Η προσφυγική – μεταναστευτική κρίση κλιμακώνεται και αναμένεται να παρουσιάσει εντονότερη φλεγμονή καθώς έρχεται η άνοιξη, ο κυματισμός του Αιγαίου χαμηλώνει και οι θερμοκρασίες αρχίζουν να ανεβαίνουν. Οι θερμοκρασίες θα ανέβουν εντονότερα όμως την 18η Φεβρουαρίου στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών όπου το δεύτερο από τα τρία προς συζήτηση θέματα είναι ακριβώς αυτό: Η προσφυγική κρίση. Τα άλλα δύο είναι το Δημοψήφισμα της Αγγλίας για την παραμονή της η μη στην ΕΕ και κάποια σύσταση σχετικά με την Ευρωζώνη.
Η προσφυγική κρίση τείνει να υποσκελίσει σε σημασία και κρισιμότητα την οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη.
Η προσφυγική κρίση τείνει να υποσκελίσει σε σημασία και κρισιμότητα την οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη καθώς επηρεάζονται δομικά στοιχεία αυτού καθαυτού του εγχειρήματος της Ενωμένης Ευρώπης. Η μετακίνηση των πληθυσμών που παρατηρείται ήδη είναι η μεγαλύτερη από το 1945 σε Ευρωπαϊκό έδαφος. Το φαινόμενο θα διογκωθεί ανεξέλεγκτα δεδομένου ότι αναμένουν 4 εκατομμύρια καταγεγραμμένοι πρόσφυγες σε Τουρκία, Λίβανο και Ιορδανία την βελτίωση των καιρικών συνθηκών προκειμένου να επιχειρήσουν τον διάπλου του Αιγαίου και την εν συνεχεία πορεία τους στην καρδιά της Ευρώπης. Οι μη καταγεγραμμένοι πρόσφυγες είναι τριπλάσιοι τουλάχιστον. Συνεπώς 16 εκατομμύρια δύστυχων ανθρώπων αναμένουν τις κατάλληλες συνθήκες για να ξεκινήσουν μια επικίνδυνη πορεία προς αναζήτηση μιας καλύτερης ημέρας. Η ιστορία αυτή θα κρατήσει χρόνια. Πολλά χρόνια. Και για τον λόγο αυτό παρατηρούμε ΜΚΟ στα νησιά του Αιγαίου να νοικιάζουν ξενοδοχεία με συμβόλαια δεκαετίας. Αυτός ο τεράστιος πληθυσμιακός όγκος έχει πανικοβάλλει την ΕΕ και τα επιμέρους Κράτη Μέλη τα οποία αρχίζουν με λογική αυτοπροστασίας να αναπτύσσουν πολιτικές και μέτρα τα οποία αν δεν αναιρούν το κοινό Ευρωπαϊκό όραμα αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης σίγουρα το δοκιμάζουν.
Ο πρώτος κίνδυνος είναι τα σύνορα της ΕΕ να μεταφερθούν de facto στην εδαφική περιοχή μεταξύ Ελλάδος και FYROM.
Στη Σύνοδο Κορυφής σε δύο εβδομάδες αναμένεται να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις. Ο πρώτος κίνδυνος, εάν ακολουθηθεί η «σκληρή» γραμμή, είναι να επικρατήσει η άποψη που υποστηρίζει ότι εφ΄ όσον η Ελλάδα δεν εφαρμόζει τα rules of the game (βλ. κανόνες της Συνθήκης Schengen) να μην αναμένει να παραμείνει στο παιχνίδι. Κοινώς τα σύνορα της ΕΕ θα μεταφερθούν de facto στην εδαφική περιοχή μεταξύ Ελλάδος και FYROM, θα εγκατασταθούν δυνάμεις της FRONTEX, του EASO και της EUROPOL οι οποίες θα φροντίσουν να διέρχονται μόνον πρόσωπα υποκείμενα διεθνούς προστασίας (aka Πρόσφυγες) αποκλειομένων των λοιπών λαθρομεταναστών από το Ελληνικό έδαφος. Τη θέση αυτή υποστηρίζουν αρκετές χώρες που ήδη έχουν ατύπως αναστείλει μέρος των διατάξεων της Συνθήκης Schengen ενεργοποιώντας συνοριακούς ελέγχους ή/και υψώνοντας φράχτες στα σύνορά τους.
Ο δεύτερος κίνδυνος είναι η πιθανότητα ενεργοποιήσεως του άρθρου 78 παρ. 3 της συνθήκης της Λισσαβόνας, το οποίο προβλέπει ότι «σε περίπτωση που ένα ή περισσότερα Κράτη Μέλη αντιμετωπίζουν επείγουσα κατάσταση, χαρακτηριζόμενη από ξαφνική είσοδο υπηκόων τρίτων χωρών, τότε το Συμβούλιο κατόπιν προτάσεως της Ευρωπαϊκής επιτροπής, μπορεί να υιοθετήσει προσωρινά μέτρα προς όφελος του/των εμπλεκομένων Κρατών μελών. Θα πρέπει να λάβει χώρα και διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». Στην περίπτωση αυτή, λένε οι υποστηρικτές της εισηγήσεως, αν μια Χώρα δεν μπορεί ή δε θέλει να αποδεχθεί την προσφερομένη βοήθεια (offered help) τότε η βοήθεια θα επιβληθεί (help will be forced). Και αυτό διότι το κομβικό σημείο είναι το γεγονός ότι έχει τρωθεί επικίνδυνα η εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ΕΕ και ως προς το εάν η τελευταία μπορεί να διαφυλάξει την ασφάλεια, την λειτουργία και τις αξίες της. Η Ελλάδα τότε θα βρεθεί αντιμέτωπη με Ευρωπαϊκές υπηρεσίες να επιχειρούν στον Εθνικό της χώρο, με αρμοδιότητες που θα αγγίζουν τα κράσπεδα της Εθνικής κυριαρχίας αν δεν την «πατούν» κιόλας. Ο αντίλογος είναι πως η Ελλάδα απέτυχε να διαφυλάξει τα σύνορά της και να καθορίσει ποιοι είναι πρόσφυγες και ποιοι είναι μετανάστες, η Ελλάδα αποτελεί μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσεως και εν τέλει τα σύνορα της Ευρώπης πρέπει να διαφυλαχθούν με κάθε τρόπο ακόμα και αν το συγκεκριμένο Κράτος μέλος δεν έχει την επιθυμία ή δυνατότητα να το πράξει. Δεν απαιτούνται πολύμηνες νομοπαρασκευαστικές ενέργειες αλλά απλώς η ενεργοποίηση άμεσα του συγκεκριμένου άρθρου.
Ο δεύτερος κίνδυνος είναι η Ελλάδα να βρεθεί αντιμέτωπη με Ευρωπαϊκές υπηρεσίες να επιχειρούν στον Εθνικό της χώρο.
Την ίδια στιγμή εκατοντάδες Ελληνικές και ξένες ΜΚΟ επιχειρούν με ανθρωπιστικές δραστηριότητες στο Ανατολικό Αιγαίο, ξοδεύοντας πολλά χρήματα σε εξοπλισμό και υποδομές και μόλις πρόσφατα την 27η Ιανουαρίου η Προεδρία της ΕΕ κατέληξε σε συμπεράσματα σύμφωνα με τα οποία η δράση των ΜΚΟ και των εθελοντών στα Ελληνικά νησιά μπορεί να θεωρηθούν ότι διευκολύνουν κατά τρόπο ποινικά ελέγξιμο δραστηριότητες smuggling και trafficking δύστυχων ανθρώπων (5481/1/16 REV 1/26 January 2016/EU Presidency).
Μέσα σε αυτό το τοπίο της κρίσεως παρουσιάζεται και μία ευκαιρία, καθώς οι κρίσεις πάντα αποτελούν το εφαλτήριο δημιουργίας ευκαιριών. Προϋπόθεση και αναγκαία συνθήκη για την αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας είναι η άσκηση αποτελεσματικής και αξιόπιστης Εθνικής πολιτικής, απαλλαγμένης από ιδεοληψίες και ιδεολογικές εμμονές και κυρίως υλοποίησή της από κατάλληλους ανθρώπους καταρτισμένους, συνειδητοποιημένους και εμφορούμενους από αγάπη και ενδιαφέρον για την Ελλάδα και τους Έλληνες.
Η ευκαιρία: η Ελλάδα να αξιώσει τα 3 δις Ευρώ να χρησιμοποιηθούν μόνον στη δημιουργία Hot Spots επί τουρκικού εδάφους.
Η ευκαιρία συνίσταται στην αξίωση να αρθεί η Τουρκία στο ύψος των περιστάσεων. Όχι μόνον τιμώντας την υπογραφή της στις συμφωνίες επανυποδοχής (Re-admission agreements). Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αξιώσει τα 3 δις Ευρώ που προορίζονται για την Τουρκία να μην δοθούν απλώς στον κ. Ερντογάν αλλά να χρησιμοποιηθούν μόνον στη δημιουργία Hot Spots επί τουρκικού εδάφους όπου εκεί θα γίνεται από Ευρωπαϊκές υπηρεσίες ο έλεγχος και η διάκριση της επιλεξιμότητας των ατόμων σε κατηγορίες προσφύγων και μη. Με τον τρόπο αυτό καταργείται κατά πρώτον η αναγκαιότητα διάπλου του Αιγαίου που οδηγεί σε ναυάγια και θανάτους. Κατά δεύτερον οι μη χαρακτηριζόμενοι ως πρόσφυγες παραμένουν σε Τουρκικό έδαφος χωρίς να υπάρχει ανάγκη επαναπροωθήσεων και επιστροφών συνωστισμένων στην Ελλάδα, Ιταλία και αλλού στην ΕΕ λαθρομεταναστών. Κατά τρίτον είναι δυνατή η εν συνεχεία οργανωμένη προώθηση των νόμιμων προσφύγων στις Ευρωπαϊκές χώρες προορισμού με νόμιμα και αξιόπλοα Ευρωπαϊκά μέσα (πλοία και αεροπλάνα) στερώντας από τα δουλεμπορικά κυκλώματα την δυνατότητα δράσεως.
Φυσικά δεν θα πρέπει να μας διαφύγει της προσοχής η ανάγκη της τροποποιήσεως της Συνθήκης Δουβλίνο ΙΙ δεδομένου ότι έχει ήδη αστοχήσει. 28 διαφορετικά συστήματα και διαδικασίες εξετάσεως αιτήσεων ασύλου ισχύουν σήμερα, κάθε Χώρα έχει διαφορετικές προϋποθέσεις και χρόνους εξέτασης. Απαιτείται ένα κεντρικό Ευρωπαϊκό σύστημα υποδοχής και εξέτασης των αιτήσεων, κυρίως δε κατανομής των προσφύγων στα Ευρωπαϊκά Κράτη, καταργώντας την υποχρέωση της πρώτης Χώρας εισόδου στην εξέταση και υποδοχή της αιτήσεως αυτής.
Όλες οι πολιτικές σχετικά με τη λήψη μέτρων όσον αφορά στην κρίση των προσφύγων έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει. Ο κανονισμός του Δουβλίνου έχει αποδειχθεί ότι είναι μη βιώσιμος, οι δύο εξαγγελθέντες μηχανισμοί μετεγκατάστασης προσφύγων (Relocation Schemes May and September 2015) από Ελλάδα και Ιταλία δεν εφαρμόζονται από τα Κράτη Μέλη, η συμφωνία επανυποδοχής με την Τουρκία δεν έχει δείξει κανένα αποτέλεσμα ακόμα και η κατάσταση των προσφύγων σε πολλά στρατόπεδα της Τουρκίας είναι άθλιες. Επιπλέον, δεν έχουν ληφθεί αποφάσεις για τη σύσταση μιας Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής, μια νέα ευρωπαϊκή μπλε κάρτα για τη νόμιμη μετανάστευση ή μια κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση για το άσυλο.
Η Ελλάδα αντιμέτωπη με δύο θανάσιμους κινδύνους θα πρέπει να αξιοποιήσει τη μία ευκαιρία που της παρουσιάζεται.
Οι μόνες λύσεις που τα κράτη μέλη έχουν δείξει μέχρι τώρα είναι η σφράγιση των συνόρων τους, αποτρεπτικές τακτικές για να αποθαρρύνουν τους πρόσφυγες και υιοθέτηση εθνικών ποσοστώσεων προσφύγων.
Σήμερα, ωστόσο, η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου. Τα προβλεπόμενα στοιχεία για την επερχόμενη άνοιξη και το καλοκαίρι είναι εξαιρετικά ανησυχητικά. Σχεδόν 37.000 άνθρωποι έφτασαν στην Ιταλία και την Ελλάδα στις πρώτες 21 ημέρες του 2016, 10 φορές περισσότεροι από ό, τι την ίδια περίοδο του 2014. Από αυτούς, 36.000 έφτασαν στα Ελληνικά νησιά και μόνο.
Ο Ολλανδός πρωθυπουργός Rutte, Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Juncker και ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Tusk όλοι δήλωσαν ότι η Συνθήκη Schengen θα καταπέσει στις επόμενες δύο εβδομάδες, αν δεν γίνει κάτι. Η Ευρώπη είναι σε κατάσταση επείγοντος.
Η Ελλάδα αντιμέτωπη με δύο θανάσιμους κινδύνους θα πρέπει να αξιοποιήσει τη μία ευκαιρία που της παρουσιάζεται. Αν δεν το πράξει, η κατάσταση που θα δημιουργηθεί δεν θα είναι εύκολα αναστρέψιμη τα επόμενα χρόνια.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Felix Nussbaum (1904 - 1944) Le réfugié