θα συρρικνωθεί το κοινωνικό κράτος στη Βρετανία.
Με άλλα λόγια θ’ απωλεσθεί η πολιτική φυσιογνωμία που διασφαλίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση που κατά την άποψή του είναι προς τη σοσιαλδημοκρατική λογική. Επομένως η πολιτική φυσιογνωμία, δηλαδή ο συσχετισμός των πολιτικών δυνάμεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, νομίζω ότι διαδραματίζει ρόλο και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Αυτό είναι το δεύτερο σημείο.
Η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη αλλά ως χώρα ειδικού καθεστώτος, περιορισμένης κυριαρχίας.
Το τρίτο σημείο έχει σχέση με την κυριαρχία, τη σχέση Ευρωπαϊκής Ένωσης - κράτους – κυριαρχίας και πώς ακριβώς έχει διαμορφωθεί και διαμορφώνεται σε συνθήκες κρίσης.
Κοιτάξτε, νομίζω ότι αποτελεί μια κοινή παραδοχή, δεν αμφισβητείται, ότι η προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνεπάγεται εκχώρηση κυριαρχίας στο σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις, να διαμορφώνει πολιτικές, να επιλύει προβλήματα. Άλλωστε συνταγματικά το άρθρο 28 το διασφαλίζει αυτό και το νομιμοποιεί.
Επομένως, η εκχώρηση κυριαρχίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς είναι κάτι το φυσιολογικό και το αναπόφευκτο από τη στιγμή που μια χώρα προσχωρεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βεβαίως θα πρέπει να τονίσει κανείς ότι εκχωρώντας κυριαρχία μια χώρα, εισπράττει πίσω δύναμη. Κι εδώ η διάκριση μεταξύ κυριαρχίας και δύναμης είναι πάρα πολύ σημαντική.
Διότι τι να την κάνετε την κυριαρχία αν την έχετε και δεν έχετε καμία υπέρτατη δύναμη πάνω από σας, διότι σε τελευταία ανάλυση αυτό σημαίνει άσκηση κυριαρχίας, αλλά δεν έχετε καμία απολύτως δύναμη είτε να διαπραγματευθείτε είτε να πετύχετε είτε να προωθήσετε θέσεις και να μεγιστοποιήσετε συμφέροντα. Σ’ αυτή την περίπτωση η κυριαρχία είναι κατά κάποιον τρόπο γράμμα κενό περιεχομένου.
Πού νομίζω η κρίση έχει αναδείξει προβλήματα κυριαρχίας, που είναι σημαντικά και που τα θίγει ο Βαγγέλης Βενιζέλος: Νομίζω ότι όταν γίνεται η εκχώρηση της κυριαρχίας, η εκχώρηση αυτή οδηγεί στη θέσπιση κανόνων που εφαρμόζονται λίγο πολύ ομοιόμορφα, ισότιμα και ομοιόμορφα για το σύνολο των κρατών μελών, με ορισμένες παρεκκλίσεις για πρόσκαιρο χρονικό διάστημα που δεν εφαρμόζονται κάποιες ρυθμίσεις, ή εφαρμόζονται κατ’ εξαίρεση ρυθμίσεις προκειμένου να επιλυθούν ορισμένα προβλήματα. Π.χ. για να επιλύσουμε το πρόβλημα της δημοσιονομικής προσαρμογής. Αυτό είναι θεμιτό.
Εκεί που νομίζω προκύπτει πρόβλημα κατά κάποιον τρόπο κυριαρχίας, είναι όταν μια χώρα ξεφεύγει πλήρως απ’ αυτό το πλαίσιο, συγκεκριμένα θα έλεγα το πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωζώνης και αρχίζουν να ισχύουν γι’ αυτή τη χώρα όχι απλώς για πρόσκαιρο χρονικό διάστημα κάποιες εξαιρέσεις, αλλά ισχύουν σε σταθερή βάση και σχεδόν εις το διηνεκές αυτές οι εξαιρέσεις. Που σημαίνει ότι αυτή η χώρα όντως, στο πλαίσιο της Ένωσης πλέον τίθεται υπό περιορισμένη κυριαρχία.
Και νομίζω ότι αυτή τη στιγμή αυτή είναι η περίπτωση της χώρας μας, αυτή είναι η περίπτωση της Ελλάδος. Με άλλα λόγια τι θέλω να πω: Ότι με τις τελευταίες αποφάσεις, ακόμη και τις χθεσινές του Eurogroup, εάν κάποιος τις μελετήσει προσεκτικά και αν όλο το πακέτο των μέτρων και όλα όσα αποφασίστηκαν τα ερμηνεύσει σωστά, οδηγούν σε ποιο συμπέρασμα;
Οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη αλλά παραμένει ως μια χώρα ειδικού καθεστώτος, περιορισμένης κυριαρχίας. Διότι οι ρυθμίσεις που αποφασίστηκαν είναι έξω, πέρα από την ομοιομορφία των κανόνων της οικονομικής διακυβέρνησης, είναι ειδικώς made for Greece, κατασκευασμένες για την Ελλάδα.
Και αυτό υπήρξε μια συνειδητή επιλογή. Νομίζω ότι η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ελλάδα μέχρι πριν λίγους μήνες, ίσως πριν ένα χρόνο, ήταν ότι ως έσχατη λύση, ήταν το grexit, η αποχώρηση της Ελλάδας, ή αν θέλετε η αποβολή, από το σύστημα της Ευρωζώνης.
Νομίζω ότι αυτή η επιλογή έχει αποσυρθεί. Αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορεί να συμβεί grexit, μπορεί ενδεχομένως ως αποτέλεσμα όμως ατυχήματος περισσότερο, κι όχι σχεδιασμένης πολιτικής. Αυτό το οποίο έχει κατά κάποιον τρόπο επικρατήσει ως η κυρίαρχη στρατηγική είναι ότι η Ελλάδα παραμένει μεν στο σύστημα, αλλά παραμένει στο σύστημα κάτω από ειδικό καθεστώς, ως μη κανονική χώρα, με διαρκή εποπτεία και θα έλεγα ένα είδος οιονεί, διαρκές μνημόνιο.
Κατά κάποιον τρόπο το τέλος των μνημονίων ήρθε, με την έννοια ότι το μνημόνιο αν σηματοδοτούσε μια πρόσκαιρη περίοδο, περιορισμένη περίοδο για να επιλυθούν ορισμένα θέματα, αυτό το κεφάλαιο έκλεισε. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα ειδικό καθεστώς, ειδικές ρυθμίσεις, ειδική εποπτεία, ειδικοί κανόνες κτλ., που ισχύουν στο διηνεκές και υπό αυτή την άποψη ναι. Αλλά θα πρέπει να είμαστε σαφείς ότι είναι ένα ειδικό καθεστώς, η Ελλάδα δεν είναι το κανονικό ισότιμο μέλος της Ευρωζώνης.
Αυτό είναι το πολιτικό μήνυμα και το πολιτικό συμπέρασμα το οποίο προκύπτει από τις αποφάσεις όπως τουλάχιστον διαβάζω εγώ τις αποφάσεις κι όπως ερμηνεύω αυτές τις αποφάσεις.
Για κάποιους που δουλέψαμε για την ένταξη και για την ισότιμη θέση της Ελλάδας ως κανονικό μέλος στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, νομίζω ότι αυτή κατά κάποιον τρόπο η εξέλιξη είναι μια όντως θλιβερή εξέλιξη και είναι βεβαίως και μια κατά κάποιον τρόπο πρόκληση για το μέλλον. Επομένως εδώ έχουμε ένα πρόβλημα κυριαρχίας, αλλά μέσα από την προσέγγιση που επιχείρησα να δώσω.
Ένα από τα θύματα της οικονομικής κρίσης υπήρξε η κοινή εξωτερική πολιτική.
Το τέταρτο σημείο που θέλω να κάνω και σπεύδω γιατί ο χρόνος εξαντλείται, έχει σχέση με την κρίση και την κοινή εξωτερική πολιτική. Διότι αφιερώνει ο Βαγγέλης Βενιζέλος ένα κεφάλαιο στην κοινή εξωτερική πολιτική. Η βασική του θέση είναι ότι η κρίση δεν οδήγησε σε επανεθνικοποίηση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και ότι η κρίση δεν ανέκοψε την εφαρμογή των προβλέψεων της Συνθήκης της Λισσαβόνας σε σχέση με την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας. Αυτά μας λέει στη σελίδα 128.
Και θέλω σ’ αυτό το σημείο να διαβάσω λίγο διαφορετικά την όλη κατάσταση. Θέλω να πω ότι ένα από τα θύματα της οικονομικής κρίσης υπήρξε η κοινή εξωτερική πολιτική. Με άλλα λόγια, σε μια σχετικά πρόσφατη συνάντηση που ήταν και ο πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Herman Van Rompuy, όταν ερωτήθηκε από μένα ποιο ήταν το μεγαλύτερο θύμα της κρίσης σε ό,τι αφορά το πεδίο πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η απάντησή του ήταν η κοινή εξωτερική πολιτική. Και νομίζω ότι είχε δίκιο. Ότι δεν εφαρμόστηκε η Συνθήκη της Λισσαβόνας.
Αρκεί να πει κανείς ότι από το 2009 που άρχισε να ισχύει η Συνθήκη μέχρι σήμερα, έγιναν αναρίθμητα ευρωπαϊκά Συμβούλια για την οικονομική κρίση και δικαίως, αναποφεύκτως, αλλά αν θυμάμαι καλά έγινε μόνο ένα, το 2013 για την εξωτερική πολιτική και την άμυνα. Επομένως νομίζω ότι εδώ έχουμε ένα θύμα και είναι η κοινή εξωτερική πολιτική.
Ένα δεύτερο σημείο το οποίο πρέπει να θίξω όμως, που είναι κάπως διαφορετικό, για να είμαι ειλικρινής θα πω τι δεν εφαρμόστηκε: Π.χ. στον τομέα της άμυνας, δεν εφαρμόστηκε η κεντρική ρύθμιση της Συνθήκης της Λισσαβόνας, η περίφημη διαρθρωμένη συνεργασία. Εγκαταλείφθηκε ουσιαστικά.
Άρα εδώ έχουμε ένα τεράστιο πρόβλημα. Ελπίζω να ομαλοποιηθεί κάπως η κατάσταση. Αλλά έχουμε κάτι άλλο που είναι πολύ ενδιαφέρον και που νομίζω αξίζει κάποιας επισήμανσης και είναι ποιο: Ότι η κρίση ανέδειξε έναν άλλο παίκτη στην εξωτερική πολιτική και την άμυνα, ο οποίος απουσίαζε μέχρι πρόσφατα εντελώς. Και ποιος ο νέος παίκτης; Είναι η Γερμανία. Η οποία Γερμανία είναι αυτή ή προτείνει αυτή τη στιγμή την αμυντική ολοκλήρωση της Ευρώπης.
Διαβάζω εδώ ένα άρθρο από τους Financial Times: «Germany to push for progress towards European army». Αδιανόητο, πριν 5 χρόνια για τη Γερμανία. Αδιανόητο.
Όλα μπορούν ν’ αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά μέσα στο υπερεθνικό πλαίσιο της ΕΕ.
Το τελευταίο σημείο: Περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη; Και ποιο είναι το μέλλον; Ωραία, ένα σενάριο είναι η πλήρης κατάρρευση της Ευρώπης. Παίζει κι αυτό. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος μεταξύ άλλων, θέτει το ερώτημα: Ποιος είναι ο αποτελεσματικότερος διαχειριστής των κρίσεων; Το εθνικό κράτος ή η Ευρωπαϊκή Ένωση;
Ένα πολύ σημαντικό ερώτημα αλλά έχω την αίσθηση αγαπητέ μου Βαγγέλη ότι δεν το απαντάς το ερώτημα. Με άλλα λόγια, δεν προκύπτει με σαφήνεια εάν κατά την άποψή σου είναι το κράτος ή η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι θέλω να πω: Θέλω να πω ότι ο Βαγγέλης Βενιζέλος λέει ότι η ιδεολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει χάσει την ηγεμονία της, σωστό, συμφωνούμε απόλυτα, κι αμφιβάλλει πολύ ως προς την προοπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την πορεία της.
Και βεβαίως με την προοπτική δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο κτλ., όλες αυτές οι αμφιβολίες είναι απολύτως θεμιτές και δικαιολογημένες. Αλλά στο κεντρικό ερώτημα, «Ευρωπαϊκή Ένωση ή κράτος;» νομίζω ότι εδώ η απάντηση δε μπορεί παρά να είναι σαφής: Ότι τα προβλήματα, οι προκλήσεις, οι κρίσεις, κάθε μορφής, από την οικονομία μέχρι την εξωτερική πολιτική, τρομοκρατία, μεταναστευτικές ροές, προσφυγικές ροές κτλ., ουσιαστικά λένε ένα πράγμα: Ότι όλα αυτά μπορούν ν’ αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά μέσα στο υπερεθνικό πλαίσιο ή στο υπερεθνικό και διακρατικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κι εδώ νομίζω ότι έχουμε την πολύ μεγάλη αντίφαση. Ποια είναι η μεγάλη αντίφαση: Ότι τη στιγμή που χρειαζόμαστε την Ευρωπαϊκή Ένωση πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε στιγμή στο παρελθόν ίσως, αυτή τη στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση αμφισβητείται και αντιμετωπίζει κρίση υπαρξιακών διαστάσεων. Γιατί; Διότι για να επιλυθούν τα προβλήματα, χρειάζεται να εκχωρηθούν περισσότερες ικανότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για να μπορεί να τα επιλύσει.
Βεβαίως το πρόβλημα μεταξύ των 28 είναι τεράστιο και ορισμένες χώρες όχι μόνο δε σκέφτονται βαθύτερη ενοποίηση αλλά σκέφτονται την αποχώρηση και το φρενάρισμα, όπως πράττουν, αλλά εδώ υπάρχει ένα άλλο θέμα, ότι απουσιάζει η ενοποιητική ομάδα εντός του συστήματος. Διότι στο παρελθόν είχαμε μια ισχυρή ενοποιητική ομάδα γύρω από τη Γερμανία και τη Γαλλία, τον περίφημο γαλλογερμανικό άξονα ο οποίος οδηγούσε το όχημα της ενοποίησης κι αυτή τη στιγμή είναι διαλυμένος.
Και είναι διαλυμένος και λόγω προβλημάτων στις χώρες Benelux όπως είναι η Ολλανδία, αλλά κυρίως διότι η Γαλλία απουσιάζει από το πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι απούσα εντελώς. Αυτό είναι το πρόβλημα. Και θα είναι απούσα τουλάχιστον για ένα χρόνο, μέχρι που να γίνουν οι εκλογές και κατά κάποιον τρόπο σταθεροποιηθεί, ομαλοποιηθεί η κατάσταση στη Γαλλία.
Αλλά νομίζω ότι η θέση πως χρειαζόμαστε περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ένωση παρά τα προβλήματα που έχουμε, νομίζω ότι είναι δύσκολο ν’ αμφισβητηθεί. Ελπίζω, κι αυτή είναι η τελευταία μου λέξη, ότι αφού ξεκαθαρίσει ο ορίζοντας στις 23 Ιουνίου με το brexit, θα δρομολογηθεί μια άλλη δύσκολη μεν διαδικασία, ελπίζω και εύχομαι και ψηφίζω, νοηματικά εννοώ, υπέρ της παραμονής, διότι η αποχώρηση, το ενδεχόμενο brexit θα είναι ζημιογόνο για τους Βρετανούς, αλλά εν πάση περιπτώσει ας κάνουν ό,τι νομίζουν, είναι δημοκρατική τους επιλογή.
Άλλωστε το δημοψήφισμα διεξάγεται με άψογο τρόπο. Δεν αναγγέλλεται την Παρασκευή για να γίνει την Κυριακή. Αναγγέλθηκε εδώ και 4 χρόνια. Αλλά η αποχώρηση όμως θα είναι πολύ πιο ζημιογόνος για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση από πάρα πολλές απόψεις. Θα είναι επίσης και βλαπτική για την Ελλάδα. Άρα, καλό θα είναι το Ηνωμένο Βασίλειο να παραμένει παρά τα οποιαδήποτε άλλα προβλήματα.
Αυτές είναι οι σκέψεις που είχα να καταθέσω γύρω από αυτό το εξαιρετικά και πολλαπλώς ενδιαφέρον βιβλίο, προβάλλοντας κάπως τη διαφορετική προσέγγισης που έχω σε ορισμένα σημεία. Άλλωστε αυτή είναι η σημασία του βιβλίου, να γονιμοποιεί τη σκέψη. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Marten van Valckenborch (1535 – 1612), Hanging gardens of Babylon
** Για την ομιλία του Ευ. Βενιζέλου, δείτε εδώ: http://www.evenizelos.gr/407-speeches/conferencespeech/conferencespeech2016/5350-2016-05-26-07-24-58.html
*** Για την ομιλία του Β. Σκουρή, δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/sb/219-omilia-vasili-skouri-kata-tin-parousiasi-tou-vivliou-tou-ev-venizelou.html
**** Για το video της ομιλίας του Γ. Προκοπάκη, δείτε εδώ: https://vimeo.com/168462595
Ομιλία Π. Ιωακειμίδη κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου from Evangelos Venizelos on Vimeo.