Το 2016 ήταν ίσως η χρονιά που ενίσχυσε έντονα την μετάβαση της μεταψυχροπολεμικής τάξης πραγμάτων σε μια νέα περίοδο. Βέβαιο είναι ότι κατά την διάρκεια αυτής της μετάβασης παρατηρείται αναταραχή. Κύριο χαρακτηριστικό της νέας περιόδου είναι η υποχώρηση του δημοκρατικού στίγματος και η επέλαση κινημάτων που εκφράζουν τον λαϊκισμό και στηρίζουν πιο εθνικιστικές πολιτικές. Από τους ισχυρότερους διαμορφωτές του διεθνούς συστήματος οι Η.Π.Α, με την ανάληψη της εξουσίας από τον νεοεκλεγμένο πρόεδρο, αναμένεται να δώσουν τα πρώτα δείγματα κατεύθυνσης της εξωτερικής πολιτικής στην πράξη. Πόσο θα αποκλίνει από τις αρχές του Ουϊλσονικού Ιδεαλισμού.
Κύριο χαρακτηριστικό της νέας περιόδου είναι η υποχώρηση του δημοκρατικού στίγματος.
Τον Απρίλιο του 2016 σε μια έρευνα του PewResearchCenter το 57% των αμερικανών πολιτών επέλεξε οι Η.Π.Α να αντιμετωπίσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα και να αφήσουν τους υπόλοιπους να διαχειριστούν τα δικά τους. Αυτό συνεισφέρει στην ενθάρρυνση εκείνων που υποστηρίζουν τη διατήρηση του ηγεμονικού χαρακτήρα των Η.Π.Α χωρίς άμεση εμπλοκή τους, αλλά με την προτροπή αντιμετώπισης νέων ανερχόμενων δυνάμεων ή και απειλών από φίλιες γειτονικές χώρες. Και μόνο σε περίπτωση που φαίνεται αδυναμία αναχαίτισης αυτών των απειλών, τότε να επεμβαίνουν σταδιακά, ώστε να διατηρηθεί η ισορροπία της περιοχής. Η στρατηγική αυτή φαίνεται να εξοικονομεί πόρους μεγάλης κλίμακας που θα μπορούσαν να τους επενδύσουν στο εσωτερικό σε τομείς επιμόρφωσης, υποδομών, υγείας, έρευνας νέων τεχνολογιών αλλά και να μειώνει και τα φαινόμενα τρομοκρατίας. Αποσύροντας δυνάμεις πχ. από μια « εύφλεκτη περιοχή» δίνεται και ένα σήμα ανάσχεσης του κλασικού αμερικανικού παρεμβατισμού που τροφοδοτεί την λαϊκή δυσαρέσκεια και ανατρέφει εθνικιστικά κινήματα. Για παράδειγμα η δεκαπενταετής εμπλοκή στο Αφγανιστάν έχει κοστίσει περίπου 690 δις. δολάρια με σχεδόν 2.300 νεκρούς Αμερικανούς στρατιώτες και χιλιάδες τραυματίες. Και πρέπει σε αυτά τα νούμερα να συνυπολογισθούν και τα υψηλά ποσοστά σοβαρών ψυχικών τραυματισμών και αυτοκτονιών, αλλά και η επιδείνωση των κρουσμάτων τρομοκρατίας.
Πως θα επηρέαζε αυτή η στρατηγική την Ευρώπη; Οι σχέσεις των Η.Π.Α με την Ευρώπη είναι πασίδηλο ότι βρίσκονται και αυτές υπό αναθεώρηση. Η μεταπολεμική Ευρώπη στήριξε την ασφάλεια της στο ΝΑΤΟ, δηλαδή ουσιαστικά στις Η.Π.Α, το οποίο ήταν και παραμένει ο θεμέλιος λίθος αλλά και κύριος αγωγός συνεργασίας της ατλαντικής συμμαχίας μαζί και με τις εμπορικές συμφωνίες που έχουν συναφθεί. Μια πολιτική επαναπροσδιορισμού του ποσοστού εισφοράς των Η.Π.Α στον προϋπολογισμό του ΝΑΤΟ θα επιβαρύνει την ευρωπαϊκή συμμετοχή, η οποία επιδεινώνεται και από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Είναι πρόθυμη και ευέλικτη η Ευρώπη των 27 κοινοβουλίων να αντιμετωπίσει αυτό το κενό ασφάλειας; Όχι, ιδιαιτέρως σε μια χρονιά όπου ο πολιτικός της χάρτης αναμένεται να αναδιαμορφωθεί εις βάρος της πορείας της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ιδιαιτέρως σε μια χρονιά όπου το μεταναστευτικό και η τρομοκρατία αποτελούν μείζονα προβλήματα συγχρόνως με τα σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα μελών της.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν κινδύνους περαιτέρω αποδόμησης της Ε.Ε.
Η ιδέα της σύστασης Ευρωπαϊκού στρατού που υποστηρίζεται διαρκώς από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαιτεί οικονομικούς πόρους, ανθρώπινο δυναμικό, συνοχή αλλά και χρόνο για να είναι αξιόπιστο το όλο εγχείρημα και όχι πρωτόλειο. Και φυσικά εννοούμε επιπρόσθετους οικονομικούς πόρους ώστε να μην θιχτούν οι ευρωπαϊκές δεσμεύσεις των κρατών μελών (που είναι ήδη στην συμμαχία) έναντι του ΝΑΤΟ. Και φυσικά εννοούμε ανθρώπινο δυναμικό εκτεθειμένο σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Και πότε; Σε μια στιγμή που ενδεχομένως οι Η.Π.Α με την νέα προεδρία θελήσουν και αυτές να αναθεωρήσουν τις προτεραιότητες αλλά και την ταυτότητα του ΝΑΤΟ. Αυτή την στιγμή εκτός από το Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν αρκετά κράτη μέλη όπου διαφωνούν και αυτά με την ιδέα του Ευρωπαϊκού στρατού κρίνοντας ότι μια τέτοια κίνηση θα υπονομεύει ή θα ανταγωνίζεται το ΝΑΤΟ καθώς θα έχει εν πολλοίς διττό ρόλο. Αλλά και η εκάστοτε ηγεμονική δύναμη της Ευρώπης ενδέχεται να χειραγωγεί μια στρατιωτική δύναμη με πρόταγμα το εθνικό της συμφέρον. Επίσης η σύσταση Ευρωπαϊκού στρατού είναι σίγουρο ότι θα επηρέαζε και τις πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις με την Ρωσία καθώς θα αποτελούσε σημείο τριβής στο ήδη διαμορφωμένο δυναμικό περιβάλλον .
Η Ευρώπη αν και διαταραγμένη πολιτικά πρέπει να υποστηρίξει και να ενισχύσει την συνεργασία με το ΝΑΤΟ ώστε να αναληφθούν αμφοτεροβαρείς δράσεις για την ασφάλεια της. Στην παρούσα συγκυρία δεν έχει το περιθώριο διατάραξης της παραδοσιακής ατλαντικής σχέσης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται ότι θα κληθούν να αντιμετωπίσουν κινδύνους περαιτέρω αποδόμησης της Ε.Ε. Επιβάλλεται λοιπόν να εργασθούν συγκροτημένα, συστηματικά και με έμφαση προς την ενίσχυση της Ένωσης αλλά και στην σύσφιξη-εμβάθυνση των δεσμών με τον δυτικό σύμμαχο. Σίγουρα είναι μια πρόκληση για την Ευρωπαϊκή διπλωματία η οποία βρίσκεται ενώπιον μιας νέας τάξης πραγμάτων. Προς το παρόν όμως παρατηρούμε αταξία.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο είναι: William Hogarth FRSA (1697 –1764), Canvassing for Votes