* Πρόλογος: Πέτρος Καβάσαλης | Ανταπόκριση: Αλέξανδρος Μπέρλερ
Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να στείλω ένα μήνυμα στο facebook στην Μ.: «Ελπίζω να είναι όλοι καλά, η κατάσταση στις Βρυξέλλες δείχνει ανησυχητική». Ήταν ακόμη νωρίς το πρωί, η απάντηση της ήλθε αμέσως, δυο λόγια μόλις, στο ύφος της ανταπόκρισης από μια καταστροφή: «Όσοι γνωρίζουμε είναι καλά - φρίκη είναι...». Όσο η ημέρα προχωρούσε, οι εικόνες από τις Βρυξέλλες που αναμετέδιδαν τα κινητά τηλέφωνα, έφερναν τη φρίκη πιο κοντά, τα έξυπνα τηλέφωνα προσαρμόζουν αριστοτεχνικά, αυτόματα, τις σελίδες του web στις διαστάσεις της μικρής οθόνης τους, όχι όμως τη φρίκη της είδησης, που ξεχειλίζει. Νεκροί, τραυματίες, μακελειό... Όταν οι ναζί βομβάρδιζαν το Λονδίνο, υπήρχε λίγος χρόνος ανάμεσα στον ήχο της σειρήνας και στη βόμβα που έφερναν τα αεροπλάνα από μακριά, μπορούσες να σωθείς αν έβρισκες καταφύγιο. Αυτές οι βόμβες, ξέρεις, δεν προειδοποιούν, δεν τις φέρνουν πολεμικά αεροπλάνα, τις κουβαλάνε πάνω τους καμικάζι ενός εγκληματικού στρατού που θέλουν να σκοτώσουν, ακαριαία και μαζικά, με τη βαναυσότητα της πολεμικής πράξης, πολίτες στις ώρες της ανυποψίαστης, ειρηνικής, καθημερινότητας. Ο θάνατος που σπέρνει αυτός ο εγκληματικός στρατός είναι τυφλός από δογματική πεποίθηση, πρωτόγονος όπως η εποχή της πέτρας στην ανθρώπινη ιστορία, φοβερό όπλο μιας καλά μελετημένης στρατηγικής της βαρβαρότητας.
Όταν οι ναζί βομβάρδιζαν το Λονδίνο, υπήρχε λίγος χρόνος ανάμεσα στον ήχο της σειρήνας και στη βόμβα που έφερναν τα αεροπλάνα. Αυτές οι βόμβες δεν προειδοποιούν.
Γιατί η Δύση είναι ο κύριος στόχος αυτής της σύγχρονης βαρβαρότητας; Είναι το «παρελθόν» της που προκαλεί; Το «παρόν» της απερίσκεπτης επέμβασης στο Ιράκ, που ζητά «τραγική εκδίκηση»; Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έλεγε (στο «Βαρύ Προνόμιο της Δύσης», εδώ) ότι η ιδιαιτερότητα της Δύσης είναι η συνεχής αυτοκριτική, και η αυτο-αμφισβήτηση των θεσμών και των ιδεών της (ως προϊόν «της λογικής συζήτησης μεταξύ των ανθρώπων»). Μήπως αυτή η ικανότητα της Δύσης να εξομαλύνει τις διαφορές μέσα από τη συνεχή επανεξέταση των πραγμάτων γεννά την «απόρριψη» της με τη μορφή της τζιχαντιστικής βίας, επειδή ακριβώς ενισχύθηκε (πάλι) τα τελευταία χρόνια, για μια σειρά από λόγους, κι έγινε ανεκτός, ο εξτρεμισμός που αντιλαμβάνεται την εξέλιξη του κόσμου μέσα από τα παραμορφωτικά γυαλιά της βίαιης σύγκρουσης; Αυτή τη σύγκρουση ανάμεσα στη σκέψη και στην τυφλή αντιπαράθεση δηλώνει η φράση ενός έφηβου στις φυλακές του Λονδίνου "We love to die the way you love to live" (R. Pantucci, «We Love Death as You Love Life': Britain's Suburban Terrorists», εδώ); Δεν ξέρω αν πρόκειται για μια σύγκρουση πολιτισμών ή, περισσότερο, για την αντιπαράθεση μεταξύ της δημοκρατικής κοινωνίας και οργανωμένων εξτρεμιστικών ομάδων, στο περιθώριο της. Αυτές οι τελευταίες βρίσκουν απήχηση στα φτωχά προάστια των δυτικών πόλεων διότι προσφέρουν την ψευδο-ταυτότητα του Ισλάμ, ως απάντηση στην κρίση ταυτότητας που γεννά η πολυ-πολιτισμική εποχή μας, και τις απλουστευτικές απαντήσεις που δεν επιτρέπει η πολυπλοκότητα των σύγχρονων προβλημάτων.
Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η σύγκρουση αυτή; Η τυφλή αντιπαράθεση είναι μια χρεοκοπημένη ιδεολογία στην κλίμακα της ιστορίας. Και μια τεράστια πολιτιστική μπαρούφα. Πώς το λέει ο James Oliver, ο ευφυής Βρεττανός παρουσιαστής του «Last Week Tonight» σόου, στο αμερικανικό συνδρομητικό HBO: «Αν μπεις σε μια αντιπαράθεση πολιτισμού και life-style με τη Γαλλία, 'good fucking luck'"...». Θα έχεις να αντιμετωπίσεις ανίκητες αξίες, τη κληρονομιά του Σαρτρ, της Εντίθ Πιαφ, το καλό κρασί, την οξύτητα του camembert, τον Καμύ, και τις madeleines του Προυστ (το καταπληκτικό δίλεπτο του J. Oliver μετά την επίθεση στο Παρίσι, εδώ).... Τη σύγκρουση που προκάλεσε ο ισλαμικός εξτρεμισμός, δεν μπορεί να την κερδίσει. Όπως δεν μπορεί να κερδίσει και τον πόλεμο που έφερε στις Βρυξέλλες, ποιος μπορεί να νικήσει τους ήρωες της βελγικής "bande dessinée"?
Τη σύγκρουση που προκάλεσε ο ισλαμικός εξτρεμισμός, δεν μπορεί να την κερδίσει.
Η σύγκρουση όμως μπορεί να κρατήσει αρκετά, και να θέσει σε δοκιμασία και τη δημοκρατία μας (επειδή οι πολίτες μπορεί να μαγευθούν από τις Σειρήνες του ακροδεξιού λαϊκισμού) και την Ευρώπη (που κατακερματισμένη γίνεται ευάλωτη), έγραφε χθες η γαλλική Le Monde στο κύριο άρθρο. Έτσι συμβαίνει στους πολέμους. Κι αυτός είναι ένας πόλεμος. Ίσως όχι σαν τους άλλους. Πώς είναι; Ο e-κύκλος ζήτησε από τον Αλέξανδρο Μπέρλερ που ήταν την Τρίτη το πρωί στις Βρυξέλλες, στο κέντρο της πόλης, να μας δώσει την ανταπόκρισή του. Την συνιστούμε θερμά στους αναγνώστες μας, είναι από εκείνες τις (λίγες) φορές που τα.. λόγια κάνουν χίλιες εικόνες.
Βρυξέλλες, 22 Μαρτίου 2016.
Κατά τα άλλα μια απολύτως φυσιολογική εργάσιμη μέρα ή μήπως όχι;
Αλέξανδρος Μπέρλερ, ένας απλός πολίτης της Ευρώπης.
Το ταξίδι Αθήνα – Βρυξέλλες είναι τόσο συνηθισμένο όσο το Πατήσια – Κολιάτσου στην Αθήνα και ας μην έχει τρόλεϊ… Τι μπορεί να συμβεί στη βαρετή και προβλέψιμη πόλη των Βρυξελλών εκτός από τις γνωστές συναντήσεις εργασίας στο πλαίσιο των δράσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Το τελευταίο διάστημα μύριζε μπαρούτι, όλοι το περιμένανε και το φοβόντουσαν.
Το ξύπνημα της 22ης Μαρτίου 2016 ήταν σαν όλα τα άλλα, μέχρι το πρωινό όπου ξαφνικά άρχισαν να χτυπάνε τα κινητά τηλέφωνα διαφόρων. Κατά ένα παράξενο τρόπο άκουγες τις ίδιες στιχομυθίες. Έλληνες οι περισσότεροι στο τηλέφωνο ή θα μου φάνηκε εμένα καθώς ξαφνικά Ελληνικά ακούγονταν παντού λες και όλες οι μανάδες και οι σύζυγοι πήραν μαζί τηλέφωνο να μάθουν νέα, να δουν αν είσαι καλά. Έτσι και εγώ το πρωτόμαθα μέσω Αθηνών, στην αρχή δεν κατάλαβα: έβαλαν βόμβα στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών! Ξεκινούσε λοιπόν μια πολύ διαφορετική μέρα: όλα τα σχέδια, τα πλάνα, οι προετοιμασίες μπήκαν στην άκρη. Βήμα πρώτο να μάθουν όλοι ότι είμαστε καλά: τηλέφωνα sms, facebook… ότι έχει ο καθένας.
Ξεκινώντας για τη συνάντηση εργασίας μου, παντού μουδιασμένα πρόσωπα, ουρές στην υποδοχή του ξενοδοχείου, άνθρωποι που ήταν να φύγουν ξαφνικά δεν μπορούσαν. 9:11 πμ στα 150 μέτρα στο απέναντι πεζοδρόμιο ξαφνικά καπνός και σκόνη!
Μέσα σε πέντε δέκα λεπτά όλο το σκηνικό άλλαξε, η περιοχή σφραγίστηκε, στρατός, πυροσβέστες, ασθενοφόρα, αστυνομία παντού. Πόλεμος!
Ήταν η στιγμή της δεύτερης έκρηξης το σταθμό του μετρό στο Maelbeek, ακριβώς απέναντι από το ξενοδοχείο. Οι άνθρωποι του ξενοδοχείου λες και το περιμένανε από καιρό βρέθηκαν από τους πρώτους απέναντι δίνοντας νερό, κουβέρτες και πετσέτες τους ανθρώπους που έβγαιναν από το μετρό, άλλοι ματωμένοι, άλλοι ζαλισμένοι, άλλοι σοκαρισμένοι. Χίλια μπράβο τους!
Μέσα σε πέντε δέκα λεπτά όλο το σκηνικό άλλαξε, η περιοχή σφραγίστηκε, ο στρατός, οι πυροσβέστες, τα ασθενοφόρα, η αστυνομία παντού. Κανείς δε μπορούσε να μπει ή να βγει από το ξενοδοχείο: Πόλεμος!
Μέσα σε μισή ώρα το λόμπι του ξενοδοχείου έγινε σταθμός πρώτων βοηθειών, το triage οργανώθηκε αμέσως, οι άνθρωποι του ξενοδοχείου εκπληκτικοί: Το εστιατόριο φιλοξένησε τους σοκαρισμένους ανθρώπους που δεν είχαν όμως πρόβλημα σοβαρό, δύο αίθουσες στο ισόγειο έγιναν εν ριπή οφθαλμού κέντρο επιχειρήσεων της Αστυνομίας και κέντρο επιχειρήσεων της πολιτικής προστασίας. Το ξενοδοχείο χωρίστηκε στα δύο: στη μια πλευρά αίθουσα επειγόντων και στην άλλη χώρος εργασίας και συναντήσεων…
Συντεταγμένα όλοι μας αντιλαμβανόμενοι τη κατάσταση αφήσαμε τους ανθρώπους αυτούς να κάνουν τη δουλειά του και εμείς ξεκινήσαμε να κάνουμε τη δική μας… στο άλλο μέρος του ξενοδοχείου όπου πλασματικά η ζωή συνεχιζόταν όπως είχε προγραμματιστεί ή περίπου. Τη δουλειά μας τη κάναμε αλλά το μυαλό μας ήταν αλλού. Άλλωστε από καθαρή τύχη βρεθήκαμε εμείς στη «σωστή πλευρά» του ξενοδοχείου… Και στο αεροδρόμιο ήμουν και τον σταθμό του μετρό απέναντι χρησιμοποίησα. Κανείς δε ξέρει τι του επιφυλάσσει η μοίρα, γι’ αυτό κάθε μέρα πρέπει να είναι ξεχωριστή και να μετρά στη ψυχή μας και για τους ανθρώπους που αγαπάμε, σεβόμαστε και εκτιμούμε.
Μέχρι το μεσημέρι όλα είχαν τελειώσει. Όλοι τραυματίες είχαν τακτοποιηθεί, το λόμπι είχε ανοίξει πάλι, η πρόσβαση στα δωμάτια μας εφικτή. Αν ερχόσουν εκείνη τη στιγμή στο ξενοδοχείο δε θα καταλάβαινες τι είχε γίνει. Μοναδικά απομεινάρια του πρωινού οι σκυθρωποί πάνοπλοι αστυνομικοί μέσα και έξω από τα ξενοδοχείο και οι κατάκοποι εθελοντές και διασώστες που συμμάζευαν το στρατηγείο τους.
Ας ελπίζουμε οι στάχτες αυτές να δώσουν νέα πνοή στην Ευρώπη που ονειρευόμασταν και που νομίζαμε ότι κτίσαμε.
Φάση δεύτερη η οργάνωση των συνεπειών της κρίσης: εύρεση εναλλακτικών τρόπων αναχώρησης από τις Βρυξέλλες. Το ξενοδοχείο επέκτεινε τη διαμονή στα δωμάτια αυτόματα. Δε χρειάστηκε να το ζητήσουμε. Μέσα σε μερικές ώρες όλοι είχαν βρει εναλλακτικό πλάνο ταξιδιού, άλλοι μέσω Λουξεμβούργου, άλλοι μέσω Φρανκφούρτης, άλλοι μέσω Άμστερνταμ, κλπ.
Τώρα γιατί όλα αυτά; Από ότι φαίνεται είμαστε σε πόλεμο. Όλοι μας. Δεν το επιδιώξαμε αλλά αυτό είναι. «Μάχαιρα έδωσες, μάχαιρα θα λάβεις» θα πουν οι βιαστικοί, δες είναι έτσι. Φτάσαμε ως εδώ καθώς χρόνια τώρα στρουθοκαμηλίζαμε και κρυβόμασταν πίσω από το δάκτυλο μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραπαίει και ο κάθε παράφρον το εκμεταλλεύεται: Φασίστας, ξενόφοβος, ισλαμιστής, απαίδευτος, αμαθής, από όλα έχει ο μπαξές.
Ας ελπίζουμε οι στάχτες αυτές να δώσουν νέα πνοή στην Ευρώπη που ονειρευόμασταν και που νομίζαμε ότι κτίσαμε. Άλλωστε και η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης ξεκίνησε από μια παλιά καταστροφή, το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο που σημειωτέων ξεκίνησε και αυτός μετά από μια άλλη περίοδο αδράνειας και στρουθοκαμηλισμού, το μεσοπόλεμο. Στο χέρι μας είναι να βάλουμε το εμείς μπροστά πάνω από το εγώ. Μπορούμε;
* Μετά τις επιθέσεις στις Βρυξέλλες την Τρίτη 22 Μαρτίου, η Παγκόσμια Υπηρεσία Πολιτισμού ζήτησε από καλλιτέχνες που γεννήθηκαν στο Βέλγιο, ή έχουν ζήσει και εργαστεί, να συγκεντρώνουν τις αντιδράσεις τους. Η απεικόνιση που συνοδεύει το κείμενο, είναι ένα από αυτά τα έργα. Σχετικό link: http://www.lemonde.fr/culture/article/2016/03/23/bruxelles-est-la-ville-d-europe-ou-l-on-chante-le-mieux-le-blues_4888874_3246.html?utm_medium=Social&utm_source=Facebook&utm_campaign
=Echobox&utm_term=Autofeed#link_time=1458761794