Ομιλία Δημήτρη Κούρκουλα στην ημερίδα του Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση «60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης: Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ξανά σε δοκιμασία»
Η Ελλάδα κατέχει σήμερα, ακόμα και μετά την κρίση, την 29η θέση ανάμεσα σε 187 χώρες, σύμφωνα με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά αξιόπιστο και χρήσιμο εργαλείο, που μετράει όχι μόνο τη στενή έννοια της οικονομικής μεγέθυνσης, δηλαδή το ΑΕΠ, και το κατά κεφαλήν εισόδημα, αλλά λαμβάνει υπόψη πολλές σημαντικές παραμέτρους, όπως η γνώση, η υγεία, το προσδόκιμο ζωής και βέβαια και την πρόσβαση σε υλικά αγαθά. 29η ανάμεσα σε 187 χώρες.
Από αυτή την άποψη νομίζω ότι μπορεί κανείς να πει ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος ξεκίνησε και ολοκλήρωσε το εγχείρημα της ένταξης της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ, με τη λογική ότι πρέπει να ξεφύγουμε από τη φτώχια και την ανασφάλεια, πρέπει εκεί που είναι να αισθάνεται δικαιωμένος.
Για πρώτη φορά η κοινή γνώμη απομακρύνεται από την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Βεβαίως γνωρίζουμε επίσης ότι μια σειρά από εξαιρετικά σοβαρά λάθη και παραλείψεις πολλών ετών οδήγησαν στην κρίση που εμφανίστηκε πιο ζωντανά το 2009. Και βεβαίως ξέρουμε ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη σύγχυση στο δημόσιο διάλογο ως προς τις αιτίες και τις ευθύνες της κρίσης, ποιες είναι οι ελληνικές ευθύνες, ποιες είναι ευθύνες οι ευρωπαϊκές, είτε του οικοδομήματος του ευρώ, είτε της τρόικας και των προγραμμάτων προσαρμογής.
Ήταν άραγε μοιραίο και αναπόφευκτο από τη στιγμή που ενταχθήκαμε σε ένα ευρωσύστημα το οποίο πραγματικά όλοι αναγνωρίζουν ότι είχε αρχιτεκτονικές αδυναμίες, ήταν μοιραίο και αναπόφευκτο να ζήσουμε την ατελείωτη κρίση που ζούμε εδώ και 8 χρόνια; Ποιες είναι οι ευθύνες για το ότι δεν βγήκαμε από την κρίση το 2015, όπως αναμένετο, γιατί αντί να έχουμε το 2015 και το 2016 ανάπτυξη 2,9% και 3,9% είχαμε αρνητική ή μηδενική ανάπτυξη; Φταίει η νεοφιλελεύθερη αναλγησία του ΔΝΤ και ο Σόιμπλε, όπως ισχυρίζονται όλοι οι εκπρόσωποι του σημερινού καθεστώτος; Από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μέχρι τον τελευταίο Υπουργό;
Νομίζω ότι το πιο ανησυχητικό είναι ότι σήμερα, για πρώτη φορά μετά από την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η κοινή γνώμη, αλλά και μέρος του πολιτικού προσωπικού της χώρας, απομακρύνεται από την ευρωπαϊκή ενοποίηση και ιδεολογικά και ψυχολογικά.
Έχουν ειπωθεί τερατώδη ψέματα ως προς τα αίτια της κρίσης, ως προς τη δανειακή συμφωνία, ως προς το κούρεμα του χρέους. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις στην προσπάθειά τους να αποκρύψουν τις δικές τους ευθύνες για την κρίση δαιμονοποίησαν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τους εταίρους μας με διαφορετικό τρόπο και ένταση η κάθε μία.
Η σωτηρία της χώρας από μια καταστροφική άτακτη χρεοκοπία παρουσιάστηκε σαν τοκογλυφία, το κούρεμα του χρέους, το μεγαλύτερο που έχει γίνει παγκοσμίως και δεν νομίζω ότι θα υπάρξει μεγαλύτερο για τα επόμενα 100 χρόνια, παρουσιάστηκε σαν αποτυχία, σαν τιμωρία και ιδίως η σημερινή κυβέρνηση ακολούθησε από την αρχή της κρίσης μια άνευ προηγουμένου ψευδολογία με στόχο την πολιτική απαξίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θεωρεί ότι η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μας ωφέλησε. Και πρώτοι από όλους το πιστεύουν αυτό οι Έλληνες αγρότες.
Η σωτηρία της χώρας από μια καταστροφική άτακτη χρεοκοπία παρουσιάστηκε σαν τοκογλυφία.
Βεβαίως ξέρουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει γίνει λιγότερο ελκυστική και σε άλλες χώρες, όχι μόνο στην Ελλάδα, για διαφορετικούς λόγους σε κάθε μια χώρα, αλλά πολύ συχνά επειδή η Ευρώπη πράγματι δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί την αύξηση ή έστω τη διατήρηση της ευημερίας που κατακτήθηκε στη χρυσή περίοδο μετά τον πόλεμο.
Αναφέρθηκε και πριν ότι στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο πλανήτη εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες από άλλες χώρες, από άλλες ηπείρους, στην Κίνα, στις Ινδίες, στην Αφρική, βλέπουν το εισόδημά τους να αυξάνεται θεαματικά. Αυτό είναι μετακίνηση πλούτου από τη Δύση, από την Ευρώπη, στις χώρες αυτές.
Έτσι λοιπόν η ευημερία της μεταπολεμικής περιόδου τίθεται υπό αμφισβήτηση, αλλά όχι λόγω της Ευρώπης, λόγω της παγκοσμιοποίησης. Η αντιμετώπιση των αρνητικών πτυχών της παγκοσμιοποίησης μπορεί να γίνει με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο από μια ισχυρή περιφερειακή ένωση, όπως είναι η Ευρώπη, παρά από κάθε χώρα ξεχωριστά.
Βεβαίως στη χώρα μας η καλλιέργεια του αντιευρωπαϊκού κλίματος ευνοείται πέραν από τη γενική σύγχυση για τα αίτια και τους υπεύθυνους της κρίσης και από μια πρωτοφανή ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς, συμπεριλαμβανομένης και της κομμουνιστικής αριστεράς, καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης.
Όταν κατέρρεε το τείχος του Βερολίνου και τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη φαίνεται ότι εδώ στην Ελλάδα όλοι είχαν τα αυτιά τους και τα μάτια τους κλειστά. Εγώ προσωπικά έτυχε εκείνη την περίοδο να είμαι στο εξωτερικό και να είμαι επικεφαλής του τμήματος Πολιτικών Σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Είδα με τα ίδια μου τα μάτια τα εγκλήματα και τις καταστροφές που επέσυρε ο κομμουνισμός σε χώρες και κοινωνίες και οικονομίες και βεβαίως τη βάρβαρη καταπάτηση των ελευθεριών τους. Αλλά ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας δεν είδε τίποτα.
Όσοι αρνούνται από ιδεολογία τη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς, είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να συγκαταλέγονται στους εχθρούς της Ευρωπαϊκής ιδέας.
Για να είσαι ευρωπαϊστής πρέπει να είσαι υπερασπιστής των κατακτήσεων της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Για να είσαι ευρωπαϊστής πρέπει πρώτα από όλα να είσαι υπερασπιστής των μεγάλων κατακτήσεων της φιλελεύθερης δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελεύθερης αγοράς. Η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο δεν εγγυάται οικονομική πρόοδο, αλλά δημιουργεί προϋποθέσεις ολοκληρωτισμού, όπως φάνηκε στην εποχή του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Αυτά τα συμπεράσματα έχουν γίνει κτήμα των περισσότερων ευρωπαϊκών λαών, αλλά δυστυχώς δεν έχουν γίνει ακόμη κοινό κτήμα της δικής μας ελληνικής πολιτικής κουλτούρας. Είμαστε η μόνη ίσως ευρωπαϊκή χώρα όπου σοβιετικού τύπου οικονομικές ιδεοληψίες συνεχίζουν να είναι κυρίαρχες και να εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Οι πρωτοφανείς και οφθαλμοφανείς μπαρούφες σαν κι αυτές με τις οποίες μας ψέκασε πριν αναλάβει την κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ και που εφάρμοσε με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα τους πρώτους μήνες του 2015, έγιναν πιστευτές από ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος. Ενώ νέο-μαρξιστικά ιδεολογικά απολιθώματα συνεχίζουν να αποτελούν την ιδεολογική πλατφόρμα της οικονομικής πολιτικής και σκέψης αυτών που μας κυβερνούν. Αλλά νομίζω ότι αναφέρθηκα αρκετά στην ελληνική κρίση.
Επανέρχομαι για λίγο στα 60 χρόνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο μέλλον της ενοποίησης. Νομίζω ότι πρέπει πρώτα απ’ όλα να αντιληφθούμε ποια ήταν η πορεία και πού βρίσκεται σήμερα η Ένωση. Βέβαια ο περιορισμένος χρόνος με αναγκάζει κάνοντας μια αφαίρεση, να αναφερθώ επιλεκτικά σε ορισμένους μύθους που πιστεύω ότι είναι διαδεδομένες στη χώρα μας σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πρώτος μύθος ότι η Ευρώπη είναι εξαιρετικά δυσκίνητη στη λήψη αποφάσεων, δεν διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία και ταχύτητα για να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες.
Νομίζω ότι θα υπήρχε μια δόση αλήθειας εάν ήθελε κανείς να συγκρίνει την Ευρώπη με ένα ενιαίο, ή έστω με ένα ομοσπονδιακό κράτος. Η Ευρώπη όμως δεν είναι ούτε καν ομοσπονδιακό κράτος και κατά συνέπεια είναι εντελώς άστοχη μια τέτοια σύγκριση, δηλαδή της αποτελεσματικότητας ενός κράτους, όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες και της αποτελεσματικότητας αντίδρασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια λογική σύγκριση θα ήταν με άλλους οργανισμούς περιφερειακής συνεργασίας και εκεί νομίζω ότι είναι σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση υπερέχει καταφανώς και σε ταχύτητα και σε αποδοτικότητα.
Η Ευρώπη που γνώρισα προσωπικά όταν πρωτοέγινα στέλεχος της Επιτροπής το 1981, ήταν ουσιαστικά μια τελωνειακή ένωση με μια κοινή αγροτική πολιτική. Και ορισμένα ψήγματα εμπορικής εξωτερικής πολιτικής. Τίποτα παραπάνω. Όλα τα υπόλοιπα χτίστηκαν στα 35 χρόνια που μεσολάβησαν. Η αύξηση των αρμοδιοτήτων της Ενωμένης Ευρώπης υπήρξε ιλιγγιώδης και ίσως μάλιστα αυτή η υπερβολική ταχύτητα να οδήγησε και στη σημερινή κρίση.
Πριν 30 χρόνια δεν υπήρχε περιφερειακή πολιτική, δεν υπήρχε ούτε κατά διάνοια κοινωνική πολιτική, κοινωνικό κεκτημένο σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ασφαλώς δεν υπήρχε κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας, ούτε καν ως στόχος. Δεν υπήρχε κοινό νόμισμα, δεν υπήρχε κοινή πολιτική μετανάστευσης, όπως δεν υπάρχει ούτε σήμερα.
Το ευρωπαϊκό σύστημα ενισχύει τις μικρές και μεσαίες χώρες.
Άρα λοιπόν εάν κάτι διέκρινε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με άλλες προσπάθειες περιφερειακής συνεργασίας, είναι η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα της ανάπτυξης και της μεταμόρφωσής της.
Δεύτερος μύθος: η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά αδύναμη, είναι ανύπαρκτη στη διεθνή σκηνή. Εδώ χρειάζονται κάποιες διευκρινίσεις. Ναι, η βασική αρμοδιότητα εξωτερικής πολιτικής, η αρμοδιότητα της αρμοδιότητας, όπως θα έλεγε ένας συνταγματολόγος, συνεχίζει να ανήκει στα εθνικά κράτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα για πολύ λίγα περιορισμένα θέματα, όπως π.χ. η εμπορική εξωτερική πολιτική. Το εξωτερικό δασμολόγιο.
Για τα περισσότερα ζητήματα διεθνών σχέσεων απαιτείται σύμφωνη γνώμη όλων των χωρών για να υπάρχει συντονισμός. Μπορεί αυτή η κατάσταση να μοιάζει απογοητευτική, αλλά όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, πρέπει να δούμε και την άλλη όψη του νομίσματος, δεδομένου ότι η εξωτερική πολιτική είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία κάθε χώρας, νομίζω ότι θα είναι ίσως ο τελευταίος τομέας ολοκλήρωσης, αφού προηγουμένως η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα έχει προχωρήσει σε πάρα πολλούς άλλους τομείς. Η ενοποίηση στον τομέα εξωτερικής πολιτικής είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και ευαίσθητη. Αναφέρθηκε το υποθετικό παράδειγμα όπου οι Βαλτικές χώρες ζητούν στρατιωτική συνδρομή εναντίον της Ρωσίας.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διεθνή σκηνή. Αναφέρω πάντα σαν παράδειγμα την ειρηνική επανένωση της Γερμανίας και τη μετάβαση από τα κομμουνιστικά καθεστώτα σε δημοκρατίες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Νομίζω ότι αυτή η ειρηνική μετάβαση δεν θα είχε επιτευχθεί εάν δεν υπήρχε η προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση των χωρών αυτών που έδρασε σαν καταλύτης για να υπερπηδηθούν και να επιλυθούν ζητήματα μειονοτήτων, ζητήματα συνόρων. Αντίθετα η δραματική και αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας αποτελεί ακριβώς παράδειγμα το τι θα μπορούσε να έχει συμβεί και στην Ανατολική Κεντρική Ευρώπη εάν δεν τους είχε προσφερθεί, όπως δεν είχε προσφερθεί τότε στη Γιουγκοσλαβία, η προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τρίτος μύθος: μια μικρή ή μεσαία χώρα, όπως η Ελλάδα, δεν έχει καμία τύχη να προωθήσει τα συμφέροντά της μέσα στην Ευρώπη που διαφεντεύεται από τους μεγάλους και ιδίως από την πανίσχυρη Γερμανία.
Έχουμε σήμερα στην Ελλάδα χάσει τη συνείδηση των κατακτήσεών μας.
Νομίζω ότι αυτό είναι ένας μεγάλος μύθος. Το μέγεθος βεβαίως και η ισχύ κάθε χώρας της δίνει διαφορετικό ειδικό βάρος στον επηρεασμό των αποφάσεων. Αυτό όμως είναι κάτι δεδομένο και αναπόφευκτο παντού σε κάθε διεθνή διαπραγμάτευση. Σε σχέση όμως με τους συσχετισμούς δύναμης που ισχύουν στο διεθνές περιβάλλον, η επιρροή μιας μικρής ή μεσαίας χώρας στο ευρωπαϊκό σύστημα είναι απείρως μεγαλύτερη από την επιρροή που η ίδια η χώρα θα μπορούσε να αποκτήσει σε μια κλασική διεθνή διαπραγμάτευση.
Με άλλα λόγια το ευρωπαϊκό σύστημα ενισχύει τις μικρές και μεσαίες χώρες. Η ύπαρξη κανόνων λειτουργίας λειτουργεί υπέρ των αδυνάτων, ενώ σε μια κλασική διεθνή διαπραγμάτευση μετράει περισσότερο ο συσχετισμός δύναμης. Κλασικό παράδειγμα για επιβεβαίωση αυτών που λέω είναι η ελληνική επιτυχία της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά την αρχική λυσσαλέα αντίθεση όλων των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Είναι συνεπώς παραπλανητικό να συγκρίνει κανείς τις δυνατότητες που διαθέτει η Ελλάδα στο ευρωπαϊκό σύστημα με κάποιο ιδεατό, αλλά ανύπαρκτο κόσμο ισότητας. Η σύγκριση πρέπει να γίνεται μεταξύ της δύναμης που διαθέτεις και της επιρροής στο ευρωπαϊκό σύστημα και της δύναμης που διαθέτεις εκτός ευρωπαϊκού συστήματος, στο διεθνές σύστημα.
Θα κλείσω την παρέμβασή μου όχι με έναν ακόμα από τους πολλούς μύθους που υπάρχουν και δυστυχώς κυκλοφορούν, αλλά με κάτι που θεωρώ θανάσιμο δηλητήριο που διαχέεται στην ελληνική κοινωνία. Είναι το γνωστό που ακούγαμε στις πλατείες των αγανακτισμένων τότε που τους επισκέπτοντο και οι σημερινοί υπουργοί μας: το γνωστό «δεν έχουμε να χάσουμε τίποτα, αφού έχουμε χάσει τα πάντα».
Υπάρχει μάλιστα και μια παραλλαγή ότι: «δεν μπορούν να ληφθούν άλλα μέτρα, διότι δεν αντέχει ο λαός». Λες και οι λαοί οι οποίοι είναι πιο φτωχοί από εμάς είναι πιο φτωχοί επειδή άντεχαν περισσότερα μέτρα και όχι επειδή κάνανε λάθος επιλογές.
Με όλα αυτά εμένα στο μυαλό μου έρχεται μια ρήση της Άννας Άρεντ, της γνωστής Γερμανοαμερικανίδας πολιτικού επιστήμονος, η οποία είχε πει σε κάποια συνέντευξή της ότι «ο ολοκληρωτισμός ξεκινάει με την περιφρόνηση των όσων έχουμε κατακτήσει. Το επόμενο βήμα είναι ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν πάση θυσία και ο,τιδήποτε έρθει είναι καλύτερο από αυτά που έχουμε τώρα». Αυτός είναι ο δρόμος προς τον ολοκληρωτισμό.
Είχε επίσης γράψει η Άννα Άρεντ ότι ο ιδανικός υπήκοος ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος δεν είναι ο πεπεισμένος ναζί ή ο ιδεολόγος κομμουνιστής, αλλά άνθρωποι που δεν μπορούν να κάνουν τη διάκριση μεταξύ γεγονότος και φαντασίας, ή μεταξύ αλήθειας και ψεύδους.
Έχουμε λοιπόν, πιστεύω, σε μεγάλο βαθμό σήμερα στην Ελλάδα χάσει τη συνείδηση των κατακτήσεών μας, τη συνείδηση του πόσα ακόμα μπορούμε να χάσουμε. Και δυστυχώς αυτό ανοίγει το δρόμο για τον ολοκληρωτισμό.
Ομιλία Δημήτρη Κούρκουλα #EU60 from e-kyklos on Vimeo.