Το κείμενο αποτελεί την απομαγνητοφώνηση της ομιλία του Παναγιώτη Γκλαβίνη στην παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου «Μετασχηματισμοί του κράτους και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διδάγματα της οικονομικής κρίσης: Η ελληνική περίπτωση», εκδόσεις «ΠΟΛΙΣ» ,στη Θεσσαλονίκη στις 16/6/2016
(Θα μιλήσω από του βήματος προκειμένου να πάρω κάποιες αποστάσεις από το δάσκαλό μου, τον κύριο Βενιζέλο, για να παίξω καλύτερα τον ρόλο του … ευρωπαίου δικηγόρου του διαβόλου!)
Η Ευρώπη δεν κινδυνεύει. Η Ευρώπη δεν κινδυνεύει, γιατί είναι φτιαγμένη από καλά υλικά και δεν είναι η ώρα σημαντικοί άνθρωποι, κοινοβουλευτικοί άνδρες όπως ο κύριος Βενιζέλος, να διολισθήσουν, έστω και ανεπαίσθητα, προς τον ευρωσκεπτικισμό. Η Ευρώπη είναι φτιαγμένη από καλά υλικά, διότι πέτυχε η συνταγή που οι παππούδες μας, ο Robert Schuman, ο Jean Monnet, ανακάλυψαν το 1950, όταν διαπίστωσαν ότι η μεγάλη πολιτική απέτυχε, η πολιτική των κρατών απέτυχε, η πολιτική διπλωματία απέτυχε, τα Υπουργεία των Εξωτερικών απέτυχαν. Τί πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Να βάλουμε μπροστά τα Υπουργεία Συντονισμού, τις αγορές, να ενώσουμε τις αγορές, εις τρόπον ώστε να δημιουργήσουμε εκατέρωθεν των συνόρων Γερμανίας και Γαλλίας – ήταν η πρότασή του στη «Σάλα των ρολογιών» το 1950, 9 Μαΐου, γενέθλια ημέρα της Ευρώπης– τις συνθήκες εκείνες ώστε ένας νέος πόλεμος να μην είναι πλέον νοητός, δηλαδή να μην πάει το μυαλό κανενός ότι μπορεί στο μέλλον να πολεμήσει ξανά η Γερμανία με τη Γαλλία.
Το Brexit θα χάσει, διότι η Μεγάλη Βρετανία πολεμά αυτήν τη στιγμή για το παρελθόν της, ενώ η Ευρώπη πολεμά για το μέλλον της.
Επάνω εκεί έχει στηθεί σε πολύ στέρεες βάσεις η Ευρώπη των 28, που αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο εξαγωγέα αγαθών και υπηρεσιών στον κόσμο, τον μεγαλύτερο εισαγωγέα αγαθών και υπηρεσιών στον κόσμο, τον πρώτο ποθητό προορισμό ξένων επενδύσεων στον κόσμο. Γι’ αυτόν το λόγο το 2010 κανείς δεν αμφισβήτησε ότι μπορούσε να πέσει η Ευρωζώνη, αν και το Ευρώ έχασε το 20% της αξίας του σε σχέση με το Δολάριο από το Δεκέμβριο του 2009 μέχρι τον Ιούνιο του 2010. Ουδείς πίστεψε ότι επρόκειτο ποτέ να πέσει η Ευρωζώνη. Γιατί; Διότι έχει μία πραγματική δύναμη στη βάση της και έχει κι ένα story να διηγηθεί, ότι μαζί θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις.
Λόγος για τον οποίο το Brexit θα χάσει, διότι η Μεγάλη Βρετανία πολεμά αυτήν τη στιγμή για το παρελθόν της, ενώ η Ευρώπη πολεμά για το μέλλον της, και το Brexit δεν έχει εναλλακτική πρόταση. Τί έχει, άραγε; Μήπως την αναβίωση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας;
Αυτό όμως αφορά και εμάς. Από πού θα δώσουμε κι εμείς τη μάχη; Βεβαίως, ο κύριος Βενιζέλος είναι πεπεισμένος ευρωπαϊστής, ότι πρέπει να δώσουμε τη μάχη μέσα στην Ευρώπη. Πώς αλλιώς θα τη δώσουμε, λοιπόν, προκειμένου να ανταπεξέλθουμε στην κρίση;
Για να γυρίσω πίσω στα θεμελιώδη, στον Robert Schuman. Είπε, λοιπόν, σε εκείνο τον περίφημο λόγο του ότι δεν αποφύγαμε τον πόλεμο, το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διότι δεν καταφέραμε να φτιάξουμε την Ευρώπη! Λοιπόν, κι εμείς δεν αποφύγαμε την κρίση διότι δεν καταφέραμε να φτιάξουμε όση Ευρώπη χρειαζόμασταν προκειμένου να αποφεύγαμε την κρίση.
Στέκεται, αν όχι αμήχανα, τουλάχιστον με απογοήτευση ο συγγραφέας απέναντι στα τεκταινόμενα, τα οποία έζησε ως δρων πλέον και όχι απλά ως δάσκαλος. Όμως, είναι η ίδια αιτία που γεννά τον ευρωσκεπτικισμό: «Για ποιο λόγο δεν μπορεί η Ευρώπη αυτήν τη στιγμή να μας βγάλει από την κρίση!»
Η Ευρώπη δεν είναι ηγέτες, ούτε δυνάμεις, ούτε κράτη, η Ευρώπη είναι κανόνες.
Στο εσωτερικό της πολιτικής τάξης, έχουμε μία κυβέρνηση η οποία υπόσχεται κάποια πράγματα, η κυβέρνηση αυτή δεν τα τηρεί και ο λαός την κατεβάζει και λέει σε μια άλλη κυβέρνηση, έλα εδώ, βγες εσύ τώρα, που υποσχέθηκες αυτά για να μας τα κάνεις. Απογοητεύεται από αυτούς, πηγαίνει σε κάποιον άλλο. Απογοητεύεται από όλους, πηγαίνει στην Ευρώπη. Βλέπει λοιπόν την κ. Merkel, τον κ. Sarkozy, τον κ. Hollande στην τηλεόραση και λέει αυτοί θα μας σώσουν. Κι αυτοί δεν μας σώζουν. Και λέμε ότι δεν έχει πλέον ηγέτες η Ευρώπη, δεν υπάρχει ένας Mitterrand, δεν υπάρχει ένας Kohl. Να κάνει τί; Μεγάλους ηγέτες χρειάζονται τριτοκοσμικά έθνη, τα μεγάλα συστήματα διοικούνται από κανόνες αρχίζοντας από τις μεγάλες πολυεθνικές. Ρωτήστε κάποιον υπάλληλο στην πολυεθνική, ξέρει ποιο είναι το αφεντικό του; Δεν ξέρει. Τί ξέρει; Τους κανόνες που πρέπει να ακολουθήσει.
Η Ευρώπη δεν είναι ηγέτες, ούτε δυνάμεις, ούτε κράτη, η Ευρώπη είναι κανόνες. Κάποιος είπε στην Αμερική ότι δεν μπορώ να βρω το τηλέφωνο της Ευρώπης να πάρω τηλέφωνο να της μιλήσω, να μου απαντήσει. Ναι, γιατί δεν συμφωνήσαμε στην Ευρώπη να της δώσουμε τις συγκεκριμένες εξουσίες. Πριν, δεν είχαμε τους κανόνες αυτούς. Είχαμε μήπως τους κανόνες της παροχής βοήθειας από κάποιο κράτος μέλος ευρωπαϊκό του club των ανεπτυγμένων κρατών σε κάποιο άλλο ευρωπαϊκό κράτος; Η Γερμανία να δίνει βοήθεια στη Γαλλία, η Γαλλία στη Δανία και στην Αγγλία; Όχι. Πότε δημιουργήθηκαν αυτά τα πράγματα; Δημιουργήθηκαν από το ’84 και μετά, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, αξιοποιώντας ακριβώς τη νέα σύνθεση της Ευρώπης, είπε, κοιτάξτε, τώρα έχετε νότιες χώρες που χρειαζόμαστε κεφάλαια. Κι έτσι ξεκίνησε η Ευρώπη να δίνει βοήθεια με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, στην αρχή, πριν περάσουμε στα πακέτα Delors, στο πακέτο Santer, στα πακέτα του ΕΣΠΑ κ.λπ. Υπήρχε στην αρχή η ανάγκη η Ευρώπη να δίνει βοήθεια στα μέλη της για την ανάπτυξή τους; Δεν υπήρχε, λοιπόν, ούτε αυτός ο κανόνας, τον βρήκαμε στη συνέχεια, τον ανακαλύψαμε μετά, τον δημιουργήσαμε όταν προέκυψε η ανάγκη.
Υπήρχε μήπως κανόνας χώρα να σώζει άλλη χώρα; Το αντίθετο υπήρχε! Εντυπωσιάστηκα κι εγώ, και είναι σωστή και συμφωνώ απολύτως με τον συγγραφέα όταν επισημαίνει την απόλυτη αναβίωση του διακρατισμού, του διακυβερνητισμού σε περιόδους κρίσης, όταν δεν έχεις τα εργαλεία να την αντιμετωπίσεις. Πράγματι, υποχώρησαν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί.
Ξέρετε, εμείς οι διεθνολόγοι λέμε ότι οι τάσεις ολοκλήρωσης της διεθνούς κοινότητας είναι προς τη θεσμικοποίηση και την πολυμεροποίηση. Δηλαδή, τα κράτη να δημιουργούν διεθνείς οργανισμούς, στους οποίους να εκχωρούν αρμοδιότητες, που δεν ασκούν πλέον τα ίδια στις πρωτεύουσές τους, όπως επίσης και τα κράτη συνάπτουν πολυμερείς συνθήκες, και μάλιστα παγκόσμιας εμβέλειας, προκειμένου να ρυθμίσουν συγκεκριμένα θέματα. Πότε ολοκληρώνεται η διεθνής κοινότητα; Όταν ακριβώς έχουμε αυξημένη θεσμικοποίηση, πολλούς δηλαδή διεθνείς οργανισμούς που ασκούν εξουσίες που δεν τις ασκούν τα κράτη μέλη τους, και όταν έχουμε πάρα πολλές πολυμερείς συμβάσεις, που είναι κυρωμένες διεθνώς, παγκοσμίως από τη διεθνή κοινότητα.
Υπήρχε μήπως κανόνας χώρα να σώζει άλλη χώρα; Το αντίθετο υπήρχε!
Είχαμε εμείς κανόνες διάσωσης; Δεν είχαμε. Το αντίθετο είχαμε. Εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο με τον οποίον οι Γερμανοί επικαλούνταν τον κανόνα μη διάσωσης, την norm! Με πόση ένταση επικαλούνταν την νομική θεμελίωση της πολιτικής τους. Και τώρα λένε ότι υπάρχουν νομικά εμπόδια στην ελάφρυνση του χρέους μας. Ξέρετε, όταν άρχισε η μεγάλη κρίση και η Γερμανία ήταν αυτή που δεν ήθελε να μπούμε στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Bundesbank, η νομική της υπηρεσία, δημοσίευσε μία μελέτη, η οποία έλεγε, κακώς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δίνει διαρθρωτική βοήθεια στα κράτη του για να αντιμετωπίσει προβλήματα χρέους. Πρέπει να δίνει βοήθεια για να αντιμετωπίσει προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών. Μας πήγε πίσω στο 1944. Ξέχασε όλη την αλλαγή που έγινε στο μεταξύ, τα τραβηχτικά δικαιώματα κ.λπ., τη μετάλλαξη της πολιτικής στήριξης των κρατών από το ΔΝΤ μετά την υπερχρέωση του Τρίτου Κόσμου. Ήταν τόσο μεγάλη η αντιπαλότητα Ευρωπαίων και Αμερικανών, μέχρι που τα βρήκαν τον Απρίλιο του 2010, εν πάση περιπτώσει. Ο κανόνας, έλεγε λοιπόν η Γερμανία. Αυτό συμφωνήσαμε.
Στην δε πορεία διαμόρφωσης των νέων κανόνων, αντιπαρατίθενται οι απόψεις των κρατών που καλούνται να τους θεσπίσουν ή να τους αλλάξουν. Θα πρέπει να επισημάνω στο σημείο αυτό πως απουσιάζει από το βιβλίο η αντιπαλότητα των δύο σχολών σκέψης στην Ευρώπη: «Τί να κάνουμε με την Ελλάδα χάριν του Ευρώ και χάριν της Ευρώπης; Να την αφήσουμε να πτωχεύσει και να φύγει από την Ευρώπη ή να τη σώσουμε;». Αυτές οι δύο σχολές σκέψεις αντιπαρατίθενται σε κάθε τραπέζι ευρωπαϊκό, οπουδήποτε. Υπάρχουν άνθρωποι που σκέπτονται από αυτήν τη μεριά και άνθρωποι που σκέπτονται από την άλλη και επικρατούν μέχρι στιγμής οι άνθρωποι που σκέπτονται από την άλλη, ότι δηλαδή μένει η Ελλάδα στην Ευρώπη.
Μέχρι που διαμορφώσαμε τους κανόνες που μας έλειπαν και, αναγκαστικά, όταν δεν υπάρχουν κανόνες, ανεβαίνουμε ένα επίπεδο παραπάνω, πηγαίνουμε πάλι στο διακρατικό επίπεδο και τους θεσπίζουμε, με τρόπο κλασικό, στο διεθνές δημόσιο δίκαιο, που είναι ένα δίκαιο το οποίο είναι, θα πρέπει να πούμε, πάρα πολύ τυπολατρικό, ένα βαρύ δίκαιο και μία πολύ βαριά διαδικασία, η οποία δεν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά βεβαίως την κρίση, την οποία την αντιμετώπισαν πρώτα-πρώτα με μία σύμβαση το 2010, το Μάιο, στη συνέχεια με μία εταιρία, το EFSF, το 2011, γιατί δεν προλάβαιναν, μέχρι να φτιάξουμε έναν διεθνή οργανισμό, τον ESM, το 2012. Τώρα, λοιπόν, τους αποκτήσαμε τους κανόνες αυτούς. Δεν έπρεπε να τους φτιάξουμε; Με ποια άλλη διαδικασία θα τους παρήγαμε τους κανόνες αυτούς;
Κυρίαρχη επιλογή μας πρέπει να είναι σήμερα ότι μέσα στην Ευρώπη θα αντιμετωπίσουμε την κρίση.
Είναι αλήθεια πως η κυριαρχία είναι το θεμέλιο όλων, είναι το θεμέλιο της διεθνούς δικαιοταξίας σήμερα. Ενδεχομένως, αν κάποια στιγμή μπορούμε να καίμε νερό και να βάζουμε στο αυτοκίνητό μας νερό, να μην υπάρχει η κυριαρχία. Τότε βεβαίως μπορεί να μην έχουμε νερό και να έχουμε το πρόβλημα του νερού αντί να έχουμε το πρόβλημα της βενζίνης και του πετρελαίου, αλλά όπως είναι τα πράγματα, και όπως θα τα ζήσουμε εμείς όλοι, η κυριαρχία δεν πρόκειται να καταλυθεί.
Εδώ κάναμε ένα λάθος. Ένα λάθος με το οποίο δεν διαπαιδαγωγήσαμε σωστά την ελληνική κοινή γνώμη και αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε μπροστά στο λάθος μας. Είπαμε πολύ νωρίς ότι χάσαμε την κυριαρχία μας. Μέγα λάθος, ποτέ δεν πάψαμε να είμαστε κυρίαρχοι, ήταν κυρίαρχη επιλογή μας να μην πτωχεύσουμε το 2010, το Μάιο, και να πάμε στο μηχανισμό στήριξης της οικονομίας, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν. Όπως κυρίαρχη επιλογή ήταν το 2001 να υιοθετήσουμε το Ευρώ και να διώξουμε από την κυριαρχία μας ένα εμβληματικό συστατικό του στοιχείο. Ήταν επιλογή πολιτική. Είναι ένα θέμα πάρα πολύ παλιό στο διεθνές δίκαιο το οποίο έχει λυθεί με την υπόθεση Wimbledon το 1928, όταν το Δικαστήριο είπε ότι τα κράτη όταν συνάπτουν διεθνείς συνθήκες, είναι επειδή είναι κυρίαρχα και δεν στερούνται την κυριαρχία τους όταν αυτοπεριορίζονται.
Σήμερα τί συμβαίνει; Έχουμε μία κυβέρνηση σήμερα και εμείς είμαστε στο δρόμο σήμερα. Γίναμε αντιμνημονιακοί ξαφνικά; Όχι. Γιατί, λοιπόν, πού κάναμε λάθος; Κάναμε λάθος όταν είπαμε ότι χάσαμε την κυριαρχία μας, ενώ είναι κυρίαρχη επιλογή να βάζω φόρους, είναι κυρίαρχη επιλογή να βάζω εισφορές, είναι κυρίαρχη επιλογή να μην κόβω δαπάνες. Σ’ αυτό το πράγμα κάναμε λάθος.
Κυρίαρχη επιλογή μας πρέπει να είναι σήμερα ότι μέσα στην Ευρώπη θα αντιμετωπίσουμε την κρίση και ότι θα πρέπει τάχιστα να στοιχηθούμε με τα άλλα κράτη μέλη της Ευρώπης, διότι ο μεγάλος κίνδυνος σήμερα είναι η σταδιακή απομάκρυνση της Ελλάδας -με δικές της κυρίαρχες επιλογές- από την Ευρώπη, από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, για να μη μιλήσω με νομικούς όρους. Είμαστε μία χώρα διαρκώς σε απόκλιση, είμαστε μία χώρα σε πρόγραμμα, δεν εφαρμόζεται το κοινό δίκαιο σε μας, είμαστε μία χώρα αποκομμένη από τις κεφαλαιαγορές, είμαστε μία χώρα που οι τράπεζές μας είναι αποκομμένες από τη διατραπεζική αγορά, είμαστε μία χώρα όπου και τα φυσικά μας σύνορα έκλεισαν.
Λοιπόν, η απομάκρυνση αυτή και η απόσταση από την απομάκρυνση αυτή μέχρι την αποκοπή, είναι ανεπαίσθητη και κάποια στιγμή η αποκοπή μπορεί να έρθει και σιωπηλά, χωρίς απαραιτήτως να έχουμε διαδηλώσεις στους δρόμους.
Αυτός είναι ο κίνδυνος και γι’ αυτό δεν πιστεύω ότι αυτήν τη στιγμή θα πρέπει να βάλουμε λίγο ευρωσκεπτικισμό στο κρασί μας. Σας ευχαριστώ.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Edouard Manet (1832-1883) The Lady with Fans, Portrait of Nina de Callias
* Για την ομιλία του Σάκη Μουμτζή, δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/sb/231-omilia-saki-moumtzi.html
* Για την ομιλία της Λίνας Παπαδοπούλου, δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/sb/235-omilia-linas-papadopoylou.html
* Για την ομιλία του Ανδρέα Πανταζόπουλου, δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/sb/232-evropaiki-enopoiisi-kai-dimokratia.html
* Για την ομιλία του Ευ. Βενιζέλου, δείτε εδώ: http://www.evenizelos.gr/373-sticky-top/5375-2016-06-17-11-17-36.html