Έναρξη δεύτερης μέρας του Συνεδρίου: Χαιρετισμός Χρήστου Δερβένη, Αντιπροέδρου του ΔΣ του Κύκλου Ιδεών
[Video Blod.gr http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=3538 ]
Ελλάδα Μετά | Χαιρετισμός Χρήστου Δερβένη from Evangelos Venizelos on Vimeo.
Χαιρετισμός Αντιπροέδρου του Δ.Σ. Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση, Χρήστου Δερβένη
Δεύτερη μέρα του συνεδρίου μας «Η Ελλάδα μετά» σήμερα. Ο Κύκλος Ιδεών υλοποιώντας ένα από τα σημαινόμενα της ονομασίας του έκλεισε ένα χρόνο με ένα «κύκλο» συζητήσεων με κρίσιμα θέματα που απασχολούν τη χώρα αναζητώντας πέρα από τις αιτίες της πολύπλευρης ελληνικής κρίσης, τις δυνατότητες υπέρβασης της. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος χθες περιέγραψε με σαφήνεια το πλαίσιο της δικής μας συνεισφοράς στη διατύπωση ενός συνεκτικού λόγου για την έξοδο από τη σημερινή κατάσταση, και ποιοι είναι οι στόχοι του συνεδρίου μας. Δεν θα ήθελα για την οικονομία του χρόνου να επαναλάβω τα ήδη λεχθέντα.
Επιτρέψτε μου όμως να διατυπώσω πολύ σύντομα ως πρόλογο στις συνεδρίες που ακολουθούν κάποιες σκέψεις.
Γιατί στα αλήθεια υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο να διατυπωθεί αυτός ο συνεκτικός λόγος στον οποίο αναφέρθηκα για την Ελλάδα Μετά. Αν το συνέδριο αυτό με τον ίδιο τίτλο γινόταν σε μια από τις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, γιατί όχι και σε περιοχές του νότου, η ανάγνωση του ΜΕΤΑ θα συνδεόταν με μετανεωτερικές αφηγήσεις μια και οι χώρες αυτές έχοντας διατρέξει κάποιους αιώνες εντός του νεωτερικού εγχειρήματος, με αποκορύφωμα τον 19ο και τον 20ο αιώνα, έχουν εμπλακεί στα πλοκάμια της μετανεωτερικότητας, στο everything goes, που έχει οδηγήσει στα δικά τους αδιέξοδα. Στη χώρα μας όμως με ένα εγγενές – καταγωγικό πρόβλημα της συγκρότησης μας ως κράτος – ίσως και έθνους - ( αυτό που στις βιολογικές επιστήμες αναφέρεται ως «συγγενής διαμαρτία περί την διάπλαση») η έννοια του ΜΕΤΑ συνδέεται με την προσπάθεια τοποθέτησής της στο πεδίο της νεωτερικότητας, δηλαδή στη σύνδεσή της με τη θεωρία της απομάγευσης, της επικράτησης του ορθού λόγου, στη διαμόρφωση των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων που θα οδηγήσει σε μια εξυπαρχής θέσμιση του κράτους και των θεσμών.
Έχουμε να περπατήσουμε ένα δρόμο προς το ΜΕΤΑ που είναι ένα αληθινό ναρκοπέδιο.
Θεωρώ αυτή ακριβώς τη διατύπωση το κεντρικό πρόβλημα στην τεράστια δυσκολία στη διαμόρφωση ενός ΜΕΤΑ-αφηγήματος. Τόσο μεγάλη που μας έχει οδηγήσει, λόγω της δυσκολίας αυτής, στην απραξία του καταθλιπτικού και γιατί όχι και στις αυτοκτονικές του διαθέσεις.
Και ενώ η λύση είναι η προσφυγή στην ψυχανάλυση για να επανασυνδεθούμε με την πραγματικότητα (επιτρέψτε μου αυτή την καταχρηστική αναλογία) διαλέγουμε συνεχώς τον εύκολο δρόμο των απλοϊκών αναλύσεων και των αδιέξοδων λύσεων, με κύριο χαρακτηριστικό τη συνεχή τάση επιστροφής σε ένα παρελθόντα παράδεισο, που τον χάσαμε όχι εξαιτίας δικών μας «αμαρτημάτων» αλλά κάποιων κακών εξωγήινων που διαρκώς μας επιβουλεύονται. Το ΜΕΤΑ λοιπόν απέναντι στο ΠΡΙΝ του φαντασιακού μας και στο ΠΑΡΩΝ των αδιεξόδων μας.
Σε όλα αυτά να προσθέσω και μια ακόμη δυσκολία στη διατύπωση αυτού του σύνθετου ΜΕΤΑ αφηγήματος. Όπως φάνηκε και χθες στη συζήτηση με το ερώτημα «αν ένα άλλο κράτος είναι εφικτό;» καταναλώνουμε μεγάλο μέρος της ενέργειας μας στην προσπάθεια να δώσουμε απαντήσεις από το ράφι μας. Και το κάνουν ακόμη και άνθρωποι που έχουν ενσωματωμένο το μεταρρυθμιστικό πρόταγμα. Η θεωρία όμως των επιστημονικοτεχνικών επαναστάσεων έχει δείξει δεκαετίες πριν ότι όταν τα εργαλεία που διαθέτουμε για την ερμηνεία και τη λύση των προβλημάτων δεν λειτουργούν εντός του υπαρκτού παραδείγματος, τότε αλλάζουμε παράδειγμα. Αλλιώς τρέχουμε διαρκώς εντός κύκλου (όχι του δικού μας βεβαίως) χωρίς διέξοδο και ταυτόχρονα έχουμε την αίσθηση της προσπάθειας, η οποία μας παραπλανά.
Έχουμε λοιπόν να περπατήσουμε ένα δρόμο προς το ΜΕΤΑ που είναι ένα αληθινό ναρκοπέδιο.
- Έχουμε έλλειμμα θεωρίας. Ακόμα και στην περίπτωση του κράτους που είχαμε την τύχη να διαθέτουμε ως Έλληνες εννοώ, έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους θεωρητικούς του, σήμερα στη συζήτηση μας γι αυτό αγνοούμε και τα στοιχειώδη, ας πούμε ότι την αναγνώριση ότι το κράτος είναι σχέση, και ότι το σημερινό εθνικό κράτος διαχέεται εντός υπερεθνικών σχηματισμών, όπως ανέφερε και χθες ο Βαγγέλης Βενιζέλος στην παρέμβασή του στην αντίστοιχη συζήτηση.
- Έχουμε παλιομοδίτικα πολιτικά κόμματα και εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, παλιομοδίτικο πολιτικό προσωπικό. Που συνεχίζουν να χαϊδεύουν αυτιά, και κυρίως κρατικοδίαιτους συνδικαλιστές. Που είτε δεν κατανοούν τον κόσμο, είτε είναι παγιδευμένοι σε καταστροφικές ιδεοληψίες και ανύπαρκτα δίπολα. Την ώρα που η τεχνολογία αλλάζει από την επικοινωνία μέχρι την αντίληψη για την εργασία, αυτοί ακόμη καβαλάνε τον αραμπά στο χωματόδρομο.
- Η ελληνική κοινωνία είναι στη μεγάλη της πλειοψηφία, όπως δείχνουν και οι σχετικές έρευνες «αντι-μεταρρυθμιστική», προσηλωμένη στη θεωρία των χαμένων παραδείσων (που το εκπληκτικό είναι ότι τους οικτίρει κιόλας) και στην επανάκτησή τους.
- Ο λαϊκισμός και τα συμφραζόμενά του, ενώ έγινε «καθεστώς» με τη σημερινή κυβέρνηση έχει ισχυρά πλοκάμια και στα άλλα πολιτικά κόμματα, αλλά και στους κοινωνικούς θεσμούς (πανεπιστήμια, εκκλησία, δικαιοσύνη κλπ). Ακόμη και στην τέχνη. Ας δούμε πως υποδεχθήκαμε με «τιμές αρχηγού κράτους» την έκθεση Documenta χωρίς καμία ουσιαστική κριτική, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων μετρημένων στα δάκτυλα ενός χεριού.
- Έλλειψη επίγνωσης. Η αριστεροδεξιά κυβέρνησή μας εκτός των άλλων καταστροφών που έχει προκαλέσει στην οικονομία και στους θεσμούς, εμπόδισε και οποιαδήποτε ευκαιρία εθνικής και κοινωνικής αυτογνωσίας, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια κοινωνία που αρέσκεται στα εύκολα και στα αδιέξοδα. Όπως είχε πει κάποιος, στην Ελλάδα όταν έχουμε να ανέβουμε ένα βουνό πάμε από τον πιο σύντομο κατήφορο.
Σε αυτό λοιπόν το απρόσφορο πλαίσιο είμαστε υποχρεωμένοι να μιλήσουμε για το ΜΕΤΑ. Έχοντας πάντα στο μυαλό μας αυτό που οι Άτσεμογλου και Ρόμπινσον στο πολύ γνωστό βιβλίο τους «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη», έγραψαν: «Οι προσπάθειες να κατασκευασθεί η ευημερία (με ότι αυτή περιλαμβάνει) χωρίς να αντιμετωπιστεί η βαθύτερη αιτία των προβλημάτων – οι κλειστοί θεσμοί και οι πολιτικές που τις διατηρούν – είναι απίθανο να καρποφορήσουν.»
Κλείνω επαναλαμβάνοντας αυτό που ο Βαγγέλης Βενιζέλος εχθές ανέφερε στην εισαγωγική του ομιλία:
Το Συνέδριο αυτό δεν γίνεται για να παρουσιαστούν νέες πληροφορίες ή αναλύσεις, αλλά για να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη και ει δυνατόν αξιόπιστη (πολιτικά και κοινωνικά) μέθοδος ανοικτής και καχύποπτης προσέγγισης των θεμάτων.
Μένω στην κατά την άποψη μου λέξη κλειδί που είναι η λέξη «καχύποπτη» και ο νοών νοείτω!
Καλή μας συνέχεια σε μια δεύτερη μέρα εξίσου παραγωγική με την πρώτη.