Είμαι ένας στους δέκα
ένας αριθμός σε έναν κατάλογο
είμαι ένας στους δέκα
αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχω
κανείς δε με γνωρίζει
κι ας είμαι συνεχώς εκεί
μια στατιστική, μια υπενθύμιση
σε έναν κόσμο που δε νοιάζεται…

UB 40, “One in Ten”, 1981

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 η ανεργία στη Μεγάλη Βρετανία είχε εκτοξευθεί. Το 1976 η κοινωνική περιθωριοποίηση των νέων οδήγησε στην έκρηξη της πανκ μουσικής και την αμφισβήτηση για πρώτη φορά σε μεγάλη κλίμακα, πατροπαράδοτων βρετανικών αξιών και θεσμών, με πρώτη αυτή της βασιλείας. Η Θάτσερ που ήρθε το 1979, αποφάσισε αναπροσαρμογή του οικονομικού μοντέλου, ξεκινώντας από τα κοινωνικά επιδόματα και τον ενεργειακό χάρτη. Η ανεργία εκτινάχθηκε και παγιώθηκε στο 10 %. Μη σας φαίνεται λίγο, ήταν υψηλό για την εποχή, καθώς την ίδια στιγμή η Βρετανία προσπαθούσε να βρει τον παραγωγικό της δρόμο απέναντι στη Γερμανία και την Ιαπωνία που κατέκλυζαν τις αγορές. Ο πρώτος δίσκος του ρέγκε συγκροτήματος UB 40 είχε εξώφυλλο την αίτηση για το επίδομα ανεργίας. Τριανταπέντε χρόνια μετά, η ανεργία στη Βρετανία είναι περίπου στο μισό, με υψηλό βαθμό κινητικότητας, δηλαδή με χαμηλό αριθμό μακροχρόνια ανέργων, πάντα συγκριτικά με τις άλλες χώρες της ευρωζώνης.

Η ανεργία είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο για τον οποίο δε μιλάει κανείς.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της παγκόσμιας τράπεζας η επίσημα καταγεγραμμένη ανεργία είναι 21 % στους άνδρες και 28,7 % στις γυναίκες, δηλαδή σε ένα μέσο όρο 24,5 %. Αντιλαμβάνεστε ότι η γραμματεία ισότητας τρώει λίγο τζάμπα λεφτά. Χωρίς να είναι η μόνη.

Η ανεργία είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο για τον οποίο δε μιλάει κανείς. Σχετίζεται με τόσους πολλούς παράγοντες, που μόνο μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί, λένε πολλοί και έχουν ένα δίκιο. Πάντα όμως πίστευα και πιστεύω ότι υπάρχουν και άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις. Απλώς ξεβολεύουν κάμποσο κόσμο. Και όταν λέω ξεβολεύουν δεν εννοώ απολύουν.  

Τι γεννά όμως την ανεργία στη χώρα; Η αδιαφορία των κυβερνήσεων τη διαιωνίζει, αλλά τι τη γεννά;

1. Ο λάθος προσανατολισμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Η κρατική εκπαίδευση είναι σχεδιασμένη στο γάμο του καραγκιόζη. Υπάρχει για να λέμε ότι υπάρχει -και καλά δωρεάν. Κανείς δεν ξέρει τι επαγγελματίες θέλουμε, πως θα τους αναδείξουμε, πως θα τους ενθαρρύνουμε, πως θα εντοπίσουμε τις δεξιότητες εκάστου μαθητή, πως θα κάνουμε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Ο αριθμός εισακτέων σε μια σειρά από σχολές, όπως Φιλοσοφική, Θεολογική, Αρχιτεκτονική, Νομική, Ιατρική, Θεατρολογία και καμιά δεκαριά άλλων τουλάχιστον είναι μια ματαιότητα. Αν κάποιος θέλει να σπουδάσει σε τέτοιες σχολές για την πλάκα του καλά κάνει. Αν περιμένει να βρει δουλειά ματαιοπονεί. Όχι ότι οι επιστήμες αυτές δεν είναι άκρως απαραίτητες για μια κοινωνία. Απλώς τα ελληνικά πανεπιστήμια δε βγάζουν επιστήμονες. Βγάζουν απόφοιτους, κάτι που είναι τελείως διαφορετικό. Βγάζουν πτυχιούχους χωρίς κανένα σχεδιασμό για το που μπορούν να δουλέψουν. Και επίσης, χιλιάδες νέοι χρόνια τώρα σπουδάζουν σε κλάδους που η κοινωνία και το κράτος δεν χρειάζεται πια σε τέτοιο βαθμό. Φανταστείτε, πόσες ώρες χαμένες σε ανερμάτιστη παπαγαλία, λεφτά σε φροντιστήρια, άγχος και στρες και ένταση ανάμεσα στις οικογένειες και στενοχώριες, συσσωρεύει δεκαετίες τώρα αυτός ο ξοφλημένος θεσμός που λέγεται Πανελλαδικές εξετάσεις.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια δε βγάζουν επιστήμονες. Βγάζουν απόφοιτους. 

2. Η έλλειψη συγκροτημένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που να βγάζουν ανθρώπους για μια αναπτυσσόμενη παραγωγικά κοινωνία. Τι στο διάολο εννοώ; Εννοώ ότι τουλάχιστον οι μισοί εργαζόμενοι για τα επόμενα χρόνια πρέπει να κατευθυνθούν στην αγροτική παραγωγή και σε επαγγέλματα χειρωνακτικής εργασίας. Η παραγωγική ανασυγκρότηση δεν θα ξεκινήσει από τα μαθήματα της θεωρητικής κατεύθυνσης.

3. Η εχθρότητα στον ιδιωτικό τομέα, τον σκοτώνει και μαζί του πεθαίνει κάθε προοπτική ανάπτυξης. Στο δημόσιο περνάς καλύτερα ως εργαζόμενος και βγάζεις κει περισσότερα λεφτά, ακόμα και σήμερα. Οπότε, γιατί να ταλαιπωρείσαι στον ιδιωτικό; Αντί να προκαλέσουμε έκρηξη εγχώριας επιχειρηματικότητας, προτιμάμε ως ζητιάνοι να ζητάμε συνέχεια δανεικά για να πληρώνουμε μισθούς, συντάξεις και λογής κρατικές υποχρεώσεις. Ωραία τα μεγάλα λόγια του τραβεστί ηρωισμού, αλλά πρέπει να ντρεπόμαστε που ξένοι πληρώνουν τις συντάξεις μας αυτή τη στιγμή.

4. Η νοοτροπία της αριστεράς και των νεολαιών της ότι η σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά είναι έγκλημα. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Χρόνια τώρα αριστερονεολαίοι με μυαλά μαθουσάλα, σαμποτάρουν κάθε μεταρρύθμιση. Και μετά οι γονείς απορούν γιατί δε βρίσκουν δουλειά τα παιδιά τους. Τι περιμένει τους εισακτέους μετά την εισαγωγή τους στις σχολές, σύμφωνα με το περυσινό νομοσχέδιο του υπουργείου παιδείας; Μα φυσικά, η "αιώωωνιααα" φοίτηση. Ως τη δευτέρα παρουσία. Για να μπορούν επαγγελματίες φοιτητοπατέρες να συνεχίζουν το θεάρεστο έργο τους.

Χρόνια τώρα αριστερονεολαίοι με μυαλά μαθουσάλα, σαμποτάρουν κάθε μεταρρύθμιση. 

5. Πρωθυπουργοί που δεν έχουν μείνει άνεργοι δεν έχουν ιδέα τι να κάνουν για την ανεργία. Σας φαίνεται λαϊκίστικο; Δείτε τη σύνθεση της σημερινής βουλής: συνταξιούχοι, δημόσιοι υπάλληλοι, γόνοι πολιτικών οικογενειών, επαγγελματίες πολιτευτές και πλούσιοι, είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Ποια προβλήματα της καθημερινότητας πιστεύετε ότι θα αναδείξουν; Μην απαντήσετε, δείτε τι ψηφίζουν σωρηδόν. Χωρίς να ισοπεδώνω εννοείται το πολιτικό σύστημα και χωρίς να υποτιμώ τους αρκετούς άξιους στο κοινοβούλιο, στατιστικά βλέποντας το πράγμα, η κατάσταση είναι αποκαρδιωτική.

6. Η Ελλάδα δεν έχει brands. Ενώ η ίδια είναι ένα brand με υψηλότατη εν δυνάμει υπεραξία, δε διαθέτει διεθνώς αναγνωρισμένα brands. Δηλαδή επώνυμες μάρκες παγκόσμιας αναγνωρισιμότητας. Δεν αρκεί να έχεις καλό προϊόν. Θέλει και μπράντα. Ο πελάτης δεν αγοράζει έτσι γενικώς αμερικάνικο παπούτσι. Αγοράζει Nike. Ασχέτως που κατασκευάζεται. Δεν αγοράζει γιαπωνέζικο μηχανάκι. Αγοράζει Χόντα, κ.ο.κ. Αγοράζει υπογραφή. Θα άξιζε τον κόπο να ρωτήσουμε ποιες μάρκες έρχονται στο μυαλό των ξένων όταν ακούνε Ελλάδα. Σταθείτε στην είσοδο του μουσείου της Ακρόπολης και παρατηρείστε τους τουρίστες. Θα καταλάβετε ποιες είναι οι ισχυρές χώρες σήμερα από αυτά που φοράνε και κρατάνε στα χέρια τους: οι περισσότεροι φοράνε βραζιλιάνικες σαγιονάρες ή γερμανικά πέδιλα. Ιταλικού ή αμερικάνικου σχεδιασμού μπλουζάκια και σορτς κινεζικής όμως κατασκευής. Κρατάνε κινητά αμερικάνικης σχεδίασης, κινέζικης κατασκευής και φωτογραφικές μηχανές ιαπωνικής σχεδίασης, επίσης κινέζικης κατασκευής. Φορούν ιταλικά γυαλιά ηλίου, ελβετικά ή ιαπωνικά ρολόγια και οι νεαρότεροι μπλούζες από γερμανικές ή αμερικάνικες αθλητικές μάρκες. Κοντολογίς: Χωρίς επιχειρήσεις κλίμακας, χωρίς εξαγωγικού χαρακτήρα ελληνικές εταιρείες με επώνυμα προϊόντα διεθνών προδιαγραφών, το παραγωγικό μέλλον προδιαγράφεται ακόμα πιο δυσοίωνο. Μόνο σε πολυεθνικές θα υπάρχουν στο μέλλον θέσεις εργασίας.

Ο άνεργος σήμερα είναι ένας περιθωριακός.

Η Ελλάδα δε χρεωκόπησε από την υπερκατανάλωση. Οι κήρυκες της λιτότητας πήραν αμπάριζα και πουλάνε ασκητική καιρό τώρα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι η αγορά μόνο έτσι κινούνταν τόσα χρόνια. Το πρόβλημα ήταν ότι τα προϊόντα ήταν εισαγόμενα. Αν ήταν ελληνικά, καθόλου δε θα είχαμε χρεωκοπήσει. Μπορεί να σας φανεί παράδοξο, αλλά ο άσωτος υπερκαταναλωτής που αγοράζει με ό,τι έχει και δεν έχει ελληνικά προϊόντα, ισοδυναμεί με εθνικό ευεργέτη. Δημιουργεί θέσεις εργασίας και δίνει ατέλειωτους φόρους και εισφορές στα ταμεία. 

Ο άνεργος σήμερα είναι ένας περιθωριακός. Δεν αισθάνεται ίσως τόσο μόνος σε σχέση με παλαιότερα που οι άνεργοι ήταν λιγότεροι και αντιμετωπίζεται πλέον ως μια συνήθης περίπτωση. Αλλά αυτό είναι λάθος. Η ανεργία δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή. Υπάρχει παραγωγικό σχέδιο από κάποιο κόμμα; Δυστυχώς όχι.

Και για να μη λέτε ότι μόνο κριτικάρω, θα πω μία, από τις ιδέες μου για το ζήτημα:

Οι παλαιού τύπου γεωργικοί συνεταιρισμοί έχουν παρακμάσει. Καινούριοι, πολυμετοχικοί συνεταιρισμοί, που θα διοικούνται από ικανούς μάνατζερ, παιδιά αγροτών που έχουν σπουδάσει σχετικά αντικείμενα, με προϊόντα που θα πληρούν υψηλές προδιαγραφές, σαφώς τυποποιημένα και πιστοποιημένα, με νέες εξαγωγικές πρακτικές, θα ανοίξουν γρήγορα νέους κλάδους, ναι ή όχι; Στο επιχειρησιακό μάνατζμεντ, στην τυποποίηση, τη γραφιστική και το σχεδιασμό συσκευασιών, στην προώθηση, τις πιστοποιήσεις, τις μεταφορές, την έρευνα και, και… Δεν είμαι ειδικός στα αγροτικά, αλλά προσπαθώ να παρατηρώ τι κάνουν οι καλύτεροι διεθνώς. Ο αμερικάνος που αγοράζει λάδι Τυνησίας, μήπως δεν έχει διαφωτιστεί για το λάδι Κολυμπαρίου; Μήπως δεν ξέρει πως να φάει ακριβώς την κρητική γραβιέρα; Αλλά τι κάθομαι και λέω; Ακόμα μετράμε με το πατριωτόμετρο ποιος είναι ο μεγαλύτερος.

Το θέμα δεν εξαντλείται εύκολα. Απλώς έγραψα κάπως εκτενώς για να μην το ξεχνάμε. Και κάτι, ως τελευταίο κερασάκι: τόσοι αριστεροί και επαναστάτες τραγουδιάρηδες στη χώρα. Κανένα τραγούδι για την ανεργία ακούσατε; Πού πάνε οι αγωνίες τους όταν συνθέτουν; Μάλλον υποτάσσονται στη μάστιγα της νοσταλγίας, που ενέσκηψε εσχάτως ως όπιο του λαού.

Είχα μια δουλειά σε μια εταιρεία κατασκευών
αλλά τελευταία οι δουλειές πέσανε
λόγω της οικονομικής κατάστασης.
Ξαφνικά όλα αυτά που φαίνονταν τόσο σημαντικά
εξαφανίστηκαν φίλε μου με μιας.
Τώρα, μετά από τόσον καιρό
με βολεύει να κάνω πως δε θυμάμαι
και η δικιά μου να κάνει πως δεν τη νοιάζει,
πια…

Bruce Springsteen, “The River”, 1980

* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Edward Hopper (1882–1967), Summer Interior