Το Σαββατοκύριακο, η Ευρώπη είχε γενέθλια στη Ρώμη. «Γιόρταζε» με πολλή διακριτικότητα, που επιβάλλουν οι περιπέτειες της τελευταίας περιόδου του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, τα 60 χρόνια από τις Συνθήκες της Ρώμης (εδώ) που δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ), ιστορικές οντότητες που λειτούργησαν για χρόνια, που έδωσαν τη θέση τους στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση και δημιούργησαν σταδιακά την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Χθες, η σύνοδος κορυφής στη Ρώμη, επιβεβαίωσε την προσήλωση της Ένωσης στο κοινό μέλλον, χωρίς την Μεγάλη Βρετανία πια, στην ενότητα, στην αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών μελών, και στην εφαρμογή των κοινών κανόνων (εδώ). Η Διακήρυξη της Ρώμης του 2017 τονίζει ιδιαίτερα την προτεραιότητα μιας περισσότερο ισχυρής στον κόσμο Ευρώπης και μιας ευημερούσας Ευρώπης, ικανής να δημιουργεί θέσεις εργασίας και απασχόλησης μέσω της βιώσιμης μεγέθυνσης που δημιουργούν οι επενδύσεις και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσει, με στόχο την οικονομική και κοινωνική πρόοδο αλλά και τη συνοχή, τη σύγκλιση και την προστασία της ακεραιότητας της εσωτερικής αγοράς. 

Η Ευρώπη είχε γενέθλια στη Ρώμη.

Αυτοί που παρατηρούν από πιο μακριά της ευρωπαϊκές εξελίξεις, οι New Yοrk Times ως μια έγκυρη τέτοια αναφορά, βλέπουν στη Διακήρυξη των ηγετων των χωρών της ΕΕ μια προσπάθεια αναζήτησης ενός ρεαλιστικού λόγου που τους οδηγεί, κατ΄αρχήν, σε μια ανάγνωση της πραγματικότητας χωρίς επιτηδεύσεις: η Ένωση αντιμετωπίζει «πρωτοφανείς προκλήσεις, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στο εσωτερικό της, περιφερειακές συρράξεις, τρομοκρατία, αυξανόμενες μεταναστευτικές πιέσεις, προστατευτισμούς, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες...» (εδώ). Εμείς επισημαίνουμε ότι η μέθοδος για την επίτευξη των στόχων και την αντιμετώπιση των προκλήσεων περιλαμβάνει, σύμφωνα με το επίσημο κείμενο, και την ευελιξία της «ελαστικότητας» (resilience): «Θα προχωρούμε ενωμένοι, με διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση όπου χρειάζεται, αλλά πάντα προς την ίδια κατεύθυνση… Θα συνεργαζόμαστε στο αποδοτικότερο κάθε φορά επίπεδο, είτε είναι το ενωσιακό, το εθνικό, το περιφερειακό ή το τοπικό και με πνεύμα εμπιστοσύνης και καλόπιστης συνεργασίας, μεταξύ των κρατών μελών και μεταξύ αυτών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Θα δώσουμε τον απαραίτητο χώρο ελιγμών στα διάφορα επίπεδα ώστε να ενισχυθούν η καινοτομία και το δυναμικό μεγέθυνσης της Ευρώπης. Επιθυμούμε η Ένωση να είναι μεγάλη στα μεγάλα ζητήματα και μικρή στα μικρά…». Μια σαφής αναφορά στις νέες ιδέες περί «διαφοροποιημένης ενοποίησης», στο πλαίσιο μιας Ένωσης «μεταβλητής γεωμετρίας» ή «ομόκεντρων κύκλων», μια από τις εκδοχές του ευρωπαϊκού μέλλοντος που προτείνει η Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (εδώ και εδώ), η οποία πήρε όμως ήδη το προβάδισμα σε σχέση με τις άλλες, ιδιαίτερα μετά τη συνάντηση στις Βερσαλίες των τεσσάρων οικονομικά πιο ισχυρών χωρών της Ευρώπης με αντικείμενο την «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων» (εδώ).

Η συζήτηση του Κύκλου Ιδεών για τα 60 χρόνια της Ευρώπης (εδώ) ήταν η ευκαιρία μιας ανοικτής προσέγγισης στο θέμα, πέραν από ταμπού και ιδεολογικές προκαταλήψεις. Δυστυχώς όμως, όπως συχνά συμβαίνει, στο δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα περισσεύουν και σε αυτό το θέμα ο αρνητισμός, οι φοβίες και η κομματική ξύλινη γλώσσα. Για τον Πρωθυπουργό, και τον εκπρόσωπο του στην προετοιμασία των Συνόδων Κορυφής, είναι «μια σπασμωδική και συντηρητική συντηρητική αντίδραση του ευρωπαϊκού κατεστημένου…» (εδώ). Για τη ΔΗΣΥ, εν χορώ, το θέμα είναι η «ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης και η αντίθεση στις λογικές της Ευρώπης των πολλαπλών επιλογών και ταχυτήτων» (εδώ) – ενδιαφέρουσα η χθεσινή διαφοροποίηση των Κινήσεων Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία (εδώ). Πόσο διαφορετικά από την καθαρή και εύστοχη διατύπωση Ντελόρ-Λέττα-Λαμύ και των άλλων που συνυπογράφουν το κείμενο “Τhe Wake Up”: «Μια Ένωση πολλαπλών ταχυτήτων δεν αντιτίθεται στην βασική ιδέα του του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Θα ήταν μια πλάνη (αν καταλήγαμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο). Κατά τη διάρκεια αυτών των 60 χρόνων της ύπαρξης, οι υποχρεώσεις των κρατών μελών δεν ήταν ποτέ ίδιες. Οι Συνθήκες όχι μόνον το επέτρεπαν, το επέβαλαν. Η πρακτική των μεταβατικών περιόδων χρησιμοποιήθηκε για να οργανώσει αυτές τις διαφοροποιήσεις. Η άσκηση της επιλογής «opt out” σε ειδικές περιπτώσεις το αποδεικνύει, επίσης. Δεν ανακαλύπτουμε τίποτα λοιπόν, δεν θέτουμε σε αμφισβήτηση κάτι που είναι ουσιαστικό, θέλουμε να οργανώσουμε τις διαφοροποιήσεις. Αυτές θα είναι οριστικές ή προσωρινές ανάλογα με την επιλογή που θα κάνουν τα κράτη μέλη» (εδώ). Η νομισματική ένωση, η πολιτική για τα ευρωπαϊκά σύνορα, και η άμυνα, η έρευνα, δίνουν ήδη παραδείγματα «διαφοροποιημένης ενοποίησης» στην πράξη.

Πρέπει να πούμε μεταξύ μας την αλήθεια για αυτό που φαίνεται στον ευρωπαϊκό ορίζοντα.

Η αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη αναζητά μια πιο εμπειρική προσέγγιση στη λειτουργία του κοινού χώρου, η «διαφοροποιημένη ενοποίηση» όμως χρειάζεται πολύ δρόμο ακόμη για να γίνει μια πολιτική συγκεκριμένη και εφαρμόσιμη. Iδέες έχουν αρχίσει βέβαια να σχηματίζονται, ένα καλό δείγμα προέρχεται από τη δραστηριότητα EU60: Re-founding Europe. The Responsibility to Propose (εδώ). Βασικό ερώτημα: Πώς η «διαφοροποιημένη ενοποίηση» δεν θα οδηγήσει σε μια «μικρή Ευρώπη» των ισχυρών στο κέντρο; Πρώτα συμπεράσματα: Η βούληση της κάθε χώρας να συμμετέχει σε ένα «κύκλο» αλλά και η ικανότητα της να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις, θα είναι τα κριτήρια συμμετοχής σε ένα κύκλο (ή σε μια "ανώτερη ταχύτητα"). Στην οικονομία, για παράδειγμα, αυτό σημαίνει ότι οι μεταρρυθμίσεις, αυτές που δίνουν δυναμισμό και εξαγωγικό προσανατολισμό, θα είναι και το κριτήριο της συμμετοχής στις νέες, ενδεχόμενες, συνεργατικές δομές της ευρωζώνης.

Η Ελλάδα, προφανώς, δεν μπορεί να κάθεται στο περιθώριο και να βλέπει αμήχανα ή να καταγγέλλει τη συζήτηση. Χρειάζεται να κατανοήσει τις αλλαγές που έρχονται, να αποκτήσει μια στρατηγική που θα διασφαλίσει τη θέση της στην Ευρώπη που ανασχηματίζεται - για να μην «επιστρέψει» οδυνηρά από την Ευρώπη στα Βαλκάνια. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν συμμετέχει στη συζήτηση για τη νέα αρχιτεκτονική της Ευρώπης. Αυτή δεν θα προέλθει χωρίς «οδύνες», χωρίς την εμβάθυνση των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται σε κάθε χώρα, χωρίς την αίσθηση της ευθύνης ότι πρέπει να πούμε μεταξύ μας την αλήθεια για αυτό που φαίνεται στον ευρωπαϊκό ορίζοντα.