Η φράση του Αντόνιο Γκράμσι: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί» είναι γνωστή και αρκετά χρησιμοποιημένη από θεωρητικούς των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών και όχι μόνο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι στη συγκυρία που βιώνει η χώρα μας τα τελευταία έξι χρόνια έχουν συμβεί τόσα πολλά σε τόσο συμπυκνωμένο χρονικό διάστημα που το παραπάνω απόφθεγμα επιβεβαιώνεται διαρκώς. Μολαταύτα, η ελληνική περίπτωση προσιδιάζει μάλλον περισσότερο σε μια άλλη φράση του Γκράμσι: «Είμαι απαισιόδοξος λόγω ευφυΐας και αισιόδοξος λόγω θέλησης». Η πορεία της χώρας μας στην κρίση μοιάζει με έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο περιδίνησης.
Το πολιτικό σύστημα ρευστοποιήθηκε κοινωνικά στο μέγιστο βαθμό. Τα παραδοσιακά κόμματα απώλεσαν, φθειρόμενα από τις δύσκολες αποφάσεις, μεγάλες μερίδες της κοινωνικής τους βάσης. Το λογικό συμπέρασμα όλης αυτής της μαραθώνιας, εξαντλητικής για την ελληνική κοινωνία, προσπάθειας, θα ήταν - σε οποιαδήποτε δυτική προηγμένη χώρα - η επικράτηση της ορθής λογικής και η κατανόηση του γεγονότος ότι δεν υπήρχε άλλος δρόμος. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ο λαϊκισμός επανεμφανίστηκε, ενδυόμενος ένα μανδύα δήθεν νεωτερικότητας, χρησιμοποιώντας τα επικοινωνιακά εργαλεία παλαιών πατερναλιστικών νοοτροπιών.
Η ήττα των ψευδαισθήσεων σταδιακά κερδίζει έδαφος.
Το ζήτημα που έχει πλέον αναδυθεί και συζητείται μεταξύ των σκεπτομένων πολιτών είναι η αναζήτηση διεξόδου. Η ρεαλιστική και κυνική απάντηση, όμως, είναι ότι διέξοδος από τα πάνω προς τα κάτω δεν υπάρχει. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης. Η τριφυλλότερη και δημοκρατικότερη περίοδος στην ιστορία του ελληνικού κράτους χαρακτηρίστηκε κοινωνικά από τη διαρκή απαίτηση παροχών δυσαναλόγου μεγέθους ως προς την αξιοσύνη όσων τις ζητούσαν. Η ήσσων προσπάθεια για τα πάντα - από την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις ή χωρίς στοιχειώδη βαθμολογική βάση, έως τον διορισμό στο δημόσιο χωρίς τυπικά προσόντα - έγινε η κρατούσα μέθοδος κοινωνικής ανέλιξης.
Η όποια αλλαγή, για να είναι επί το ορθολογικότερο, θα πρέπει να προέλθει ως αίτημα από ευρείες κοινωνικές συμμαχίες. Κάτι τέτοιο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, τουλάχιστον προς το παρόν. Ο μετέωρος βηματισμός της κοινωνίας χαρακτηρίζεται, ακόμα σήμερα, περισσότερο ως άλλη μία άρνηση της πραγματικότητας, παρά ως κατάφαση στον ορθό λόγο. Μοιάζει σα να επιβεβαιώνεται διαρκώς η ρήση του Καποδίστρια περί «λαού ανηλίκων», που ο πρώτος κυβερνήτης είχε διατυπώσει με αφορμή το γνωστό τέχνασμα που χρησιμοποίησε προκειμένου να εισάγει στη διατροφή των Ελλήνων την πατάτα. Όμως, η ήττα των ψευδαισθήσεων σταδιακά κερδίζει έδαφος. Το στοίχημα είναι αν το έδαφος αυτό θα καλυφθεί από τον δημοκρατικό ρεαλισμό ή αν θα γίνει πεδίο εναγκαλισμού υπολογίσιμων κοινωνικών μαζών με τους εχθρούς της δημοκρατίας.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Robert "Rob" Gonsalves (born in 1959), Sailing Islands