1. Ως γνωστόν η παγκοσμιοποίηση δεν συνιστά ολοκλήρωση μόνον της οικονομίας, αλλά και της κουλτούρας, της τεχνολογίας και της διακυβέρνησης.

Πρόκειται για μια νέα «γεωγραφία της εξουσίας». Ίσως και για ένα «διεθνικό κράτος», στο οποίο θα κυριαρχεί μία ενιαία λογική, ένα παγκοσμιοποιημένο δίκαιο, που θα υπηρετούν την οικονομική ορθολογικότητα (χωρίς όμως να εξασφαλίσουν την ευημερία των ανθρώπων).

Για μερικούς η παγκοσμιοποίηση δεν συνιστά ηγεμονική διακυβέρνηση αλλά συνέπεια της τεχνολογικής ανάπτυξης που ενέταξε τις «εθνικές μονάδες» σε διεθνή δίκτυα παραγωγής και εργασίας.

Η παγκοσμιοποίηση ενταφιάζει οριστικά το κοινωνικό συμβόλαιο.

Στο ίδιο αισιόδοξο κλίμα του «εκδημοκρατισμού των τεχνολογιών, του εκδημοκρατισμού της οικονομίας και του εκδημοκρατισμού της πληροφορίας», δηλαδή της αναγωγής της παγκοσμιοποίησης σε ανώτατο στάδιο του ανθρώπινου πολιτισμού, κινούνται και άλλοι.

Μέσω λοιπόν της παγκοσμιοποίησης θα αισθανθούμε όλοι Πολίτες της γης χωρίς να καταστρέψουμε την έννοια της πατρίδας;

Η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί, κατά την γνώμη μας, συνέπεια της συνειδητοποίησης ότι η ανθρωπότητα έχει «κοινή μοίρα», αλλά είναι αποτέλεσμα μιας αντίληψης του κόσμου ως προϊόντος. Δεν ενιαιοποιεί έναν κατακερματισμένο – σε απομονωμένα κράτη – πλανήτη αλλά αφομοιώνει, ισοπεδώνει, ομογενοποιεί τις διαφορετικότητες, ρευστοποιεί την ιστορία και τους θεσμούς.

Ισχυρίζονται μερικοί ότι διαμορφώνεται μια παγκόσμια κοινωνία χωρίς παγκόσμιο Κράτος και παγκόσμια κυβέρνηση. Ότι εγκαταλείπουμε τις κλεισμένες στο Εθνικό Κράτος «κοινωνίες κοντέινερ» και οδεύουμε σε σύνολα διεθνικών κοινωνικών χώρων. Ότι ο πλανήτης είναι πλέον ένα κοινωνικό τοπίο. Δεν συμφωνώ ότι η παγκοσμιοποίηση είναι η «ολοκλήρωση όλων με όλα».

Άλλωστε η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παγκόσμια, με την έννοια ότι επηρεάζει διαφορετικές χώρες με διαφορετικούς τρόπους. Το παλαιό Εθνικό Κράτος μετουσιώνεται σε μόρφωμα – πρίζα με την οποία συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση αλλά και παρασύρεται από αυτήν σε κρίσεις εσωτερικής και εξωτερικής απολιτικής ή σ’ εμπόλεμη διαχείριση κρίσεων. Το Κράτος – δίκτυο των υπερεθνικών οργανισμών συχνά διαχειρίζεται τα παγκόσμια πράγματα εκτός ελέγχου. Από τη μία λοιπόν η παγκοσμιοποίηση ρίχνει (τα παλαιά) τείχη κι από την άλλη υψώνει (νέα) τείχη, όπως π. χ. αυτά που αφορούν τους «αποτυχημένους» του συστήματος (Κράτη ή κοινωνίες ή ομάδες).

Αν και ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η θεωρία των παιγνίων δεν στοχεύει σε μία κοινωνία μηδενικού αθροίσματος, αλλά ότι ο ανταγωνιστικός πόλεμος μετατρέπεται σε συν-ανταγωνιστική διαντίδραση, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παρά το άλλοθι για τις εφαρμοζόμενες πολιτικές ή για μια νέα γεωγραφία της ανάπτυξης και του αποκλεισμού σε κοινωνίες διακινδύνευσης.

Η παγκοσμιοποίηση ενταφιάζει οριστικά το κοινωνικό συμβόλαιο, θεσπίζει νέους κανόνες, δημιουργεί την κοινωνία του 1/5 και τον μεγα-ανταγωνισμό, είναι επικερδής μόνο στους κερδοσκόπους, οι δυνάμεις της αγοράς εκμηδενίζουν τη δύναμη των κυβερνήσεων, των συνδικάτων, της κοινωνίας των πολιτών, το Κράτος – έθνος διαβρώνεται και αποδομείται (μολονότι συχνά συμμαχεί με τους οικονομικούς παράγοντες).

Η παγκοσμιοποίηση καταλύει την κοινωνία αλλάζοντας τον θεσμοθετημένο χώρο και το θεσμικό πλαίσιο των ελευθεριών και δικαιωμάτων, καταγγέλλοντας την αλληλεγγύη ως αντιπαραγωγική, συρρικνώνοντας την πολιτική παρέμβαση και τέλος διαφοροποιώντας τους ίδιους τους ανθρώπους.

2. Αν ως παγκοσμιοποίηση νοείται η ελευθερία δράσης της οικονομίας (με την κοινωνία στο περιθώριο και το Κράτος σε ρόλο απλού χωροφύλακα) τότε δύο τουλάχιστον κρίσιμα ερωτήματα χρήζουν άμεσης επεξεργασίας και απάντησης:

α) η πολιτική εξουσία είναι ακόμα εξουσία που εκφράζει τη γενική βούληση – το συμφέρον του λαού – ή εξ-υπηρετεί μόνο τους μεγάλους παίκτες (χρηματισές, επενδυτές κ.α);

Με άλλα λόγια υπάρχει και αναγνωρίζεται κοινό αγαθό όλης της ανθρωπότητας ή μήπως η ηθική του κέρδους (business ethics) υπερισχύει κάθε μορφής κοινής μοίρας και αλληλεγγύης;

β) το α-σύνορο (ίσως και α-κρατικό) παγκόσμιο χωριό ρίχνει μόνο τα τείχη που απέτρεπαν την επικοινωνία και τη συνεργασία των λαών; Η παγκοσμιοποίηση ταυτίζεται με μια οικουμενική αντίληψη της διεθνούς κοινωνίας που θα επιθυμούσαν οι λαοί ή μ’ ένα σύνολο συμβατικών – κανονιστικών πρακτικών (good governance) που επιβάλλει η αυτορύθμιση της παγκόσμιας αγοράς;

Όλα τα δικαιώματα επανεξετάζονται υπό το πρίσμα της αποδοτικότητας της οικονομίας της αγοράς.

Το παλιό ηλιοκεντρικό σύστημα, στο οποίο το Εθνικό Κράτος διαμορφώνει το Δίκαιο και η Πολιτική ασκείται για του Δικαίου, έπαψε να υπάρχει. Σήμερα το Κράτος όχι μόνο δεν διαθέτει το μονοπώλιο της παραγωγής κανόνων, αλλά δεν είναι καν ο προνομιακός χώρος της δημοκρατικής νομιμοποίησης.

Ο σύγχρονος κόσμος δεν εξελίσσεται στο πολιτικό/θεσμικό πεδίο, αλλά στο οικονομικό. Η οικονομοποίηση της δημοκρατίας οικονομοποιεί και τις δημόσιες πολιτικές και μειώνει το ρόλο των θεσμών. Νέοι μηχανισμοί επίλυσης των διαφορών (soft law) χρωματίζουν τις νομικές διαφορές με «προσέγγιση πελάτη». Τα δικαστήρια με την κάθετη εξουσία αντικαθίστανται από τους διαιτητές/διαπραγματευτές.

Το σημερινό δημοκρατικό κράτος αμφισβητείται – εκτός των άλλων – κι από την οριζοντιοποίηση του δικαίου και των δικαιωμάτων. Όλα τα δικαιώματα επανεξετάζονται υπό το πρίσμα της αποδοτικότητας της οικονομίας της αγοράς.

Το τρίπτυχο «Δημοκρατία – Δικαιώματα – Κράτος Δικαίου» δεν μπορεί να καλύψει το ανολοκλήρωτο των όρων αυτών σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Άλλωστε η ίδια η ολοκλήρωση της παγκοσμιοποίησης μόνο με κοινότητα κρατών δικαίου θάπρεπε να επιτευχθεί. Είμαστε όμως σε αντίθετη πορεία.

Η ανάπτυξη μέσω δικαίου θεωρείται ουτοπία και οι δείκτες ευτυχίας ή δυστυχίας ή προσδοκίας (φτώχια, ασφάλιση, παιδεία) δεν ενδιαφέρουν κανένα. Ποιο είναι λοιπόν το μέλλον;

Νομικοί κλώνοι μιας παγκόσμιας Διακυβέρνησης ή Κράτος περιφερειακού/τοπικού δικαίου, καλός αγωγός της αγοράς και της παροχής υπηρεσιών; Οι νόμοι της αγοράς θα μετεξελιχθούν σε κανόνες δικαίου;

Η παγκοσμιοποίηση και το Κράτος δικαίου βρίσκονται σε θέση μάχης. Το ποινικό δίκαιο και το διοικητικό δίκαιο κατισχύουν του κοινωνικού δικαίου. Τα κοινοβούλια υπερφαλαγγίζονται από τις κυβερνήσεις και τα κράτη από τη Διακυβέρνηση και τις πλανητικές αυτοκρατορίες.

Η παγκοσμιοποίηση του Κράτους Δικαίου μπορεί άραγε να περάσει «μέσα» από τα υπάρχοντα Κράτη Δικαίου; Η παγκοσμιοποίηση θα συγκροτήσει μια νέα κοινωνία ή ένα σύστημα κοινωνιών (π. χ. από τα παλαιά Κράτη – Έθνη) με πολιτικές αντι-θέσεις και αντι-φάσεις ή θα ισοπεδώσει όλα τα μορφώματα ακόμα κι αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο βωμό της παγκόσμιας σύγκλισης;

3. Η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα’ πρεπε να στοχεύει στην παγκοσμιοποίηση του δικαίου και στη διάχυση της έννοιας του Κράτους δικαίου σε πλανητική κλίματα. Η «Ευρώπη των εμπόρων» μόνο μέσω του παγκόσμιου διαλόγου για τ’ ανθρώπινα δικαιώματα και τη διεθνή προστασία τους θα μπορούσε ν’ απαντήσει στις προκλήσεις για μια τελική αναμέτρηση Δικαίου και Οικονομίας.

Η όποια Ευρώπη – Φρούριο αναζητεί εναγωνίως τρόπους διασφάλισης ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.

Η λειτουργία των συνόρων (βλ. συμφωνία Schengen) ως φίλτρου που θα κατακρατάει τους εγκληματίες προϋποθέτει την ύπαρξη ενός προστατευόμενου χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, δηλ. μιας κοινότητας (κρατών) δικαίου.

Η δημοκρατία σε κλίμακα παγκοσμίου δίκαιου δεν μπορεί να πάψει να συγκροτεί μια προοπτική/πρόκληση.

Στη Σύνοδο Κορυφής του Τάμπερε (1999) αποφασίστηκε η συνεργασία των δικαστικών και διωκτικών αρχών προκειμένου να καταστεί δυνατή «η παροχή στους πολίτες υψηλού επιπέδου προστασίας μέσα σε χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» χωρίς βέβαια να υπάρχουν αποκλίσεις από τις θεμελιώδεις αρχές του Κράτους δικαίου. Ο χώρος Schengen δεν σηματοδοτεί συνεπώς ένα πεδίο ανεξέλεγκτου πανοπτισμού και επιτήρησης εκτός δημοκρατικού ελέγχου.

Η ευρωπαϊκή/κοινοτική δημόσια τάξη οφείλει να έχει προηγουμένως εξασφαλίσει τους όρους της δημοκρατικής λειτουργίας της (με βάση θεσμούς και δικονομικές εγγυήσεις του εθνικού κράτους δικαίου) και να μη χρησιμοποιεί τη διακινδύνευση για να φέρνει σε αντιπαράθεση τα δικαιώματα του ανθρώπου με (δήθεν) ανθρωπιστικές αρχές.

Ο ευρωπαϊκός δικαστικός χώρος, αλλά και ευρύτερα ο ευρωπαϊκός δημόσιος χώρος, οφείλει να έχει καθιερώσει ελάχιστες προϋποθέσεις προστασίας των κοινών νομικών αξιών, καθώς η ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας του πολίτη (και όχι μόνον του Κράτους) δεν επιτυγχάνεται απλά και μόνο με τη λήψη κατασταλτικών/αστυνομικών μέτρων. Το Τάμπερε δεν ταυτίζεται με το Σέγκεν.

Η εσωτερική ασφάλεια στην Ε.Ε περνάει μέσα από την εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών των κρατών – μελών. Η Ευρώπη των πολιτών συγκροτεί χώρο δημοκρατικής λειτουργίας στον οποίο οποιοσδήποτε «έλλειμμα» ή αδιαφάνεια – στο όνομα οποιασδήποτε σκοπιμότητας – δεν γίνονται ανεκτά. Ο πολίτης πρέπει να αισθάνεται ασφαλής τόσο απέναντι π. χ. σε τρομοκρατικές ενέργειες όσο και απέναντι σε αντι-τρομοκρατικά μέτρα.

Η διαπίστωση ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης (όπως άλλωστε και όλοι οι πολίτες) είναι εκτεθειμένοι σε κοινούς κινδύνους πρέπει να οδηγήσει σε κοινότητα ανθρώπων, στην οποία τα δικαιώματα του ανθρώπου θα κατέχουν πρωτεύουσα θέση. Ούτε ένα ηγεμονικό δίκαιο ούτε ζώνες μη-δικαίου συνιστούν ανεκτά φαινόμενα σε μία ευρωπαϊκή τάξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Όσο κι αν υποστηρίζουν ορισμένοι ότι το δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου εντάσσεται σ’ ένα «ασαφές» δίκαιο (fuzzy law) ή ότι η έννοια της ανθρωπότητας καταλήγει σε φονταμενταλισμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η δημοκρατία σε κλίμακα παγκοσμίου δίκαιου δεν μπορεί να πάψει να συγκροτεί μια προοπτική/πρόκληση (για νομικούς και μη).

4. Η κοινωνία του αφόρητου κινδύνου συνδέεται με την καταστροφολογία ή τη μεγάλη καταστροφή. Από τον κίνδυνο με ελάχιστη πιθανότητα μέχρι την πραγματική απειλή γενικής καταστροφής η απόσταση είναι ίσως μεγάλη αλλά ο φόβος ίδιος.

Η έκρηξη της τεχνολογίας και της πληροφορίας δημιουργεί μια διακλάδωση κρίσιμη για το μέλλον της ανθρωπότητας με μη-προβλέψιμη κατεύθυνση. Η δικτυωμένη κοινωνία θα γίνει π.χ. αποικία μυρμηγκιών ή ένας πολιτισμός ελεύθερων ανθρώπων; Το περιβάλλον διακινδύνευσης παίρνει τον «τόνο» του από απειλές και κινδύνους της μοντέρνας κοινωνικής ζωής.

Η αβεβαιότητα και οι κίνδυνοι δημιουργούν βρόγχο σε μεγάλα τμήματα πληθυσμιακών ομάδων.

Οι κίνδυνοι είναι αποτέλεσμα των αποφάσεων των ανθρώπων και όχι του πεπρωμένου της ανθρωπότητας. Ποιοι όμως κινδυνεύουν; Όλοι; Η αβεβαιότητα και οι κίνδυνοι δημιουργούν βρόγχο σε μεγάλα τμήματα πληθυσμιακών ομάδων, κυρίως των αποκλεισμένων.

Ας μην ξεχνάμε ότι οι κίνδυνοι είναι συχνά επιλεγμένοι και κοινωνικά κατασκευασμένοι από συστήματα που διαχωρίζουν νικητές και νικημένους. Η παγκοσμιοποίηση των κινδύνων δεν λύνει το πρόβλημα των αποκλεισμών και αποκλεισμένων.

Αυτή η μόνιμη σχεδόν αίσθηση απειλής δεν την βιώνουν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη με τον ίδιο τρόπο. Η επίκτητη αίσθηση αβοηθησίας οδηγούν ανθρώπους και κοινωνικές ομάδες σε λύσεις φαταλιστικού περιεχομένου ή σε εξεγέρσεις. Η κοινωνία παράγει κινδύνους, παρακολουθεί κινδύνους και διαχειρίζεται κινδύνους. Αντίρροπη δύναμη στις ανασφάλειες που προκαλούν οι κίνδυνοι είναι η γενικευμένη εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα.

Η ασφάλεια και ο κίνδυνος, η εμπιστοσύνη και η διακινδύνευση συνιστούν αναπόσπαστα μέρη της νεοτερικότητας. Αιωρούμαστε ανάμεσα στην πρόοδο και στη νοσταλγία. Οι νέες γνώσεις ανα-διατάσσουν τις κοινωνικές σχέσεις και ανατροφοδοτούν τους ανθρώπους με νέα ανασφάλεια ή νέα εμπιστοσύνη.

Η ανασφάλεια συνιστά κατάσταση όπου οι κίνδυνοι αυξάνονται ενώ η εμπιστοσύνη τους μειώνει (χωρίς να τους εξαφανίζει). Η κοινωνική αποδιοργάνωση και η ανομία δύσκολα ορίζονται και είναι αβέβαιο αν μπορούν να μετρηθούν. Το ίδιο ισχύει για τις ανασφάλειες που προκαλούν οι διάφοροι εγκληματικοί κίνδυνοι.

Ο φόβος και τα στερεότυπα συχνά καταλήγουν στην αναζήτηση και τιμωρία «αποδιοπομπαίων τράγων» (αφού η κοινωνία της διακινδύνευσης εύκολα μετατρέπεται σε κοινωνία αποδιοπομπαίων). Η αβεβαιότητα και η έλλειψη εμπιστοσύνης προκαλούν ηθικούς πανικούς. Έτσι ο φόβος του εγκλήματος σχετίζεται περισσότερο με διάφορες κοινωνικές κατασκευές παρά με την πραγματικότητα. Το κλίμα διακινδύνευσης παίζει το δικό του ρόλο, όπως άλλωστε και η επικοινωνία του ρίσκου.

Η αβεβαιότητα δεν πρέπει να είναι απειλή για τους μεν και ευκαιρία για τους δε. Στην παγκοσμιοποίηση το ρίσκο βρίσκεται σε ένα ευαίσθητο σημείο ισορροπίας στο δίπολο «ενσωμάτωση-περιθωριοποίηση» αλλά (συμ)περιλαμβάνει πολλές πιθανολογούμενες εκδοχές. Μια εξ αυτών είναι και η εκτροπή, ως στρατηγική επιβίωσης, ως μορφή ανομικής ελευθερίας. Οι περισσότεροι δεν επιλέγουν την εκτροπή αλλά ωθούνται σε αυτήν. Το πέρασμα από την inclusive society (ένταξη/ενσωμάτωση) στην exclusive society (διαχωρισμός/αποκλεισμός) σηματοδοτεί – εκτός των άλλων – το θάνατο της κοινότητας, τη δημιουργία ταυτότητας απελπισίας, κοινωνίας εξαθλίωσης χωρίς προσδοκίες και μέλλον.

5. Η αναγκαιότητα άμυνας κατά της τρομοκρατίας και η επέκταση της κατάστασης ανάγκης ή των εξαιρετικών περιστάσεων οδηγούν όμως όλο και συχνότερα σε ρήτρες περιοριστικές της ελευθερίας(ασφάλεια, δημόσια τάξη) που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Το κρίσιμο συνεπώς ερώτημα που τίθεται είναι αν οι έκρυθμες καταστάσεις νομιμοποιούν θεμιτές εκτροπές από τη νόμιμη τάξη, αν δηλ. νοείται αυτοαναίρεση της εγγυοδοτικής λειτουργίας του δικαίου ή και άρση της αυταξίας του ανθρώπου;

Η διαφορετική προσέγγιση των δημοσίων ελευθεριών σε καιρό οιονεί-πολέμου (κατά της τρομοκρατίας) τι να σημαίνει άραγε:

• Αντιστροφή του τεκμηρίου αθωότητας (σε τεκμήριο υποψίας ή ενοχής) και της νομιμότητας (σε σκοπιμότητα);
• Άρση ισχύος διεθνών και Ευρωπαϊκών Συμβάσεων ή Εθνικών Συνταγμάτων;
• Μείωση ελευθεριών και ορίων δημοκρατίας;
• Στέρηση ελευθερίας έκφρασης και φυσικού δικαστή στο όνομα μίας νέας παγκόσμιας τάξης;

Όπως όμως έχει ήδη επισημανθεί η ελευθερία γίνεται κίβδηλη και απλώς συμπληρώνει τη βία, απ’ τη στιγμή που υπερασπιζόμαστε την ελευθερία και όχι τους ελεύθερους ανθρώπους.

Η ελευθερία, η ασφάλεια και η δικαιοσύνη ως αξίες, ως δημόσια και κοινωνικά αγαθά, αλλά και ως αναγκαίοι όροι εύρυθμης λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, προϋποθέτουν εναρμόνιση ή έστω κοινή φορά και πορεία. Δεν είναι δηλαδή επιτρεπτό ή ανεκτό να θυσιάζεται η μια αξία στο όνομα της προάσπισης της άλλης. Κατά συνέπεια θα τις αντιμετωπίσουμε σαν ενιαίο και αδιάσπαστο τρίπτυχο και δεν θ’ αφήσουμε να εκφυλιστούν σε ανελεύθερα συστήματα.

Δεν νοείται σύγχρονο φιλελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης που να μην ενισχύει την δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Ο ενιαίος χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης δεν πρέπει να μετατραπεί σε πεδίο συνεχούς παρακολούθησης, αβεβαιότητας και αυθαιρεσίας. Δεν επιτρέπεται να ενταφιάζουμε-στο όνομα της προστασίας του δυτικού πολιτισμού-όλες τις αρχές και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού. Το αίμα των αθώων θυμάτων του χθες δεν δικαιώνεται με το αίμα/το φόβο/την απειλή των αθώων θυμάτων του αύριο. Η εκ του πλαγίου υπέρβαση του Συντάγματος (λαϊκή κυριαρχία, ειρήνη κλπ.), η τυφλή υπακοή σε μανιχαϊστικά σχήματα διαίρεσης του κόσμου μας καθιστούν συνεργούς σε έγκλημα κατά της ιστορίας του ανθρώπου, ακόμα κι αν πιστεύουμε ότι την υπηρετούμε.

Η προσωπική ελευθερία και ασφάλεια ως αμυντικά ατομικά δικαιώματα δεν είναι πάντοτε έννοιες συμβατές με τις απαιτήσεις της παγκοσμιοποίησης, ούτε είναι βέβαιο ότι θωρακίζονται ακόμα κι από ένα παγκοσμιοποιημένο δίκαιο. Δεν νοείται όμως σύγχρονο φιλελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης που να μην ενισχύει την δημοκρατία και το κράτος δικαίου και να μην επιζητεί τη συμμετοχή, τη συναίνεση και την εμπιστοσύνη των πολιτών.

6. Η ασταθής ισορροπία μεταξύ ελευθεριών και ασφάλειας συνιστά μια βαθιά σκιά στη Δημοκρατία καθώς η ασφάλεια (στην προστασία των εννόμων αγαθών) και οι ελευθερίες (στη δράση των πολιτών) κινούνται συχνά αντιπαραθετικά μέσα στον προστατεύσιμο κοινωνικό χώρο.

Σε κάθε πάντως περίπτωση είτε δεχτούμε την ασφάλεια ως εξισορρόπηση της ελευθερίας όλων είτε θεωρήσουμε τις ελευθερίες των πολιτών ως μοναδική εγγύηση για την ασφάλεια του συνόλου (μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία), θα έπρεπε η οποιαδήποτε σύγκρουση να διευθετείται με ρυθμίσεις που δεν παραβιάζουν τα ελάχιστα αλλά θεμελιώδη σημεία προστασίας των ελευθεριών, όπως τα έχει προσδιορίσει ο νομικός πολιτισμός και όχι η πολιτική ισχύς των κρατών.

Το Κράτος Δικαίου δεν ανταγωνίζεται τις ασύμμετρες απειλές ούτε οι ανοικτές κοινωνίες πρέπει να γίνουν σιδερόφρακτα αστυνομικά φρούρια. Η Δημοκρατία δεν μπορεί να συνυπολογισθεί ως παράπλευρη απώλεια στον αντι-τρομοκρατικό πόλεμο.

Θεμελιώδεις αξίες θυσιάστηκαν στο βωμό του δίκαιου πολέμου λες και αναγνωρίζεται δίκαιο του τρόμου. Οι νόμοι στρέφονται κατά του Κράτους και βέβαια κατά των πολιτών αφού η νέα παγκοσμιοποιημένη ποινική εξουσία δεν σέβεται τις αστικοδημοκρατικές ελευθερίες (ιδίως σε συνθήκες οιονεί-πολέμου).

7. Οι βολεμένοι, οι ανασφαλείς και οι αποκλεισμένοι.

Ο τριχοτομημένος τούτος κόσμος όχι μόνον είναι άδικος αλλά θάναι πάντα διαιρεμένος και βίαιος. Οι συλλογικές πράξεις βίας των αποκλεισμένων θα εκφράζουν την αντίθεσή τους σε μιαν εξουσία και σ’ ένα σύστημα καταστολής, στα οποία άλλωστε δεν αναγνωρίζεται καμία νομιμοποίηση (αφού το μόνο που «παρέχουν» είναι ηθική και υλική εξαθλίωση/εξαχρείωση). Η νέα συλλογική ευθύνη-σε ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο-για την κοινωνική προστασία θα διαμορφωθεί μέσα από/σε κοινωνικές συγκρούσεις ή μέσα από συναινέσεις και εμπιστοσύνη στους θεσμούς;

Κράτος Δικαίου δεν είναι το Κράτος οποιουδήποτε δικαίου.

Το αρχαϊκό ερώτημα παραμένει ανοικτό και κρίσιμο: Πόση ανασφάλεια και αβεβαιότητα μπορεί να υποφέρει υπαρξιακά ένας άνθρωπος ώστε να μη διαρραγεί οριστικά η σχέση του με τους άλλους;

Αν είμαστε με το μέρος των χαμένων (κι όχι των αποκλειστών) τότε πρέπει να συνθέσουμε το σύνθημα «παγκόσμια και ένδοξα» (globalorious) με την ενδυνάμωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, με τη διαπολιτισμική επικοινωνία, με την κατάργηση αποκλεισμών, μ’ ένα σύγχρονο κοινωνικό συμβόλαιο.

Κράτος Δικαίου δεν είναι το Κράτος οποιουδήποτε δικαίου, όπως και ο de facto οικουμενισμός ή και η global governance δεν συμπίπτουν υποχρεωτικά με τις αξίες της παγκόσμιας κοινωνίας ή των λαών όλης της γης.

Η ανασφάλεια στήθηκε, παραμένει και λειτουργεί ως σκιάχτρο της παγκοσμιοποίησης ακριβώς για να διώχνει τα περιστέρια της ειρήνης και να φοβίζει τους απλούς και φιλήσυχους ανθρώπους.

 * Ομιλία του Γιάννη Πανούση στο Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών, Η Ελλάδα Μετά, στον Κύκλο 3: Ένα άλλο κράτος είναι εφικτό – Οι θεσμικές προϋποθέσεις

* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι:  Maynard Dixon (1875 –1946) Forgotten Man

Η Ελλάδα Μετά | Κύκλος 3: Ένα άλλο κράτος είναι εφικτό – Οι θεσμικές προϋποθέσεις from Evangelos Venizelos on Vimeo.