Δευτέρα, 09 Μαϊ 2016

Βιβλιοκριτική: Εθνικισμός, του Δημήτρη Καιρίδη

αρθρο του:

Οι εμφύλιοι πόλεμοι αποτελούν την κύρια μορφή ένοπλων συγκρούσεων στη σημερινή εποχή, σε αντίθεση με τους διακρατικούς πολέμους, οι οποίοι τείνουν να εξαφανιστούν, παρά τη συνεχή άνοδο των εξοπλιστικών δαπανών και τη διατήρηση της κυριαρχίας του ρεαλιστικού δόγματος στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής των κρατών. Οι εμφύλιοι αυτοί πόλεμοι, οι οποίοι λαμβάνουν κυρίως τη μορφή εθνοτικής σύγκρουσης, προσεγγίζονται συνήθως μέσα από το στερεότυπο περί ασυμβίβαστων «προαιώνιων» πολιτισμικών και θρησκευτικών διαφορών μεταξύ των εθνοτικών ομάδων και θεωρούνται εν πολλοίς «αναπόφευκτοι». 

Καιρίδης, Δημήτρης, Εθνικισμός. Εθνοτικές Συγκρούσεις & Διεθνείς Σχέσεις:
Θεωρία και Πράξη στα Βαλκάνια, Αθήνα, Ι. Σιδέρης, 2015.

Η μελέτη του Δημήτρη Καιρίδη, καθηγητή διεθνών σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, χωρίς να υποβαθμίζει την ύπαρξη διαφορετικών εθνοτικών ταυτοτήτων, αποδομεί τη ντετερμινιστική αυτή θεώρηση και, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Κύπρου και της πρώην Γιουγκοσλαβίας, αναδεικνύει τον ρόλο των πολιτικών επιλογών και διεργασιών, που κλιμάκωσαν την ένταση και τελικά οδήγησαν στη βίαιη αντιπαράθεση μεταξύ Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων και Σέρβων-Κροατών-Βόσνιων Μουσουλμάνων. Η ύπαρξη διακριτών εθνοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές δεν καθιστούσε «μονόδρομο» τη μεταξύ τους σύγκρουση.

Το νέο βιβλίο του Καιρίδη, ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς με τα ζητήματα ασφαλείας στη Βαλκανική, από την εποχή της διδακτορικής του διατριβής στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1990, εμπλουτίζει την ελληνική βιβλιογραφία με μια εις βάθος μελέτη του φαινομένου του εθνικισμού και των εθνοτικών συγκρούσεων, κάνοντας μια εντυπωσιακή επισκόπηση και κριτική θεώρηση όλων των θεωρητικών προσεγγίσεων και μεθοδολογιών πάνω στα δύο αυτά, αλληλένδετα αλλά και διακριτά συνάμα, γνωστικά αντικείμενα μέχρι σήμερα. Το θεωρητικό αυτό πλαίσιο χρησιμοποιείται με αριστοτεχνικό τρόπο για την ανάγνωση των δύο αυτών εθνοτικών συγκρούσεων και την ένταξη του Γιουγκοσλαβικού αλλά και του Κυπριακού σε μια ευρύτερη ανάγνωση του σύγχρονου κόσμου.

Η συμβολή του βιβλίου στην κατανόηση των εθνοτικών συγκρούσεων και του ρόλου του εθνικισμού στη διεθνή πολιτική είναι πολύτιμη.

Μια σημαντική πρωτοτυπία του βιβλίου αποτελεί η σύνδεση των θεωρητικών προσεγγίσεων περί εθνικισμού και εθνοτικών συγκρούσεων με την τρέχουσα επιστημονική συζήτηση στο χώρο των Διεθνών Σχέσεων, που σχετίζεται με μια σειρά επιστημολογικών και μεθοδολογικών αναζητήσεων που αφορούν την υπέρβαση των αγκυλώσεων του αυστηρού θετικισμού και την ένταξη του ζητήματος των ταυτοτήτων στις αναζητήσεις των σύγχρονων κοινωνικών επιστημών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαπραγμάτευση των εξελίξεων αυτών στο χώρο των Διεθνών Σχέσεων απουσιάζει σχεδόν πλήρως από την ελληνική βιβλιογραφία.

Παράλληλα γίνεται εκτενής αναφορά στο ζήτημα της βαλκανικής ασφάλειας, αφού σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται τόσο το Κυπριακό ζήτημα, όσο και οι πόλεμοι που ακολούθησαν τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Στο αντίστοιχο κεφάλαιο αναλύεται επίσης η νεότερη βαλκανική ιστορία και η συγκρότηση των βαλκανικών κρατών με στόχο την αποδόμηση των στερεοτύπων του «βαλκανισμού», ο οποίος συνεχίζει να συσκοτίζει την ανάγνωση των προβλημάτων ασφαλείας της περιοχής, στην υπηρεσία διάφορων πολιτικών σκοπιμοτήτων.   

Η συμβολή του βιβλίου στην κατανόηση των εθνοτικών συγκρούσεων και του ρόλου του εθνικισμού στη διεθνή πολιτική είναι πολύτιμη για τους αναλυτές των διεθνών εξελίξεων. Το βιβλίο αποτελεί επίσης χρήσιμο εργαλείο και για τους διαμορφωτές της εξωτερικής πολιτικής στην Ελλάδα, αφού οι εθνοτικές συγκρούσεις αποτελούν σήμερα βασική παράμετρος των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή μας, από την ανατολική Ουκρανία μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο. Τέλος, και ο μέσος αναγνώστης έχει πολλά να κερδίσει από την κριτική και, σίγουρα, αντισυμβατική ανάγνωση του Γιουγκοσλαβικού και, κυρίως, του Κυπριακού που το βιβλίο θαρραλέα προσφέρει.


* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Marc Franz (1880-1916), The Wolves (Balkan War)

Θωμάκος, Δημήτρης

Ο Δημήτρης Θωμάκος είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι απόφοιτος της Σχολής Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts της Βοστώνης. Σπούδασε Ηλεκτρολόγος Μηχανικός στο Μάντσεστερ και στο Λονδίνο (UCL) και εργάστηκε ως Τεχνικός Εμπειρογνώμονας στο Αεροναυτικό Τμήμα του Δορυφορικού Οργανισμού Inmarsat. Είναι μέλος του Τ.Ε.Ε..