Η κρίση που προέκυψε από την πανδημία του Covid-19 οδήγησε και εξακολουθεί να οδηγεί σε συνέπειες άνευ προηγουμένου για κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η Ευρώπη βρέθηκε σύντομα στο επίκεντρο της πανδημίας, με τις απώλειες χιλιάδων ανθρωπίνων ζωών σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες και το Βέλγιο, μα και η Σουηδία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, να οδηγούν τις εθνικές κυβερνήσεις στην υιοθέτηση πρωτοφανών μέτρων με σκοπό τον περιορισμό του ιού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρέθηκε στην αρχή, όπως και πολλοί άλλοι, προ εκπλήξεως και απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει μια κρίση αυτού του βεληνεκούς. Αν ανατρέξει κανείς στις Συνθήκες, η ΕΕ δεν διαθέτει παρά ελάχιστες αρμοδιότητες σε θέματα υγείας. Ωστόσο, παρά την κριτική που της ασκήθηκε, η ΕΕ κατάφερε να προχωρήσει σε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης και τη διευκόλυνση των κρατών μελών προς αυτή την κατεύθυνση. Η προσωρινή αναστολή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις ώστε να στηριχθούν οι χειμαζόμενες εθνικές οικονομίες, η αναστολή των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης ήδη από το Μάρτιο, καθώς και το νέο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ύψους €750 δισεκατομμυρίων, αποτέλεσαν την εμπροσθοφυλακή των μέτρων στήριξης της οικονομίας, μαζί με μια σειρά άλλων παρεμβάσεων για την υποστήριξη των συστημάτων υγείας και την καταπολέμηση της ανεργίας.
Λίγους μήνες νωρίτερα, το Δεκέμβριο του 2019, όταν σχεδόν κανείς δεν γνώριζε τη λέξη «κορωνοϊός», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίαζε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, γνωστή και ως European Green Deal. Επρόκειτο στην πραγματικότητα για μια στρατηγική μετασχηματισμού της ευρωπαϊκής οικονομίας, από «συμβατική» οικονομία βασισμένη στην ανάπτυξη με ορυκτά καύσιμα, σε μια νέα μορφή οικονομίας, με την Ευρώπη να στοχεύει να καταστεί «κλιματικά ουδέτερη ήπειρος» έως το 2050. Οι στόχοι που θέτει η Συμφωνία, δεν μένουν στους τομείς της κλιματικής αλλαγής και του περιβάλλοντος, αλλά καταπιάνονται με πολιτικές όπως αυτή της ενέργειας, τη βιομηχανική πολιτική, τις μεταφορές, τη γεωργική πολιτική και τη βιοποικιλότητα, την πολιτική για τις χημικές και τοξικές ουσίες, καθώς και την εξωτερική και εμπορική πολιτική της ΕΕ. Καλύπτει δηλαδή σχεδόν κάθε τομέα αρμοδιότητας της ΕΕ. Όπως αναφέρεται ρητά στο κείμενό της: «Όλες οι δράσεις και οι πολιτικές της ΕΕ θα πρέπει να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας». Με άλλα λόγια, όλες οι πολιτικές της Ένωσης τέθηκαν κατ’ αυτόν τρόπο υπό την αιγίδα της Πράσινης Συμφωνίας, και οφείλουν εφεξής να είναι ευθυγραμμισμένες μ ’αυτήν.
Η Ευρώπη τείνει να ταυτίσει την ανάκαμψη από την κρίση του Covid-19 με την ίδια την μελλοντική ταυτότητα και ευημερία της
Η Συμφωνία προβλέπει μια σειρά συγκεκριμένων μέτρων και στρατηγικών, με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα, που με τη σειρά τους θα εξειδικευτούν με στοχευμένες νομοθετικές και ρυθμιστικές παρεμβάσεις. H Ευρώπη μπήκε στο 2020 ακολουθώντας το πράσινο σχέδιό της, με πολλά από όσα προβλέπονται να έχουν ήδη δρομολογηθεί. Όμως έλευση του Covid-19 έμελλε να διαταράξει σημαντικά τους υπάρχοντες σχεδιασμούς.
Στην αρχή της άνοιξης, η πανδημία και οι απώλειες ανθρωπίνων ζωών που προκάλεσε, αλλά και η οικονομική καταστροφή που τη συνόδεψε, με το κλείσιμο της οικονομίας και την παράλυση νευραλγικών τομέων, καθιστούσαν σαφές πως το φαινόμενο που μας έπληττε δεν μπορούσε να προσεγγισθεί ως μια απλή κρίση.
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μα και εν τέλει τα ίδια τα κράτη μέλη, βρέθηκαν αντιμέτωπα με δύο επιλογές: Είτε θα οπισθοχωρούσαν, θα αναδιπλώνονταν και θα άφηναν στην άκρη το σχέδιο της Πράσινης Συμφωνίας, είτε θα έπρεπε να επιμείνουν σθεναρά στην υποστήριξη και εφαρμογή του. Η απάντηση στο δίλημμα δεν θα μπορούσε να είναι εύκολη, αφού όπως συνέχιζαν να επισημαίνουν ορισμένες συντηρητικές φωνές, το εν λόγω σχέδιο απαιτούσε εξ αρχής μείζονες μετασχηματισμούς και γενναία χρηματοδότηση της μετάβασης, η οποία αν δεν ήταν δεδομένη πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, πλέον καθίστατο ακόμη πιο δύσκολο να εξασφαλισθεί. Με άλλα λόγια, δεν εξέλιπαν όσοι υποστηρίζουν πως η Πράσινη Συμφωνία, η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, δεν είναι παρά μια πολυτέλεια ενώπιον μιας τέτοιας κρίσης.
Προς τα τέλη Απριλίου, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσίασαν το «Χάρτη πορείας για την ανάκαμψη», εν όψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που θα ακολουθούσε, με τους ευρωπαίους ηγέτες να δίνουν την έγκρισή τους στο σχέδιο. «Η πράσινη μετάβαση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα διαδραματίσουν κεντρικό και πρωταρχικό ρόλο στην επανεκκίνηση και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας μας. Η επένδυση σε καθαρές και ψηφιακές τεχνολογίες και ικανότητες, σε συνδυασμό με μια κυκλική οικονομία, θα συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη, και θα επιτρέψει στην Ευρώπη να αξιοποιήσει στο έπακρο το πλεονέκτημα του πρωτοπόρου στον παγκόσμιο αγώνα για την ανάκαμψη. Θα συμβάλει επίσης στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και στη μείωση της εξάρτησής μας με τη διαφοροποίηση των βασικών αλυσίδων εφοδιασμού», διαβάζει κανείς στο εν λόγω σχέδιο. «Προτείνω να αναθέσουμε στην Επιτροπή να αναλύσει τις ακριβείς ανάγκες και να υποβάλει μια πρόταση που να είναι ανάλογη με την πρόκληση που αντιμετωπίζουμε», δήλωσε εν συνεχεία ο Πρόεδρος Μισέλ.
Στις 18 Μαΐου, η Καγκελάριος Μέρκελ και ο Πρόεδρος Μακρόν, προέβησαν στην ανακοίνωση συμφωνίας των χωρών τους, η οποία δύναται να θεωρηθεί ως ιστορικής σημασίας για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Σύμφωνα με το γαλλο-γερμανικό σχέδιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξουσιοδοτηθεί να δημιουργήσει ένα προσωρινό ταμείο ύψους €500 δισεκατομμυρίων για την κάλυψη δαπανών της ανάκαμψης από τον Covid-19. Η Επιτροπή θα προχωρήσει στη μέγιστη επιτρεπόμενη αύξηση των εσόδων από «ίδιους πόρους» της Ένωσης, ώστε να δανειστεί στις διεθνείς χρηματαγορές και να κατευθύνει τα χρήματα υπό τη μορφή χορηγιών προς τις περιφέρειες της Ένωσης που έχουν χτυπηθεί περισσότερο από την κρίση. «To “Green Deal”, αυτός ο πράσινος μετασχηματισμός της οικονομίας μας, δεν πρέπει τεθεί υπό αμφισβήτηση, πρέπει να επιταχυνθεί. Από τομέα σε τομέα, η ευρωπαϊκή ανάκαμψη θα πρέπει να συνοδεύεται από δεσμεύσεις και προϋποθέσεις εν είδη κλίματος, περιβάλλοντος, βιοποικιλότητας», δήλωσε κατά την ανακοίνωση της συμφωνίας, ο Πρόεδρος Μακρόν.
Την επόμενη εβδομάδα, αναμένεται η παρουσίαση του τελικού Σχεδίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάκαμψη από τον Covid-19, παράλληλα με το σχέδιο για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο με το οποίο και θα συνδεθεί. Η γαλλο-γερμανική πρόταση καθιστά της επίτευξη συμφωνίας ως προς το σχέδιο αυτό πιο πιθανή από ποτέ, δημιουργώντας χώρο για την εξασφάλιση της απαραίτητης σχετικής χρηματοδότησης.
Η Ευρώπη επέλεξε ακριβώς να μην επιλέξει μεταξύ οικονομίας και περιβάλλοντος ή κλιματικής αλλαγής. Επέλεξε να υιοθετήσει ένα δύσκολο και αβέβαιο στην κατάληξη, πλην δημοφιλές και αισιόδοξο, πράσινο αφήγημα. Όπως δεν παύουν πλέον σε κάθε ευκαιρία να μας θυμίζουν οι αρμόδιοι Επίτροποι, η ανάκαμψη από την πανδημία δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από την πράσινη μετάβαση, καθώς μόνον αυτή οδηγεί στην οικονομία του 21ου αιώνα και όχι του παρελθόντος. Η Ευρώπη έτσι τείνει να ταυτίσει την ανάκαμψη από την κρίση του Covid-19 με την ίδια την μελλοντική ταυτότητα και ευημερία της. Τα ποντάρει αμφότερα, στο ίδιο άρμα· στην Πράσινη Συμφωνία.
* Ο Πινακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rob Gonsalve, Bedtime Aviation