Σας ευχαριστώ γιατί με την παρουσία σας ενθαρρύνετε τον Κύκλο Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση, αλλά δείχνετε και το μεγάλο ενδιαφέρον σας για την πραγματική πολιτική καθώς ζούμε μια συγκυρία στο πλαίσιο της οποίας η κυβέρνηση υπονομεύει κάθε τί που έχει σχέση με την ουσία της πολιτικής, υπονομεύει την εθνική στρατηγική και προσπαθεί να στρέψει την προσοχή της κοινωνίας σε θέματα τα οποία δεν προοιωνίζονται τίποτε θετικό για το μέλλον της χώρας και για τη δυνατότητα να διαμορφωθούν οι αναγκαίες συναινέσεις, οι οποίες ακυρώνονται και ευτελίζονται.
Η κατάσταση στα Βαλκάνια
Αρχίζοντας από το περίγραμμα, από την κατάσταση στα Βαλκάνια και ιδίως στα Δυτικά Βαλκάνια 27 χρόνια μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, μπορούμε να πούμε ότι πιθανότατα βρισκόμαστε λίγο πριν από ένα νέο κύμα αναθεωρητισμού, δηλαδή αμφισβήτησης και πάλι των συνόρων που χαράχτηκαν μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
Η κατάσταση είναι δυστυχώς εξαιρετικά εύθραυστη και αυτό αφορά πρωτίστως τη Βοσνία -Ερζεγοβίνη όπου η συνθήκη του Ντέιτον και η συνταγματική μηχανική έχει δημιουργήσει ένα δευτερογενές τεχνικό πρόβλημα το οποίο έρχεται να προστεθεί στην εθνοτική και κοινωνική πολυπλοκότητα της χώρας.
Στο Κόσσοβο, πέρα από τις εκκρεμότητες που υπάρχουν σε σχέση με το διεθνές καθεστώς και την αναγνώριση, γιατί η Ελλάδα ανήκει στις λίγες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχουν προβεί σε αναγνώριση, επαπειλείται ή επίκειται, όπως θέλετε πείτε το, παραπομπή του συνόλου σχεδόν της πολιτικής ηγεσίας της χώρας ενώπιον Ειδικού Ποινικού Δικαστηρίου στη Χάγη που έχει συγκροτηθεί στο πλαίσιο της EUR-Lex.
Και βέβαια η κατάσταση στην ΠΓΔΜ. Όπου, παρά την οριακή πλειοψηφία που διαθέτει στη Βουλή η κυβέρνηση Ζάεφ με τον κ. Αχμέτι, δεν υπάρχουν καλοί οιωνοί σε σχέση με την πλήρη και αμέριμνη στο μακρύ μέλλον εφαρμογή ούτε της Συμφωνίας της Οχρίδας, που είναι μια ιδιόμορφη συνταγματικοδιεθνής συμφωνία, ούτε σε σχέση με την περιβόητη Συμφωνία της 31ης Μαρτίου 2013, που αφορούσε τη δυνατότητα συνύπαρξης των συγκρουομένων πολιτικών δυνάμεων της σλαβομακεδονικής πλειονότητας στα Σκόπια.
Δεν υπάρχει Έλληνας Πρωθυπουργός όλα αυτά τα 23 χρόνια που δεν έχει πει ότι η θέση μας είναι σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό erga omnes.
Αλλά, προβλήματα υπάρχουν φυσικά και στις σχέσεις Σερβίας- Κοσσυφοπεδίου και (με αφορμή τις σχέσεις Σερβίας και Ρεπούμπλικα Σέρπσκα) στις σχέσεις Σερβίας - Βοσνίας Ερζεγοβίνης και στην ίδια την υπόσταση και ανθεκτικότητα του Μαυροβουνίου η οποία δοκιμάστηκε με αφορμή και την ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Προβλήματα υπάρχουν σε όλη την περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας και στην Αλβανία. Έχουμε αυτά που είχαμε πάντα, ένα δίκτυο οργανωμένου εγκλήματος, ένα δίκτυο ισλαμιστικού φονταμενταλισμού και βεβαίως υπάρχουν προκαταλήψεις, στερεότυπα, που αναρριπίζονται, γιατί όλα αυτά διευκολύνουν καταστάσεις οι οποίες είναι εκτός διεθνούς αλλά και εκτός εσωτερικής νομιμότητας. Αυτά τα δύο είναι κάπως αδιευκρίνιστα γιατί υπάρχουν οντότητες, οι οποίες μέχρι σήμερα τελούν υπό καθεστώς προτεκτοράτου ή οιονεί προτεκτοράτου όπως συμβαίνει με τη Βοσνία Ερζεγοβίνη και με το Κόσσοβο.
Και φυσικά στο τοπίο αυτό βρίσκεται πάρα πολύ κοντά η Τουρκία, η οποία έχει πολύ μεγάλο άμεσο ενδιαφέρον. Φυσικά και οι δυνάμεις στις οποίες αναφέρθηκε η κα Μπακογιάννη προηγουμένως. Η ρωσική παρουσία δηλώθηκε στο ζήτημα της ΠΓΔΜ με τις δηλώσεις που με μεγάλη ευθύτητα έκανε ο κ. Λαβρόφ, δεν επείγονται ούτε για την επίλυση του ονοματολογικού ούτε για την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, αλλά αυτό είχε εκδηλωθεί και σε σχέση με τη Σερβία και σε σχέση με το Μαυροβούνιο και σε σχέση με τη Μολδαβία και σε σχέση με τη Γεωργία, για να προσθέσουμε στα Δυτικά Βαλκάνια και στα Βαλκάνια γενικότερα, τη λεγόμενη ανατολική γειτονία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η περιφερειακή ένταξη ιδίως ως προς τη Μολδαβία, δε μπορεί εύκολα να οριστεί γιατί είναι μια χώρα πολύ κοντά στα Βαλκάνια, γεωγραφικά και ιστορικά βαλκανική, όμως ανήκει στην λεγόμενη ανατολική γειτονία της ΕΕ .
Και βέβαια όλα αυτά, όπως αντιλαμβάνεστε, αναδεικνύουν το πρόβλημα της στρατηγικής κρίσης της Δύσης, όταν έχεις μια αμερικανική διοίκηση η οποία εκπέμπει ασάφεια, αβεβαιότητα και νευρικότητα. Έχουμε μια Κίνα η οποία είναι παρούσα, αλλά πάντα πάρα πολύ διακριτική και υπομονετική στις κινήσεις της.
Και έχουμε και την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία εξακολουθεί να είναι αυτό που ήταν πάντα, σε όλες τις φάσεις, δηλαδή εξωραϊστική, αποστειρωμένη, κάπως «σχολική» στις διαπιστώσεις της, όπως φαίνεται από το κείμενο που έδωσε πριν από λίγες μέρες στη δημοσιότητα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα Δυτικά Βαλκάνια και για την προοπτική διεύρυνσης με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, όπου τα μεγάλα θέματα είναι το κράτος δικαίου, η ασφάλεια και η μετανάστευση, η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, οι μεταφορές και η ενεργειακή διασύνδεση, η ψηφιακή ατζέντα, η συμφιλίωση και οι σχέσεις καλής γειτονίας. Κάπου υπάρχει η γνωστή παράγραφος της Κοπεγχάγης, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δε θα ανεχθεί την εισαγωγή στο χώρο της, με ένταξη κάποιου από τα κράτη της περιοχής, διαφορών διμερών που είναι κυρίως συνοριακές, οι οποίες πρέπει πριν την ένταξη να επιλυθούν μέσω διεθνών δικαστικών ή διαιτητικών διαδικασιών που οδηγούν σε οριστική και αμετάκλητη απόφαση, όπως έγινε και στην περίπτωση Κροατίας -Σλοβενίας.
Ας θυμηθούμε λίγο τους αριθμούς: 27 χρόνια μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, από τις χώρες που προέκυψαν, έχουμε δύο που είναι κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Κροατία και τη Σλοβενία. Έχουμε τρεις χώρες που, κατά σειρά ωρίμανσης σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι υποψήφιες προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την ΠΓΔΜ. Ακολουθεί η Αλβανία, όμως προηγείται της ΠΓΔΜ. Είχα την ευκαιρία, ανάμεσα σ’ όλα τ’ άλλα, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας να προεδρεύσω ως Προεδρεύων του Συμβουλίου, στην 1η Διακυβερνητική Διάσκεψη Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αλβανίας και στην 1η Διακυβερνητική Διάσκεψη Ευρωπαϊκής Ένωσης – Σερβίας. Και έχω ζήσει μαζί με το Δημήτρη Κούρκουλα, επί του πεδίου, την εμπειρία της παρουσίας, των πολιτικών δυνάμεων, κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, από τις δυο χώρες στη διακυβερνητική διάσκεψη. Το ίδιο κάναμε βέβαια και με την Τουρκία, η οποία είναι πολύ παλαιότερο υποψήφιο προς ένταξη μέλος.
Οι εντάξεις στο ΝΑΤΟ
Και έχουμε και τρεις χώρες οι οποίες είναι μέλη του ΝΑΤΟ: Κροατία, Σλοβενία, Μαυροβούνιο πλέον. Η δε ΠΓΔΜ, όπως σωστά επεσήμανε η κα Μπότσιου προηγουμένως, είναι από παλιά μέλος του “Partnership for Peace”. Η Τουρκία δεν παραλείπει να θέτει υποσημείωση ότι την αναγνωρίζει με το συνταγματικό της όνομα, ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» σε όλα τα έγγραφα του ΝΑΤΟ τα εσωτερικά, είναι δε παρούσα η ΠΓΔΜ με το σύνολο σχεδόν των Ενόπλων Δυνάμεών της στη ΝΑΤΟϊκή αποστολή στο Αφγανιστάν, μετέχει στο σχήμα της ISAF, στην οποία μετέχει ενίοτε καλούμενη από τους οικοδεσπότες (όταν η πρωτοβουλία δεν είναι ΝΑΤΟϊκή αλλά είναι διακυβερνητική), με το συνταγματικό της όνομα όπως έγινε από τις ίδιες τις ΗΠΑ οι οποίες συγκάλεσαν τη διάσκεψη αυτή, κάτι που με ανάγκασε να μη μετάσχω ως ΥΠΕΞ στην τελευταία απ’ αυτές τις συναντήσεις.
Το λέω για να έχουμε μια αίσθηση για το μετά το Βουκουρέστι. Τί συμβαίνει στο χώρο του ΝΑΤΟ. Επίσης θα ήθελα απλώς να θυμίσω ότι μετά το Βουκουρέστι, επειδή οργανώνονται ανά διετία οι Σύνοδοι Κορυφής, έτυχε να χειρίζομαι το ζήτημα σε όλες τις μετέπειτα Συνόδους Κορυφής. Το 2010 ως Υπουργός Αμύνης, το 2012 ως κυβερνητικός εταίρος, Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ στα πρόθυρα της κυβέρνησης συνεργασίας. Το 2014 ως Υπουργός Εξωτερικών. Το έχω ζήσει σε όλα τα επίπεδα πολλές φορές. Με αλλεπάλληλες συζητήσεις για το πώς πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε το ζήτημα αυτό διασώζωντας την αξιοπιστία του Βουκουρεστίου, συνεχίζοντας τη γραμμή αυτή η οποία είναι αξιόπιστη και λειτουργική επειδή είναι αντιληπτή διεθνώς γιατί λέει ότι θέλουμε μια λύση με σύνθετο όνομα για κάθε χρήση. Εάν δεν λέγαμε ότι θέλουμε μια λύση με σύνθετο όνομα, erga omnes και λέγαμε ότι θέλουμε μια λύση η οποία είναι απολύτως καθαρή χωρίς τη χρήση του όρου «Μακεδονία» ή παραγώγων της, φυσικά δε θα είχε αυτή την επιτυχία η θέση.
Τα ζητήματα στα Δυτικά Βαλκάνια είναι λοιπόν εκκρεμή. Η κατάσταση πάλι βαριά. Η δολοφονία του Όλιβερ Ιβάνοβιτς στη Μιτρόβιτσα, έχει πολύ μεγαλύτερες συμπαραδηλώσεις απ’ αυτές που βλέπει κανείς δια γυμνού οφθαλμού και για τη σχέση Σερβίας - Κοσσόβου, αλλά και για το παζλ των Δυτικών Βαλκανίων γενικότερα. Έρχομαι τώρα στο ειδικότερο ζήτημα της ΠΓΔΜ και του ονοματολογικού.
Το ζήτημα της ΠΓΔΜ: Το Συμβούλιο Ασφαλείας, η προσωρινή ονομασία και η ενδιάμεση συμφωνία
Να θυμίσω πάρα πολύ γρήγορα ότι όταν αναλάβαμε, με την ύστερη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, το χειρισμό των πραγμάτων το φθινόπωρο του 1993, όπως ανέφερε ήδη ο κ. Καραϊτίδης, είχε προηγηθεί η ένταξη της γειτονικής μας χώρα στον ΟΗΕ με βάση την 817(1993) απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας και την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της 8ης Απριλίου 1993, άρα είχε γίνει η ένταξη με το όνομα Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ενόψει της διαδικασίας αναζήτησης συμβιβαστικής λύσης για το όνομα, το οποίο εξακολουθεί να είναι εκκρεμούσα διεθνής διαφορά εγγεγραμμένη ως θέμα στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Άρα αν κάποια στιγμή αποτύχει η διαδικασία, αν κάποια στιγμή πάψει να ισχύει η ενδιάμεση συμφωνία, το ζήτημα επανέρχεται στην ατζέντα του Συμβουλίου Ασφαλείας, που είναι και η πιο ασφαλής για μας λύση. Γιατί αλλιώς η Γενική Συνέλευση απελευθερώνεται ν’ αποφασίσει ακόμη και την αλλαγή της προσωρινής ονομασίας με απλή δήλωση, όπως έχει γίνει με σωρεία κρατών που άλλαξαν τ’ όνομά τους, το αλλάζουν και το ξαναλλάζουν. Άρα η νομική βάση της ενδιάμεσης συμφωνίας, είναι δυο αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, η 817 και η 845 του 1993 και δευτερευόντως η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της 8ης Απριλίου 1993.
Ποια είναι η ισχύουσα «εθνική θέση;»
Ερώτημα: Αυτό το οποίο ονομάζουμε «εθνική θέση», ποια είναι; Είναι η εθνική θέση της σύσκεψης αρχηγών κομμάτων υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή του 1992 ή η θέση που διαμορφώθηκε, διατυμπανίστηκε και επιβεβαιώθηκε απ’ όλες τις κυβερνήσεις από τον Απρίλιο του 1993 και μετά;
Η θέση για σύνθετη ονομασία erga omnes με όλες τις λεπτομέρειες που θα δούμε, η οποία δηλώθηκε ως επίσημη θέση από την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, από την κυβέρνηση Κώστα Σημίτη, από την κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή, από το 2007 και μετά και βεβαίως το 2008, με προγραμματικές δηλώσεις και ψήφο, με επιβεβαίωση ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων και με επιστολή του τότε Πρωθυπουργού στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ.
Και φυσικά τα ίδια είπε η κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου, η κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμα και η κυβέρνηση συνεργασίας Νέας Δημοκρατίας -ΠΑΣΟΚ- ΔΗΜΑΡ και μετά Νέας Δημοκρατίας - ΠΑΣΟΚ. Θέση την οποία προσωπικώς παρουσίασα ως Υπουργός Εξωτερικών εκ μέρους της κυβέρνησης, κατ’ επανάληψη και για να είμαστε συγκεκριμένοι, όταν λέω κατ’ επανάληψη εννοώ μιλώντας ως εκπρόσωπος της χώρας στην 68η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 27/9/2003, στην 69η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 27/9/2014, στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκ μέρους του Συμβουλίου αλλά και εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνηση στις 5/2/2014 και στη Βουλή των Ελλήνων, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του Προέδρου των Ανεξαρτήτων Ελλήνων, στις 31/1/2014.
Και τα ίδια είπα επισκεπτόμενος τα Σκόπια ως Πρόεδρος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις 20/2/2014 στα Μέσα Ενημέρωσης, στον ομόλογό μου, στον τότε Πρωθυπουργό κ. Γκρουέφσκι, στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Ιβανόφ , και στους εκεί Πρέσβεις όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τους οποίους ενημέρωσα διότι εκπροσωπούσα και τις χώρες τους στις συναντήσεις αυτές, καθώς η επίσκεψή μου δεν ήταν απλώς διμερής, ήταν επίσκεψη του προεδρεύοντος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η θέση λοιπόν δεν είναι η θέση του 1992, η θέση είναι αυτή που διαμορφώθηκε από τον Απρίλιο του 1993 και μετά. Αυτή η θέση μας επιτρέπει να είμαστε σοβαροί, αξιόπιστοι και αποτελεσματικοί. Αυτή η θέση μας επιτρέπει να αποτρέπουμε τις πιέσεις. Εξήγησε ο κ. Σαββαϊδης με πολύ γλαφυρό τρόπο τί έγινε στο Βουκουρέστι και τί έγινε στη Χάγη και ο κ. Καραϊτίδης τί έγινε στην ενδιάμεση συμφωνία.
Το εμπάργκο του 1994 αφετηρία της ενδιάμεσης συμφωνίας
Υπήρξε η θεωρία ότι θα επιβληθούν λόγω του εμπάργκο ασφαλιστικά μέτρα με απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (τότε ακόμη ΔΕΚ) εντός μιας ημέρας και θα καταδικαστεί η χώρα, θα γίνει δεκτή η προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί παραβάσει της διάταξης της αντίστοιχης με το σημερινό άρθρο 228 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κερδίσαμε στα ασφαλιστικά μέτρα, κερδίσαμε στην κύρια προσφυγή. Από τους παραστάτες δε της χώρας μας, προέκυψαν οι δυο δικαστές που τίμησαν τη χώρα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο αείμνηστος Κρατερός Ιωάννου και εις διαδοχήν του ο Καθηγητής Βασίλης Σκουρής, επί 15 χρόνια Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Έγιναν γνωστοί επειδή υπερασπίστηκαν την υπόθεση αυτή, με τον αείμνηστο Γιάννο Κρανιδιώτη παρόντα και ως πληρεξούσιο και με το Στέλιο Περράκη. Βεβαίως με τη δική μου συντονιστική συμβολή, αλλά αυτοί ήταν παρόντες εκεί. Και δεν ήμαστε εμείς αυτοί που συντάξαμε τη συμφωνία.
Τη συμφωνία έπρεπε να την κάνει δεκτή και η άλλη πλευρά, η ανώνυμη συμφωνία που λέει ο αγαπητός μου και σεβαστός μου Εμμανουήλ Ρούκουνας, η οποία βεβαίως έπρεπε να καταρτισθεί από τους συμπροέδρους της διάσκεψης για τη Γιουγκοσλαβία, γιατί αυτοί είχαν την εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας, δηλαδή ο Σάιρους Βανς και ο λόρδος Όουεν, αλλά η Ελλάδα λίγες ημέρες αργότερα, δηλαδή στις 13/10/ 1995, κατέθεσε και πρωτοκόλλησε την ενδιάμεση συμφωνία επωνύμως, ως συμφωνία μεταξύ Ελλάδος και ΠΓΔΜ.
Η συμφωνία αυτή, όπως έχω πει κατ’ επανάληψη και το αντιλαμβάνεστε όλοι οι γνωρίζοντες, είναι μια διεθνής σύμβαση απλοποιημένης μορφής, δεν προβλέπει κύρωση και επικύρωση, προβλέπει άμεση ισχύ, είναι παράδειγμα σχολικό, πανεπιστημιακό, συμφωνίας απλοποιημένης μορφής, παράγει πλήρη νομικά αποτελέσματα κατά το Διεθνές Δίκαιο. Αυτό το επικαλέστηκε η πλευρά των Σκοπίων και το δέχτηκε το Δικαστήριο της Χάγης. Το Δικαστήριο της Χάγης έχει δεχθεί την πλήρη ισχύ κατά το Διεθνές Δίκαιο της ενδιάμεσης συμφωνίας. Η ενδιάμεση συμφωνία είχε ρήτρα προσφυγής στη Χάγη για όλα τα θέματα που την αφορούν, πλην του ονοματολογικού, για το οποίο δε μπορεί να προσφύγει κανείς στη Χάγη.
Το δε άρθρο 11 στο οποίο ορθώς αναφέρθηκε ο Πρέσβης κ. Σαββαϊδης, έχει δεύτερη παράγραφο ειδική όχι για ένταξη στον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά για σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο.
Αυτή είναι η κατάσταση. Περιττεύει να σας πω ότι δεν υπάρχει Έλληνας Πρωθυπουργός και Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών όλα αυτά τα χρόνια, τα 23 χρόνια που δεν έχει πει στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και στον εκπρόσωπό του τον κ. Νίμις ότι η θέση μας είναι σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό erga omnes. Όλοι το έχουν πει. Εδώ είμαστε. Αυτό είναι το θέμα.
Η μετατόπιση από το πεδίο της εξωτερικής στο πεδίο της εσωτερικής πολιτικής
Και ξαφνικά βρισκόμαστε μπροστά σε μια μετατόπιση της εθνικής στρατηγικής, από το διεθνές πεδίο όπου κρίνεται ο πατριωτισμός. Γιατί ο πατριωτισμός κρίνεται στους διεθνείς συσχετισμούς. Κρίνεται έξω, δεν κρίνεται μέσα. Δεν κρίνεται μεταξύ μας. Κρίνεται εκεί που μπορεί να έχεις δυσκολίες, εκεί που πρέπει να γνωρίσεις εχθρούς και φίλους και να έχεις αποτέλεσμα. Έχουμε λοιπόν μια μετατόπιση, από το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής στο πεδίο της εσωτερικής πολιτικής, δηλαδή μια αναζήτηση συναίνεσης, όχι για να λύσουμε ένα μεγάλο εθνικό θέμα, αλλά για να καλύψει ο ΣΥΡΙΖΑ το κενό πλειοψηφίας λόγω της διαφορετικής στάσης που έχει ο δεύτερος εταίρους, που είναι οι ΑΝΕΛ.
Δεν ζητούν από την αντιπολίτευση συναίνεση στην εξωτερική πολιτική, αλλά στήριξη στην εσωτερική κοινοβουλευτική διαδικασία, όπως έγινε με το 3ο μνημόνιο τον Αύγουστο του 2015 που παρασχέθηκε γενναιόδωρα η συναίνεση και μετά πήγαμε σε συγκρουσιακές εκλογές. Και τώρα ζητούν συναίνεση και μετά κάνουν επίθεση ισχυριζόμενοι ότι είναι οι κήρυκες της κάθαρσης, οι σταυροφόροι της αλήθειας έναντι του παλαιού πολιτικού συστήματος του διεφθαρμένου, από το οποίο θέλουν συναίνεση για καθαρή έξοδο από το μνημόνιο τρία χρόνια μετά, με τους χειρότερους δυνατούς όρους και συναίνεση στην εξωτερική πολιτική, την οποία πρέπει να την κατανοήσουν πριν μας πουν επί ποίου πράγματος ζητούν συναίνεση.
Προσέξτε, εγώ σέβομαι πάρα πολύ αυτούς που πήγαν στα συλλαλητήρια χωρίς ν’ ανήκουν στο σκληρό πυρήνα των οργανωτών, χωρίς να είναι ομιλητές, χωρίς να στρέφονται κατά του πολιτικού συστήματος, του Κοινοβουλίου, της δημοκρατίας, χωρίς να εκπέμπουν ένα λόγο ο οποίος είναι προσβλητικός, ολιστικός, ένα λόγο ο οποίος υπονομεύει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Γιατί πήγαν εκεί για να εκφράσουν την αγωνία τους. Πήγαν εκεί για να εκφράσουν την έλλειψη προοπτικής, την προσβολή που νιώθουν ότι έχουν υποστεί όλα αυτά τα χρόνια. Δεν είναι εύκολο να εξηγήσεις στον κόσμο τί θα συνέβαινε αν δεν είχαμε κάνει αυτή την προσπάθεια. Βεβαίως έχουμε μια σωρευτική ύφεση 27% από το 2010 έως το 2017, πώς να εξηγήσεις ότι αν είχαμε πάει στην άλλη επιλογή, αυτή που τελικά εγκατέλειψε πανηγυρικά ο ΣΥΡΙΖΑ και όλοι οι αντιμνημονιακοί δημαγωγοί, τώρα θα είχαμε σωρευτική ύφεση 85% και θα τρέχαμε να σώσουμε το 15% του ΑΕΠ;
Όμως με απασχολεί το ερώτημα που απασχολεί την κα Μπακογιάννη, γιατί δεν είχαμε συλλαλητήρια το 2008 αλλά έχουμε το 2018. Γιατί είχαμε το 1992; Για να στηριχθεί η διαπραγμάτευση επί μιας εθνικής θέσης που απεδείχθη ότι δεν ήταν ακριβής. Ακριβής έγινε η θέση αυτή μετά τον Απρίλιο του 1993. Με συγχωρείτε για το ερώτημα, αλλά είναι ένα ερώτημα εθνικής αυτογνωσίας πολύ μεγάλης σημασίας ιστορικής:
Θα είχαμε ή πρέπει να έχουμε αντίστοιχα συλλαλητήρια για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις; Για μια κρίσιμη περίσταση που διαρκεί μέρες ή ώρες, όπως είναι η κρίση στα Ίμια; Ποιο είναι πιο μεγάλο γεγονός; Πιο μεγάλο γεγονός είναι οτιδήποτε συμβαίνει με τα Σκόπια ή αυτό που συνέβη στα Ίμια με την κατάθεση στεφάνου εκ μέρους του κ. Καμμένου που έδωσε την ευκαιρία στους Τούρκους να θέσουν ξανά με ιταμό τρόπο ζήτημα αμφισβήτησης κυριαρχίας και των λεγόμενων «γκρίζων ζωνών»; Πού προσβάλλεται η κυριαρχία και ο πατριωτισμός;
Βεβαίως, εμείς μένουμε πιστοί στη γραμμή μας.
Τι σημαίνει erga omnes
Η λύση για το όνομα είναι ένα σύνθετο όνομα, με γεωγραφικό κατά προτίμηση προσδιορισμό, ο οποίος θα ήταν πολύ καλό να είναι σλαβικά διατυπωμένος και αμετάφραστος, αλλά αυτό που έχει μείζονα σημασία, είναι η erga omnes (έναντι πάντων) χρήση.
Erga omnes χρήση, όπως είπε η κα Μπακογιάννη προηγουμένως, σημαίνει χρήση και εσωτερική και διεθνής. Δηλαδή να πάψει να υπάρχει διάκριση μεταξύ συνταγματικού ονόματος και διεθνούς ονόματος. Άρα πρέπει να υιοθετηθεί και ως εσωτερικό όνομα. Επίσης σημαίνει διεθνής χρήση πολυμερώς, στους Διεθνείς Οργανισμούς, αλλά και διμερώς. Δηλαδή πρέπει οι 135 περίπου χώρες που έχουν αναγνωρίσει με το συνταγματικό όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας» να προβούν σε διορθωτική πράξη αναγνώρισης με το νέο σύνθετο όνομα το οποίο ισχύει erga omnes.
Αυτό το όνομα βεβαίως θέτει ένα σωρό τεχνικά ζητήματα. Ποια θα είναι η σύντομη απόδοση, η αλφαβητική θέση, πώς θα ονομάζεται η ιθαγένεια, πώς θα ονομάζεται η γλώσσα, πώς θα ονομάζονται τα προϊόντα με ονομασία προέλευσης, τί γίνεται με το έθνος και την εθνική ταυτότητα η οποία πρέπει να είναι σαφώς σλαβική και αποσυνδεδεμένη από την ελληνική ιστορία και τις ελληνικές ευαισθησίες, πρέπει να λύνει τα θέματα της Εκκλησίας εκκλησιολογικά, γιατί το θέμα της Εκκλησίας είναι θέμα του 1967, δεν είναι θέμα του 1992. Μη μπούμε σ’ αυτό τώρα γιατί στην πραγματικότητα αναζωπυρώνεται το ζήτημα των σχέσεων με τη Βουλγαρία και με το βουλγαρικό Πατριαρχείο, το ζήτημα της εξαρχίας, όλο το ζήτημα του εθνοφυλετισμού στην Ορθοδοξία.
Η ακύρωση του αλυτρωτισμού
Και βεβαίως πρέπει να λυθεί οριστικά το ζήτημα του λεγόμενου αλυτρωτισμού. Τί σημαίνει αλυτρωτισμός; Ποιος είναι, τί είναι, σε ποια επίπεδα εκδηλώνεται; Ας πούμε ότι υπάρχει ένας συνταγματικός αλυτρωτισμός ο οποίος είναι νομικός, διακηρυκτικός, εμβληματικός. Και μαζί μ’ αυτόν έχουμε τη σημαία, ή έχουμε διοικητικές εκδηλώσεις του τύπου όνομα αεροδρομίου , όνομα αυτοκινητοδρόμου, έχουμε ζητήματα διοικητικής πρακτικής, πολιτικής ρητορικής, ιδεολογικής χρήσης της ιστορίας. Αυτό είναι ένα πακέτο.
Ο μείζων αλυτρωτισμός είναι ο εδαφικός αλυτρωτισμός. Εξίσου σημαντική εκδήλωση αλυτρωτισμού είναι ο μειονοτικός αλυτρωτισμός, δηλαδή «διεκδικώ μια μειονότητα για να έχω επ' αυτής δικαίωμα επίβλεψης». Μειονότητα όμως δεν υπάρχει αναγνωρισμένη από καμία διεθνή συνθήκη, όπως συμβαίνει με τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη ή με την ελληνική εθνική μειονότητα στην Αλβανία. Και βέβαια έχουμε, όπως είπα προηγουμένως, τα ζητήματα ιστορικής καταγωγής και αναφοράς, τα οποία είναι ζητήματα ιδεολογικής χρήσης της ιστορίας.
Η νομική μέθοδος: Σύνταγμα και Διεθνές Δίκαιο
Ποια είναι η μέθοδος; Η μέθοδος, όπως μας έδειξε η ενδιάμεση συμφωνία η οποία είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση, παρά τα προβλήματά της, και από τη Συμφωνία του Ντέιτον και από τη Συμφωνία περί Κοσσόβου και από τη Συμφωνία της Οχρίδας, έδειξε ότι είναι μια ισχυρότατη νομική βάση η οποία οδηγεί και σε συνταγματική μεταβολή.
Χωρίς να χρειάζεται στην προκειμένη περίπτωση της ενδιάμεσης συμφωνίας, κύρωση και επικύρωση, υπέγραψε απλώς ο Υπουργός Εξωτερικών, αλλά το αποδέχτηκαν οι πάντες. Οδήγησε αυτό σε αναθεώρηση του Συντάγματος; Έχω εξηγήσει ότι οδήγησε. Οι γείτονές μας έχουν προβεί σε 32 έως τώρα αναθεωρήσεις του Συντάγματός τους εκ των οποίων οι δύο πρώτες αφορούν τα κρίσιμα άρθρα, το 3 και το 49. Δηλαδή ζητήματα εδαφικά και ζητήματα μη παρέμβασης σε άλλες χώρες, στο όνομα δήθεν μειονοτήτων. Όμως με τις αναθεωρήσεις άλλαξαν και το προοίμιο. Άφησαν όμως την αναφορά στις ιδρυτικές πράξεις του Κρουσόβου και του 1944 με πιο ήπια διατύπωση. Η γλώσσα λέγεται «μακεδονική» ,αλλά ορίζεται ως σλαβική με κυριλλική γραφή. Η Εκκλησία αναφέρεται ως «Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία» η οποία είναι εκκλησιολογικώς σχισματική αλλά έχει ορισμένα δικαιώματα κατά το Σύνταγμα της ΠΓΔΜ, όπως έχει και σε άλλες χώρες η Εκκλησία, όχι μόνο η Ορθόδοξη.
Η σχέση Διεθνούς Δικαίου και Συντάγματος σημαίνει πρακτικά, πρώτον, ότι η αναθεώρηση του Συντάγματος συνιστά απόδειξη σεβασμού σε μια διεθνή συμφωνία που διέπεται από το Διεθνές Δίκαιο. Αλλά, δεύτερον, εγγύηση μακροπρόθεσμης εφαρμογής της Διεθνούς Συμφωνίας, δεν είναι η συντακτική εξουσία του λαού της γειτονικής χώρας, εγγύηση για μας είναι οι μηχανισμοί του Διεθνούς Δικαίου. Ποιοι είναι οι μηχανισμοί του Διεθνούς Δικαίου; Το γεγονός ότι μπορείς να προσφύγεις στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, πριν απ’ αυτό όμως, το γεγονός ότι η Διεθνής Συμφωνία θα επικυρωθεί περιβαλλόμενη τον τύπο της απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας κατά το κεφάλαιο 4.
Εάν περιβληθεί η απόφαση, αυτό το νομικό σχήμα της απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας, όλες οι χώρες είναι υποχρεωμένες να εφαρμόσουν την απόφαση αυτή. Βεβαίως και πρέπει ν’ αναθεωρηθεί το Σύνταγμά τους, για να μας πείσουν ότι η παρούσα ηγεσία, η παρούσα αυξημένη πλειοψηφία, η παρούσα γενιά υπό τον παρόντα συσχετισμό, συμμορφώνεται. Αλλά λέτε να εμπιστευόμαστε ως θεματοφύλακα της συμφωνίας τη Βουλή των Σκοπίων, τον αναθεωρητικό νομοθέτη των Σκοπίων; Όχι βέβαια.
Όταν παίζεις με τον εθνικολαϊκισμό δεν κάνεις ούτε εξωτερική πολιτική ούτε διαμορφώνεται εθνική στρατηγική.
Οι εγγυήσεις είναι διεθνείς. Δε θέλω τώρα να μπω στο δογματικό βάθος, η σχέση μεταξύ Συντάγματος και Διεθνούς Δικαίου έχει περάσει από 40 κύματα. Άλλα λένε τα Συνταγματικά Δικαστήρια, άλλα λέει το Διεθνές Δικαστήριο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η παραδοσιακή σύγκρουση μεταξύ μονισμού και δυισμού για όσους έχετε νομικές σπουδές.
Όμως, από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, υπάρχει ένα φαινόμενο που λέγεται «διεθνοποίηση του Συντάγματος των χωρών σε κρίση». Η συντακτική εξουσία η ίδια παίρνει τη μορφή πράξης του Διεθνούς Δικαίου. Δεν το ξέρουμε αυτό; Ποιος έχει ασκήσει τη συντακτική εξουσία στην Κύπρο; Ο κυπριακός λαός; Όχι. Οι Συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Ποιος έχει ασκήσει τη συντακτική εξουσία στην Ιαπωνία; Ο ιαπωνικός λαός; Όχι. Ο στρατηγός Μακ Άρθρουρ, ως στρατιωτικός Διοικητής. Ποιος έχει ασκήσει τη συντακτική εξουσία στη Βοσνία; Ο βοσνιακός λαός; Όχι. Ακόμη και στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, ο θεμελιώδης νόμος του 1949 κυρώθηκε από τις δυνάμεις κατοχής. Ακόμη και τώρα, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και την ενοποίηση της Γερμανίας, το Σύνταγμα το Γερμανικό συναρτάται με τη Συμφωνία 2 plus 4. Είναι συνέχεια των διευθετήσεων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και το ίδιο στη Ναμίμπια, το ίδιο όπου θέλετε να πούμε σε όλο τον κόσμο.
Άρα, ναι μεν αναθεώρηση, εις ένδειξη συμμόρφωσης και σεβασμού και εις απόδειξη της καλής πίστης, αλλά εγγυήσεις διεθνείς για την ολοκλήρωση της συμφωνίας. Χωρίς σαλαμοποίηση, χωρίς μια νέα ενδιάμεση συμφωνία, χωρίς ένα νέο προσωρινό όνομα. Συμφωνώ απολύτως. Και χωρίς να χάσει το blame game η Ελλάδα. Με διευκόλυνση των οικονομικών σχέσεων, με μέτρα οικοδόμησης της εμπιστοσύνης, μ’ επενδύσεις, με τουρισμό, στην πραγματικότητα με διαμόρφωση ενός ενιαίου οικονομικού χώρου.
Ο κίνδυνος του στρουθοκαμηλισμού
Μπορεί να είναι εθνική πολιτική ο στρουθοκαμηλισμός; Δηλαδή μπορεί να λέει μια κοινωνία, ένα έθνος, ένας λαός, ότι σε τελευταία ανάλυση δε με νοιάζει αν 140 χώρες το αναγνωρίζουν ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας», εάν όλοι οι δημοσιογράφοι, όλα τα ΜΜΕ, όλοι οι επιστήμονες, όλοι οι διανοούμενοι διεθνώς το λένε «Μακεδονία», σημασία έχει να μην το αναγνωρίσω εγώ.
Ναι, αυτό σώζει την ψυχή μας, είναι ένας πουριτανισμός εθνικός αλλά δεν είναι πατριωτισμός, δεν είναι διαμόρφωση θετικού συσχετισμού δυνάμεων, δεν είναι το επιθυμητό διπλωματικό αποτέλεσμα, δεν είναι προστασία του εθνικού συμφέροντος. Σημασία έχει πώς προστατεύουμε το εθνικό συμφέρον μακροπροθέσμως.
Μπορεί να μας πείσει ο κ. Τσίπρας, έχοντας μια κυβέρνηση με τον κ. Καμμένο και κάνοντας αυτά που κάνει, διότι δεν κάνει μόνο εξωτερική πολιτική, κάνει πολιτική κατά των θεσμών, πολιτική σε σχέση με την οικονομία, πολιτική σε σχέση με την αντίληψή του για την ιστορία και την ιδεολογία και την αισθητική, ότι μπορεί να διαχειριστεί αυτό το θέμα; Εμένα όχι, δε μπορεί να με πείσει.
Και αυτό δημιουργεί μια ανησυχία. Και η ανησυχία αυτή εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Αλλά όταν παίζεις με τη φωτιά, θα καείς. Όταν παίζεις με τον εθνικολαϊκισμό είτε στις πλατείες των αγανακτισμένων είτε με πύρινους λόγους, εθνικολαϊκιστικούς δεν κάνεις ούτε εξωτερική πολιτική ούτε διαμορφώνεται εθνική στρατηγική για το μέλλον της χώρας, των παιδιών μας και των εγγονιών μας. Αυτό είναι το θέμα.
* Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του Ευ. Βενιζέλου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών «Με αφορμή το όνομα. Συγκυρία και στρατηγική στα Βαλκάνια» που πραγματοποιήθηκε στις 12.2.2018 στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία.
Στη συζήτηση επίσης συμμετείχαν:
Ντόρα Μπακογιάννη, Βουλευτής ΝΔ, πρώην Υπουργός Εξωτερικών (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Δημήτρης Καραϊτίδης, Πρέσβυς ε.τ. (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Γιώργος Σαββαΐδης, Πρέσβυς ε.τ. (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Βασίλης Κ. Γούναρης, Καθηγητής Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Κωνσταντίνα Μπότσιου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Συντόνισε ο δημοσιογράφος Παντελής Καψής (δείτε την εισαγωγική τοποθέτηση, εδώ)
12.2.2018, Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών from Evangelos Venizelos on Vimeo.