Ομιλία Γιώργου Κορκόβελου στην ημερίδα του Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση «60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης: Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ξανά σε δοκιμασία»
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές, τον Κύκλος Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση, για την τιμητική πρόσκληση να συμμετέχω σε αυτό εξαιρετικό πάνελ για τα «60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης: Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ξανά σε δοκιμασία». Παρόλο ότι εργάζομαι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα τελευταία 30 χρόνια, οι απόψεις που θα εκφράσω με την παρουσίαση μου είναι καθαρά προσωπικές. Η συμμετοχή μου στην εκδήλωση είναι στο πλαίσιο του δικτύου "Αγορά", μια πλατφόρμα επικοινωνίας και διαλόγου μεταξύ των Ελλήνων υπαλλήλων στα θεσμικά όργανα σε θέματα που αφορούν την Ελλάδα και την Ευρώπη συμβάλλοντας έτσι στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων και της ανάπτυξης στην Ελλάδα.
- Ευθύνη επιλογών για το μέλλον
Η Λευκή Βίβλος για το μέλλον της Ευρώπης παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την 1 Μαρτίου από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γιούνκερ σαν ένα είδος πιστοποιητικού γέννησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 Κρατών Μελών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε να παρουσιάσει την Λευκή Βίβλο πριν από την άτυπη σύνοδο κορυφής στην Ρώμη, στις 25 Μαρτίου, για τα 60 χρόνια από την υπογραφή της ιδρυτικής Συνθήκης και πριν από την ενεργοποίηση του άρθρου 50 για την αποχώρηση της Μ. Βρετανίας από την ΕΕ, που θα υποβληθεί στις 29 Μαρτίου.
Το κείμενο τονίζει, τα επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στην πορεία των 60 ετών, που οδήγησαν στην οικοδόμηση μιας μοναδικής Ένωσης στον κόσμο, με κοινά θεσμικά όργανα, μιας κοινότητας ειρήνης και δημοκρατίας, κράτους δικαίου και κοινωνικής προστασίας, ενώ παράλληλα επισημαίνει τις δυσμενείς, πρωτοφανείς προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις αυξανόμενες μεταναστευτικές πιέσεις, τις περιφερειακές συρράξεις, τα τρομοκρατικά κτυπήματα, την υποτονική ανάπτυξη και την υψηλή ανεργία κυρίως των νέων, τις σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που έχουν δημιουργηθεί εντός και εκτός της ΕΕ. Νέες προκλήσεις που επηρεάζουν βαθιά την καθημερινή ζωή των πολιτών και επιτρέπουν την άνοδο των ευρωσκεπτικιστικών και του λαϊκισμού.
Μέσα σε αυτό το κρίσιμο περιβάλλον η Επιτροπή αναγνωρίζει την αδυναμία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων ετών, και παράλληλα την μειούμενη υποστήριξη της νομιμοποίησής της Ένωσης στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών.
Η εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ΕΕ βρίσκεται υπό αμφισβήτηση.
Η εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ΕΕ βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Η σημερινή ΕΕ φαίνεται ότι δεν ανταποκρίνεται στις έντονες φοβίες και ανησυχίες των πολιτών. Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στις προσδοκίες των πολιτών και την δυνατότητα της Ευρώπης να τις υλοποιεί. Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο μόνο το ένα τρίτο εμπιστεύεται την ΕΕ.
Η Λευκή Βίβλος υπογραμμίζει έτσι με ειλικρίνεια την αδυναμία της ΕΕ με τις σημερινές πολιτικές της, τα μέσα, τα εργαλεία και τους οικονομικούς πόρους που διαθέτει, καθώς και τον τρόπο λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις.
H Ευρώπη βρίσκεται σε μια βαθιά υπαρξιακή κρίση με το θεσμικό της οικοδόμημα να γίνεται αντιληπτό ως γραφειοκρατικό και αναποτελεσματικό ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την αυξανόμενη διεύρυνση των κοινωνικών και οικονομικών αποκλίσεων τόσο στο εσωτερικό της όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.
Συγχρόνως έχουν ταραχτεί και οι σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης μεταξύ των ίδιων των κρατών μελών.
Η κατάσταση αυτή εκφράζει έμμεσα μια αμφισβήτηση της καταλληλότητας της ‘παραδοσιακής’ διαδικασίας ενοποίησης και αποτελεί ίσως την πρώτη φορά που τίθεται επίσημα, από τον θεματοφύλακα των ευρωπαϊκών θεσμών, το ενδεχόμενο επαναπατρισμού ορισμένων αρμοδιοτήτων από τις Βρυξέλλες στα Κράτη Μέλη.
Σε αυτό το πλαίσιο η Λευκή Βίβλος θέτει θέμα ευθύνης στις κυβερνήσεις και στην κοινωνία των πολιτών να δουν αυτή την αλήθεια και να αποφασίσουν τι θέλουν. Το ερώτημα που τίθεται επίσης είναι ποιο είναι το μερίδιο της ευθύνης για τις δράσεις τόσο σε Εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Για παράδειγμα, τονίζει ότι η καταπολέμηση της ανεργίας των νέων υπερβαίνει κατά πολύ την σφαίρα ικανοτήτων της Ευρώπης στο βαθμό που ο προϋπολογισμός της ΕΕ καλύπτει μονό το 0,3% των ευρωπαϊκών κοινωνικών υπηρεσιών. Κατά συνέπεια θέτει με καθαρό τρόπο το ερώτημα τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει η Ευρώπη από κοινού για τους πολίτες της.
- Τα πέντε σενάρια για το μέλλον της Ευρώπης
Η Λευκή Βίβλος παραθέτει, ενδεικτικά, 5 εναλλακτικές οδούς, για το πως θα μπορούσε να εξελιχθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι το 2025. Οριοθετεί το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η συζήτηση. Το σκεπτικό είναι, τα πέντε σενάρια για το μέλλον της Ευρώπης να μπουν σε ένα ευρύ διάλογο με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα Εθνικά Κοινοβούλια, τις Κυβερνήσεις, τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, και φυσικά τους πολίτες.
Δεν καταθέτει συγκεκριμένες θέσεις ή προτάσεις, δεν αναφέρει ποια σενάρια θα απαιτήσουν αλλαγές στις Συνθήκες αλλά επιδιώκει να θέσει τις βάσεις για μια ευρεία συζήτηση. Τονίζει ότι το τελικό σενάριο που θα επιλεγεί θα είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυαστικού τρόπου χρησιμοποίησης των σεναρίων, δηλαδή στην ουσία θα φτιαχτεί ένα "6ο σενάριο" που θα συνθέτει τα χαρακτηριστικά που θα επιλεγούν από τα υπόλοιπα πέντε.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι σε γενικές γραμμές ουδέτερη. Ωστόσο, στις ομιλίες του ο Πρόεδρος Γιούνκερ δεν κρύβει την προτίμησή του για την πρόταση που αφορά την περαιτέρω ομοσπονδοποίηση της ΕΕ.
Τηλεγραφικά, τα σενάρια που παρουσιάζονται είναι:
1) Συνεχίζουμε κανονικά (στάτους κβο),
2) Τίποτα περισσότερο από την Ενιαία αγορά,
3) Όσοι θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα,
4) Κάνουμε όλοι λιγότερα και με πιο αποδοτικό τρόπο. Λίγα και καλά,
5) Κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα.
Δύο από αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ακραία, υπό την έννοια ότι δεν αποτελούν εφικτά σενάρια, λύσεις στην σημερινή συγκυρία, το δεύτερο, αυτό δηλαδή του περιορισμού του ρόλου της ΕΕ στην ενιαία εσωτερική αγορά, και το πέμπτο που αναφέρεται καθαρά σε μια ομοσπονδιακού χαρακτήρα Ευρωπαϊκή Ένωση.
- Σενάριο 1: Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει ως έχει με την σημερινή πολιτική. Αφόρα την συνέχιση του στάτους κβο
Το σενάριο αυτό ακολουθεί το πρόγραμμα της ΕΕ σήμερα, που στηρίζεται στις πολιτικές κατευθύνσεις των 10 προτεραιοτήτων της Επιτροπής Γιούνκερ καθώς και στις κατευθύνσεις της Διακήρυξης και του Οδικού χάρτη της Μπρατισλάβας που υπογράφηκε από τα 27 Κράτη Μέλη τον προηγούμενο Σεπτέμβριο.
Σε αυτό το προγραμματικό πλαίσιο, ο στόχος είναι να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για να ολοκληρωθεί η εσωτερική αγορά και συγκεκριμένα οι προτεραιότητες για την Ψηφιακή ενιαία αγορά, την Ενεργειακή ένωση και την Ένωση κεφαλαιαγορών. Ενδεικτικά τονίζονται επίσης η ισχυρή εμπορική πολιτική, η βελτίωση της λειτουργίας της ζώνης Ευρω και τα σημαντικά προγράμματα για τους νέους για την καταπολέμηση της ανεργίας.
H υλοποίηση των δεσμεύσεων απαιτεί εμβάθυνση της ενοποίησης.
Οι προτεραιότητες του οδικού χάρτη της Μπρατισλάβας προβλέπουν την ενίσχυση των συνεργασιών στην πολιτική μετανάστευσης, το κοινό σύστημα Ασύλου, και την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων με την ανάπτυξη Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της άμυνας, την συνεργασία στον τομέα της τρομοκρατίας με ανταλλαγή πληροφοριών, κλπ.
Αλλά η υλοποίηση αυτών των δεσμεύσεων χωλαίνει. Υπάρχει διστακτικότητα στην υλοποίηση τους που εκφράζεται με χαμηλή ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στο θέμα της αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης, ενώ η εμβάθυνση της ΟΝΕ, με βάση την πρόταση των πέντε Πρόεδρων των θεσμών, δείχνει να προχωρεί αργά. Υπάρχει δυσκολία στη λήψη συλλογικών αποφάσεων.
Συμπερασματικά, η υλοποίηση των δεσμεύσεων απαιτεί εμβάθυνση της ενοποίησης σε πολλούς τομείς με συλλογική αποφασιστικότητα.
- Σενάριο 2: Τίποτα περισσότερο από την Ενιαία Αγορά
Με αυτό το σενάριο η ΕΕ αλλάζει εντελώς πορεία και περιορίζεται στην υλοποίηση της εμβάθυνσης της εσωτερικής αγοράς. Επιστρέφει σε μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών. Αυτή η εναλλακτική οδός θεωρείται μια ακραία μινιμαλιστική εκδοχή με κάποιες παράλληλες δράσεις στην λήψη μέτρων που θα αποτρέπουν στρεβλώσεις και θα προστατεύουν τον ανταγωνισμό μέσα στην εσωτερική αγορά. Επιστροφή λοιπόν στις 4 ελευθερίες, κυρίως στην ελεύθερη αγορά προϊόντων και την κίνηση κεφαλαίων ενώ στην ουσία δεν εξασφαλίζεται πλήρως η κινητικότητα των εργαζομένων, και των υπηρεσιών.
Και ενώ δεν δείχνει κανένα Κράτος Μέλος να υποστηρίζει αυτή την στιγμή αυτό το σενάριο, υπάρχουν αρκετές κυβερνήσεις που θα επιθυμούσαν να περιορίσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε έναν απλό διαχειριστή της εσωτερικής αγοράς. Με το σενάριο αυτό περιορίζεται η όλη προσπάθεια για την εμβάθυνση της ΟΝΕ πράγμα το όποιο σημαίνει ευάλωτη ζώνη ευρω σε μια επόμενη οικονομική κρίση. Φυσικά, με αυτό το σενάριο δεν υπάρχει κοινή θέληση για περισσότερη συνεργασία σε θέματα Άμυνας, Μετανάστευσης, Εσωτερικής ασφάλειας τα οποία θα αποτελούν πλέον αντικείμενο διμερούς συνεργασίας. Εννοείται επίσης ότι η αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια αποφασίζεται πλέον σε εθνικό επίπεδο.
Σαν αποτέλεσα αυτής της επιλογής, θα υπάρξει μια σταδιακή μείωση των νομοθετικών πράξεων σε όλες τις πολιτικές της Ένωσης, σε τομείς όπως τα περιβαλλοντικά, τα καταναλωτικά και τα κοινωνικά πρότυπα.
- Σενάριο 3: Η Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων. Αυτοί δηλαδή που θέλουν να κάνουν περισσότερα κάνουν περισσότερα
Αυτό σημαίνει ότι στην περίπτωση που τα 27 Κράτη Μέλη δεν μπορέσουν να καταλήξουν σε συμφωνία, δίνεται η δυνατότητα στα Κράτη Μέλη που το επιθυμούν να διαμορφώσουν συμμαχίες. "Συμμαχίες πρόθυμων κρατών" που θα ηγηθούν προσπάθειες για περαιτέρω συνεργασίες για σημαντικούς συγκεκριμένους τομείς. Αυτό δεν σημαίνει όμως και αποκλεισμός για τα υπόλοιπα άλλα μέλη που θα έχουν την δυνατότητα να ακολουθήσουν τους "πρωτοπόρους" αργότερα. Είναι ο δρόμος ο πιο δοκιμασμένος, ο ποιο πατημένος θα έλεγα μέχρι στιγμής στην πράξη, είναι η Ευρώπη των διαφορετικών ταχυτήτων η των διαφοροποιημένων δρόμων ενσωμάτωσης στην ΕΕ.
Σήμερα οι ισχύουσες Συνθήκες επιτρέπουν ήδη πολλές μορφές συνεργασιών σε ομάδες όπως η ζώνη Ευρω και η διασυνοριακή συνεργασία Σένγκεν. Υπάρχουν οι ενισχυμένες συνεργασίες. Όμως, ο φόβος της δημιουργίας μιας Ευρώπης "à la carte" δεν επέτρεψε τη γενικευμένη προσφυγή σε τέτοιες λύσεις.
Σήμερα, ενδεικτικά, ενισχυμένες συνεργασίες έχουν επιτευχθεί με το "Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας" (όλες οι χώρες εκτός από την Ισπανία και την Κροατία), και το "δίκαιο του διαζυγίου" (17 κράτη μέλη συμπεριλαμβανόμενης και της Ελλάδας), ενώ υπάρχουν μια σειρά εν δυνάμει συνεργασιών όπως "ο φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών" (10 χώρες της ευρωζώνης -και η Ελλάδα- που είναι πρόθυμες να τον υιοθετήσουν), μέτρα στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις όπως είναι το και το "Γραφείο Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας" για την καταπολέμηση της απάτης εις βάρος της ΕΕ (17 κράτη μέλη συζητούν αυτήν την περίοδο στο Συμβούλιο).
Ωστόσο, η ενισχυμένη συνεργασία δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε τομείς που εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης. Υπάρχουν δικλείδες. Η ενισχυμένη συνεργασία εφαρμόζεται μόνον ως έσχατη λύση, όταν διαπιστωθεί ότι οι επιδιωκόμενοι στόχοι της συνεργασίας αυτής δεν μπορούν να επιτευχθούν μέσα σε εύλογο χρόνο από την Ένωση στο σύνολό της. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας ορίζει επίσης το ελάχιστο όριο των εννέα κρατών μελών για την καθιέρωση ενισχυμένης συνεργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πράξεις που θεσπίζονται στο πλαίσιο ενισχυμένης συνεργασίας δεσμεύουν μόνο τα κράτη μέλη που συμμετέχουν σε αυτήν, και δεν αποτελούν τμήμα τού κεκτημένου. Θα εφαρμόζονται μόνον από τα Κράτη Μέλη που συμμετέχουν σε αυτή. Να συμπληρώσω επίσης ότι ισχύει και δυνατότητα της αυτοεξαίρεσης (opt-out) σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος δεν θέλει να ακολουθήσει τα υπόλοιπα.
Η Συνθήκη διευκολύνει τη χρήση ενισχυμένων συνεργασιών στον τομέα δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις και για την αστυνομική συνεργασία σε θέματα Άμυνας όπως συνεργασία στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας.
Έτσι νέες ομάδες κρατών μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνίες για περαιτέρω συνεργασία και σε άλλα θέματα, σε τομείς όπως Φορολογία, Άμυνα, Εσωτερική Ασφάλεια, Προστασία συνόρων, Δικαιοσύνη, Δημιουργία σώματος αστυνομικών και εισαγγελέων για την διερεύνηση διασυνοριακών εγκλημάτων, δημιουργία ισχυρής κοινής ερευνητικής και βιομηχανικής βάσης, τα κοινωνικά ζητήματα, όπως εργασιακά δικαιώματα, κώδικας δικαίου επιχειρήσεων, κλπ.
Να προσθέσω ότι σε αυτό το σενάριο προβλέπονται συμπληρωματικοί προϋπολογισμοί που αφορά τα κράτη μέλη που θέλουν να κάνουν συνεργασίες σε ορισμένους τομείς.
Η συνάντηση Κορυφής των τεσσάρων μεγάλων Κρατών Μελών της ΕΕ (Γερμάνια, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) στις Βερσαλλίες (6/3) επιβεβαίωσε μια σαφή στήριξη από τους "ιδρυτές" προς τη μετεξέλιξη της Ένωσης σε μια Ένωση πολλαπλών ταχυτήτων, ενώ η δήλωση των 27 στη Ρώμη στις 25/3, που θα αναφερθώ αναλυτικά αργότερα, έθεσε την πολιτική δέσμευση να εντατικοποιούν οι προσπάθειες περαιτέρω ενοποίησης στο πλαίσιο των ενισχυμένων συνεργασιών.
Επιβεβαιώνεται δηλαδή το σενάριο για υψηλές ταχύτητες από αυτούς που αντέχουν και θέλουν να έχουν κοινό μέλλον σε θέματα ΟΝΕ, κοινής δημοσιονομικής πολιτικής, φορολογίας, κοινωνικά, τρομοκρατία, προστασία συνόρων.
Το εγχείρημα αυτό είναι μια αποδεκτή εναλλακτική πρόταση και ένα βιώσιμο σχέδιο για να προχωρήσει μπροστά η Ευρώπη η οποία κινδυνεύει όμως να γίνει ενδεχομένως πιο δυσνόητη στους πολίτες. Όμως, χώρες όπως η Πολώνια και άλλες χώρες του Višegrad έχουν εκφραστεί με αμφιβολίες για αυτό το σενάριο εκδηλώνοντας φοβίες για την δημιουργία προνομιούχων "clubs" που θα αποκλείουν άλλες χώρες να συμμετέχουν.
Επίσης, έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων από τους 27, η από τους 10 η 20 σε ορισμένους τομείς και για ορισμένες χώρες, γίνεται πιο σύνθετη, πιο πολύπλοκη, και ότι οι πολίτες θα έχουν μια πρόσθετη δυσκολία να καταλάβουν τι ισχύει και τι δεν ισχύει σε εκείνες η τις άλλες χώρες της ΕΕ.
- Σενάριο 4 : Η ΕΕ κάνει λιγότερα πράγματα άλλα με πιο αποδοτικό τρόπο
Με αυτό το σενάριο η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφασίζει να κάνει περισσότερα σε λίγους νέους τομείς προτεραιότητας. Δίνει την δυνατότητα να υπάρξει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία σε τομείς όπου οι πολίτες αναμείνουν πιο στοχευμένες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Φυσικά, η ΕΕ χρειάζεται να επανασχεδιάσει τον προϋπολογισμό της ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη απόδοση στους νέους τομείς προτεραιότητας. Παράλληλα, η ΕΕ χρειάζεται να μειώσει την δράση της για άλλους τομείς για τους οποίους τα Κράτη Μέλη θα αναλάβουν πλέον την ευθύνη. Δημιουργείται έτσι μια σαφής κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ ΕΕ και Κρατών Μελών.
Οι επιλεγόμενοι τομείς είναι (ενδεικτικά): μεγαλύτερη συνεργασία για τα θέματα τρομοκρατίας, με την δημιουργία Ευρωπαϊκού οργανισμού για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των Κρατών Μελών, συνεργασία της αστυνομίας και δικαστικών αρχών, Ενιαίο Ευρωπαϊκό οργανισμό για το Άσυλο, η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή αναλαμβάνει πλήρως την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, δημιουργείται περαιτέρω συνεργασία στον τομέα της διαστημικής πολιτικής, των περιφερειακών ενεργειακών κόμβων, λαμβάνονται ορισμένα μέτρα για την ενοποίηση της ζώνης του ευρω, κλπ.
Υπάρχουν όμως και "αρνητικές προτεραιότητες", με την έννοια ότι υπάρχει μικρότερη συμβολή της ΕΕ σε ορισμένες πολιτικές που είτε δεν διαθέτουν τα μέσα για να επιτύχουν τους στόχους τους, είτε έχουν περιορισμένη προστιθέμενη αξία. Ενδεικτικά, αναφέρονται τομείς όπως η περιφερειακή πολιτική (κρίσιμο ζήτημα για τη Ελλάδα), το περιβάλλον, η πολιτική καταναλωτών, η δημόσια υγεία. Έτσι οι πολιτικές αυτές ατονούν σε επίπεδο ΕΕ ενώ σε μερικές περιπτώσεις παραχωρούνται στις εθνικές αρχές, όπως ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων. Το (δύσκολο) ζητούμενο βέβαια είναι τα Κράτη Μέλη να αποφασίσουν τους τομείς που θα επιθυμούσαν να επικεντρώσουν τις προτεραιότητες της ΕΕ.
- Σενάριο 5: Κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα
Θεωρείται, ένα ακραίο σενάριο, με την έννοια των πολύ υψηλών φιλοδοξιών θέτοντας τις βάσεις για την δημιουργία μιας Ομοσπονδιακής ΕΕ, για όλα τα κράτη μέλη, με νέες σημαντικές αρμοδιότητες σε πολλούς τομείς, με την διάθεση σημαντικών πόρων και την ταχύτερη λήψη αποφάσεων. Για την Επιτροπή, όπως δήλωσε ο Πρόεδρος Juncker στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα ήταν το ιδανικό σενάριο. Το σενάριο αυτό πλησιάζει σε πολλά σημεία τις προτάσεις της έκθεσης του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου (έκθεση Verhofstadt για τις εξελίξεις στις θεσμικές δομές της ΕΕ) που υιοθετήθηκε (με οριακή πλειοψηφία) στις 14 Φεβρουαρίου και το οποίο περιλαμβάνει πολλά στοιχεία ομοσπονδοποίησης της ΕΕ.
To σενάριο αυτό προβλέπει συνολική και βαθύτερη ενοποίηση για όλους τους τομείς και συνοδεύεται από σημαντική μεταφορά εξουσίας από τις εθνικές αρχές στους θεσμούς της ΕΕ. Η εμβάθυνση της ΟΝΕ γίνεται με βάση τις προτάσεις των 5 Προέδρων των θεσμών. Δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση με κοινή Εξωτερική Πολιτική ενώ για πολλά από τα μεγαλόπνοα σχέδια εμβάθυνσης χρειάζονται αλλαγές στις Συνθήκες.
Υπάρχει συντονισμός στα δημοσιονομικά και φορολογικά θέματα, χρηματοδοτούνται σημαντικές επενδύσεις στην καινοτομία και στην έρευνα, πραγματοποιούνται μεγάλα έργα υποδομών σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναδύονται ευρωπαϊκές "silicon Valleys".
Φυσικά, η Ένωση διαθέτει ένα πολύ πιο σημαντικό προϋπολογισμό, από ίδιους πόρους, για να στηρίξει τις νέες αυτές πολιτικές, ενώ ο προϋπολογισμός της ζώνης του ευρώ θα πρέπει να έχει επαρκές μέγεθος για την αντιμετώπιση των κραδασμών.
Να σημειωθεί όμως ότι σε αυτήν την συγκυρία οι χώρες του Višegrad έχουν ήδη ταχθεί σαφώς αντίθετες σε ένα τέτοιο σενάριο.
Η διακήρυξη της Ρώμης έδωσε σαφή δείγματα ενότητας για μια επανεκκίνηση της ΕE.
- Διακήρυξη της Ρώμης των 27
Η υπογραφή της Διακήρυξης από τους 27 στην Ρώμη στις 25 Μαρτίου τονίζει την δέσμευση τους να προχωρήσουν ενωμένοι και αποφασισμένοι για να αντιμετωπίσουν τις πρωτοφανείς προκλήσεις. Είναι όμως πολύ νωρίς να κριθεί ποιό σενάριο, η ποιός συνδυασμός σεναρίων θα επικρατήσει. Παρ'όλα αυτά η Διακήρυξη δείχνει κάποιες κατευθύνσεις.
Ανάμεσα στα σενάρια για το μέλλον της Ευρώπης, την ευρύτερη πολιτική αποδοχή, φαίνεται ότι συγκεντρώνει το σενάριο 3 των πολλών ταχυτήτων όπου ορισμένα κράτη μέλη θα έχουν την δυνατότητα να εμβαθύνουν την ενοποίηση τους η να έχουν συνεργασίες σε κοινές πρωτοβουλίες χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουν την συγκατάθεση των υπολοίπων. Οι υπόλοιπες χώρες θα μπορούν στην συνέχεια να ενταχθούν εφόσον το επιθυμούν.
Η διατύπωση της Διακήρυξης είναι ότι: "θα κινηθούμε μαζί όπου αυτό κριθεί απαραίτητο με διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση όπου χρειάζεται, αλλά πάντα προς την ίδια κατεύθυνση όπως έχουμε κάνει και στο παρελθόν, τηρώντας τις Συνθήκες και διατηρώντας πάντα ανοιχτή την πόρτα σε εκείνους που θα θελήσουν να συμμετάσχουν αργότερα".
Οι 27 δεσμεύονται σε τέσσερα κύρια ζητήματα για τα επόμενα 10 χρόνια: πρώτον, για μια Ευρώπη πιο ασφαλή και προστατευμένη στα εξωτερικά της σύνορα, εφαρμόζοντας μια βιώσιμη και υπεύθυνη μεταναστευτική πολιτική και εντείνοντας τις προσπάθειες στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, δεύτερον, μια Ευρώπη ευημερούσα, βιώσιμη, ανταγωνιστική, και τρίτον μια Ευρώπη κοινωνικά υπεύθυνη δίνοντας έμφαση στην ολοκλήρωση της ΟΝΕ, σε ένα πλαίσιο μακροπρόθεσμης βιώσιμης σταθεροποίησης της ζώνης του ευρώ, την οικονομική και κοινωνική σύγκλιση, και λαμβάνοντας υπόψη την ποικιλομορφία των εθνικών συστημάτων, και τέταρτον την δημιουργία μιας ισχυρής Ευρώπης στη παγκόσμια σκηνή όπου θα δημιουργηθεί μια Αμυντική βιομηχανία, και θα ενισχυθεί η κοινή πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας.
Αξίζει να αναφερθούν οι αναφορές σε σχέση με την επικουρικότητα και τις συνεργασίες στο "αποδοτικότερο επίπεδο", είτε είναι σε επίπεδο της ΕΕ, σε εθνικό, περιφερειακό η τοπικό, αναφορές που παραπέμπουν στο σενάριο 4, ότι δηλαδή ορισμένες αρμοδιότητες ενδέχεται να επαναφερθούν σε εθνικό επίπεδο. Γενικά οι 27 επιθυμούν μια ΕΕ Μεγάλη στα Μεγάλα ζητήματα, και Μικρή στα Μικρά. Η αναφορά της συνεργασίας με τα Εθνικά κοινοβούλια σηματοδοτεί επίσης μια σημαντική αλλαγή στο τρόπο προσέγγισης.
- Προσεχή κείμενα προβληματισμού της Επιτροπής
Η Επιτροπή θα παρουσιάσει τους επομένους μήνες 5 σημαντικά έγγραφα:
α) την κοινωνική διάσταση της Ευρώπης για μια βαθύτερη και πιο δίκαιη ΟΝΕ (26 Απριλίου) [1]
β) την τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης (10 Μαΐου)
γ) το μέλλον της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (31 Μάιου)
δ) την Ευρωπαϊκή Άμυνα (7 Ιουνίου) Ευρωπαϊκό ταμείο Άμυνας, στρατιωτική συνεργασία
ε) το μέλλον των οικονομικών της ΕΕ (28 Ιουνίου) [2]
- Χρονοδιάγραμμα - Προτάσεις για διαβουλεύσεις και αποφάσεις
Φεβρουάριος 2017
Εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το μέλλον της Ευρώπης
- Εξελίξεις για τις θεσμικές δομές της ΕΕ (Verhofstadt) [3]
- Βελτίωση της λειτουργίας της ΕΕ (Bresso/Brok)
- Δημοσιονομική ικανότητα της ζώνης τού Ευρω (Böge/Berès)
1η Μάρτιου: Η Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον της Ευρώπης
25 Μάρτιου: Διακήρυξη της Ρώμης των 27
Απρίλιος– Ιούνιος: Παρουσίαση 5 εγγράφων προβληματισμού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Σεπτέμβριος 2017: Ομιλία του Πρόεδρου Γιούνκερ για την κατάσταση της Ένωσης [4]
Δεκέμβριος 2017: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο - Σύνοδος κορυφής
Τέλος 2017 (μέσα 2018): Πρόταση Προϋπολογισμού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για μετά το 2020
Ιούνιος 2019: Εκλογές Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
- Προβληματισμοί και ερωτήματα
Η διακήρυξη της Ρώμης έδωσε σαφή δείγματα ενότητας για μια επανεκκίνηση της ΕΕ. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι, αν το νέο σενάριο για το μέλλον της ΕΕ που θα προκύψει από την διαβούλευση που ανοίγει τώρα με την κοινωνία και τους θεσμούς θα αποτελέσει ένα πιστοποιητικό γέννησης της EE των 27 ή θα συνεχιστεί η σημερινή αδράνεια στις προσπάθειες για μια συλλογική προσπάθεια για περαιτέρω ενοποίηση της ΕΕ.
Ερωτήματα τίθενται επίσης αν θα υπάρξουν νέοι ρόλοι για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα Εθνικά Κοινοβούλια θα πρέπει να διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στο ανανεωμένο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης; Σε ποιους τομείς θα υπάρξει περαιτέρω εκχώρηση εξουσιών από τα κράτη μέλη στην ΕΕ; Σε ποιους τομείς και για ποιες αρμοδιότητες θα επιστρέψει η ευθύνη διαχείρισης σε εθνικό επίπεδο;
Η Ελλάδα διαθέτει όλα τα 'τυπικά' προσόντα για να συμμετέχει στον σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Οι πολίτες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αποφασίσουν με αίσθημα ευθύνης αν χρειάζεται περιορισμένη ή βαθύτερη Ενοποίηση της ΕΕ. Να αποφασίσουν με τι πρακτικές και ποιούς μηχανισμούς υλοποίησης θα προχωρήσουν: Διακυβερνητικές πρακτικές ή Κοινοτική Μέθοδος; Θα υπερισχύσει η κοινοτική μέθοδος έναντι των διακυβερνητικών πρακτικών στην οικονομική διακυβέρνηση της ζώνης του ευρώ δίνοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον κεντρικό ρόλο εκτέλεσης και επίβλεψης;
Ερωτήματα που τίθενται επίσης είναι: το πως θα χρηματοδοτεί η ΕΕ τις φιλοδοξίες της και για ποιές προτεραιότητες; Αν η ΕΕ θα προχωρήσει σε σενάρια εμβάθυνσης με η χωρίς αλλαγές στις Συνθήκες, έχοντας υπόψη της ότι οι όποιες επικυρώσεις των Συνθηκών θα απαιτήσουν για ορισμένες χώρες δημοψηφίσματα. Τέλος, σε ποια πολιτική βάση θα επιτευχτεί ο συνδυασμός σεναρίων προς ένα "6o Σενάριο", που θα συνενώνει χαρακτηριστικά των πολλαπλών ταχυτήτων, των ενισχυμένων συνεργασιών και της αλλαγής προτεραιοτήτων.
Το 2017 είναι ένα πολύ κρίσιμο έτος, έτος εκλογών σε χώρες των οποίων οι μελλοντικές κυβερνήσεις θα καθορίσουν τελικά τι σενάριο θα επιλέξει η Ευρώπη για τον μέλλον της ΕΕ στα επόμενα 10 χρόνια. Είναι ικανός ο Γαλλογερμανικός άξονας να δώσει την δυναμική που χρειάζεται για να μπει ξανά μπροστά το ευρωπαϊκό εγχείρημα; Τι στάση θα κρατήσουν οι χώρες του Višegrad Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακίας Ουγγαρία; Θα αναπτύξουν οι χώρες του νότου κοινή στρατηγική;
- Τι θέλει και τι μπορεί η Ελλάδα;
Η Ελλάδα διαθέτει όλα τα 'τυπικά' προσόντα για να συμμετέχει στον σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Είναι μέλος της ευρωζώνης, της ζώνης Σένγκεν, του ΝΑΤΟ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, δαπανά 2% του ΑΕΠ της σε Άμυνα, έχει εξωτερικά σύνορα όπου δέχεται μεταναστευτικές πιέσεις από τις ζώνες περιφερειακών συρράξεων, έχει άμεσο ενδιαφέρον για την ένωση στον τομέα της άμυνας, για την φύλαξη των συνόρων της, έχει γεωστρατηγική θέση και συμμετέχει σε όλες τις ενισχυμένες συνεργασίες που είτε έχουν αποφασιστεί είτε είναι σε συζήτηση στο συμβούλιο, κλπ.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μέλλον της Ελλάδας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το μέλλον της ΕΕ και έχει κάθε συμφέρον να συμμετάσχει σε μια ευρύτερη διαδικασία σύγκλισης προς την κατεύθυνση πιο ανθεκτικών οικονομικών δομών της ζώνης του Ευρω και να επιδιώκει μεγαλύτερη έμφαση στην χρηματοδότηση επενδύσεων, στην απασχόληση και την κοινωνική επίδοση.
Πρέπει όμως να ξέρει με ποια Ευρώπη θα προχωρήσει στο μέλλον και φυσικά χρειάζεται μια Ευρώπη που θα είναι δυνατή, ενωμένη και ενοποιημένη εσωτερικά αλλά και ισχυρή στον υπόλοιπο κόσμο. Πρέπει λοιπόν να έχει ενεργή συμμετοχή και κυρίως στρατηγική για να διαμορφώσει μαζί με τις άλλες 26 χώρες το κοινό αυτό μέλλον.
Το ερώτημα βέβαια είναι αν θα μπορέσει να τρέξει με ικανοποιητικές επιδόσεις στην πρώτη ταχύτητα του σεναρίου 3 των ενισχυμένων συνεργασιών και να παραμείνει στον κεντρικό πυρήνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Θα θελήσει να εκχωρήσει περαιτέρω εξουσίες στην ΕΕ σε τομείς κλειδιά όπως η φορολογία, η δημοσιονομική πολιτική, τα κοινωνικά ζητήματα, οι εργασιακές σχέσεις στο πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης;
Ποιες δυσκολίες ενδέχεται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα στο πιθανό φιλόδοξο σενάριο εμβάθυνσης της ενοποίησης της ΟΝΕ, όπου θα απαιτείται η τήρηση κοινών υποχρεώσεων για συντονισμό των πολιτικών και η εφαρμογή κρίσιμων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων;
Ποιες είναι οι προτεραιότητες για την Ελλάδα στο σενάριο 4 ('λιγότερα και πιο αποδοτικά'), όπου η ΕΕ θα εστιάζει σε νέες λίγες προτεραιότητες ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη απόδοση;
Είναι στρατηγική επιλογή της Ελλάδας η συμμέτοχη της στην κοινή άμυνα, σε θέματα δικαιοσύνης, στα κοινωνικά και εργασιακά θέματα;
[1] Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλλει προτάσεις για τον Ευρωπαϊκά πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων, Το κείμενο θα συνοδεύεται από πρωτοβουλίες για την πρόσβαση στη κοινωνική προστασία, την εφαρμογή της οδηγίας για τον χρόνο εργασίας, και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες οικογένειες από την ισορροπία εργασία προσωπική ζωή. Θα ήθελα να τονίσω εδώ ότι η έκθεση των πέντε προέδρων για την εμβάθυνση της ΟΝΕ απευθύνει έκκληση για μεγαλύτερη έμφαση στην απασχόληση και την κοινωνική επίδοση, ως μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας σύγκλισης προς την κατεύθυνση πιο ανθεκτικών οικονομικών δομών της ζώνης του Ευρω και υπογραμμίζει ότι για την ολοκλήρωση της ΟΝΕ "φιλοδοξία της Ευρώπης είναι να κερδίσουν ένα "κοινωνικό τριπλό Α" και ότι για να πετύχει η ΟΝΕ, τα συστήματα της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής πρόνοιας πρέπει να λειτουργούν καλά και με δίκαιο τρόπο σε όλα τα κράτη μελή της ζώνης του Ευρω.
[2] Έγγραφο προβληματισμού που αφορά τον προϋπολογισμό της ΕΕ και την χρηματοδότηση των πολιτικών της. Στο πλαίσιο του νέου προϋπολογισμού της Ένωσης (νέο Πολυετές χρηματοδοτικό πλαίσιο για μετά το 2020), οι 27 θα πρέπει να αποφασίσουν, τους πόρους που θα διαθέσουν, την συμμετοχή τους στον προϋπολογισμό ποιες χώρες θα επωφεληθούν και φυσικά τις πολιτικές προτεραιότητες που θα χρηματοδοτηθούν. Οι προτάσεις τις Επιτροπής αναμένονται να παρουσιαστούν (με καθυστέρηση 6 μηνών) περί τα μέσα του 2018.
[3] H Έκθεση αυτή είναι προς την κατεύθυνση του 5ου σεναρίου (δημιουργία μιας ομοσπονδιακής ΕΕ) και ψηφίστηκε, (με μικρή πλειοψηφία), στις 14 Φεβρουαρίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η έκθεση απορρίπτει την εθνικοποίηση μέσω της διακυβερνητικής προσέγγισης. Προτείνει την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (μικρότερη και λιγότερο γραφειοκρατική, πιο αποτελεσματική) στο πλαίσιο της κοινοτικής/ενωσιακής μεθόδου όπου η Επιτροπή να διαμορφώνει και να εφαρμόζει την κοινή οικονομική πολιτική (θέσπιση υπουργού οικονομικών, ξεχωριστό προϋπολογισμό ευρωζώνης, πλήρης τραπεζική ένωση, κοινή βάση φορολογίας). Προτείνει επίσης εκλογές για πρόεδρο της Επιτροπής κατευθείαν από τους πολίτες της ΕΕ, την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, και παράλληλη ενίσχυση των εθνικών κοινοβουλίων με την δυνατότητα να υποβάλουν νομοθετικές προτάσεις στο Συμβούλιο. Η πρόταση για τον αναβαθμισμένο ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων (και της περιφέρειας) στην διατύπωση πολιτικών προτάσεων και νομοθετημάτων στο Συμβούλιο/Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο είναι μια εξαιρετικής σημασίας προσέγγιση (o πολιτικός διάλογος μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα πρέπει να εντατικοποιηθεί και να καταστεί πιο ουσιαστικός).
[4] Στόχος του Πρόεδρου Γιούνκερ είναι να παρουσιάσει τα πρώτα συμπεράσματα αυτής της διαβούλευσης και να εκφράσει την προσωπική του άποψη για το μέλλον της Ευρώπης στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης (State of the Union).
Ομιλία Γιώργου Κορκόβελου #EU60 from e-kyklos on Vimeo.