Πολλές οι αφορμές, και η πιο πρόσφατη η Πανούσιος παρέμβαση στο πανεπιστημιακό μας χάος. Χειριζόμαστε το πανεπιστημιακό ζήτημα χωρίς την στοιχειώδη λογική. Δηλαδή, κοροϊδευόμαστε για να καλύπτουμε κάποιες άλλες κρυφές, ίσως και ντροπιαστικές, προθέσεις μας.

Μήπως κοροϊδευόμαστε κυνηγώντας χίμαιρες στον κόσμο των αφηρημένων ιδεών;

Το νέο επεισόδιο με το Πανούσιο Πανεπιστήμιο με παρέπεμψε στο προσωπικό αρχείο μου και ειδικά στο πρώτο memo με το οποίο προσήλθα στην πρώτη μου συνάντηση στο Λονδίνο, με τον αείμνηστο Sir Keneth Alexander που είχα επιλέξει ως βασικό μου σύμβουλο, όταν μου ανατέθηκε η ίδρυση και οργάνωση του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Σημείωνα ως αρχή της συζήτησης μας την επιλογή της βασικής αρχής πάνω στην οποία θα έπρεπε να στηρίξουμε επαγωγικά την δόμηση του νέου πανεπιστημίου. Πρότεινα τρείς επιλογές, κατά σειρά δικής μου προτίμησης, ως εξής:

• Το πανεπιστήμιο οργανώνεται με βάση την επιλογή παιδαγωγικού υποδείγματος. Η δομή, η οργάνωση και η λειτουργία εξυπηρετεί το υπόδειγμα.
• Το πανεπιστήμιο οργανώνεται πάνω σε blueprint επιλεγμένου πανεπιστημίου διεθνούς αναγνώρισης για την ποιότητά του.
• Το πανεπιστήμιου οργανώνεται αποκλειστικά και περιοριστικά πάνω στη βάση του προτύπου που επιβάλλει ο Νόμος Πλαίσιο (1268/82)

Ο Σύμβουλός μου έδειξε να αιφνιδιάζεται από τις τρείς «αρχές» και με ρώτησε απορημένος: «Εννοείτε ότι ο καταστατικός σας νόμος δεν ορίζει το παιδαγωγικό υπόδειγμα; Ούτε η πανεπιστημιακή σας παράδοση έχει καταλήξει σε εφαρμογή παραδεκτών παιδαγωγικών υποδειγμάτων;»

Έτσι μπήκαμε στα βαθιά νερά της ελληνικής πανεπιστημιακής πραγματικότητας της εποχής και εγώ αναγκάστηκα να κάνω μια τρίωρη παρουσίαση αφενός του Νόμου Πλαισίου (μετάφραση του νόμου δεν υπήρχε), και αφετέρου του κυρίαρχου παιδαγωγικού υποδείγματος λειτουργίας του τυπικού ελληνικού πανεπιστημίου (κυριαρχία της από καθέδρας διδασκαλίας). Στο τέλος της συζήτησης μου λέει με ύφος πολύ σκεπτικό: «I see. You have a point. Undoubtedly we must start with the essentials. Your first point makes sense». Και συνέχισε τη σκέψη του λέγοντας ότι το πανεπιστήμιο είναι ένα ιδιόρρυθμο εκπαιδευτικό ίδρυμα που ενσωματώνει την έρευνα στους εκπαιδευτικούς του στόχους και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να μιλήσει κάποιος για οργάνωσή του χωρίς να προσδιορίσει με αρκετή ακρίβεια το παιδαγωγικό σύστημα που προτείνει ως αποτελεσματικότερο.

Για να μη πολυλογώ, κλείσαμε την πρώτη μας συνάντηση στο σημείο αυτό και δώσαμε ραντεβού στη Λέσχη του για το απόγευμα, έχοντας αναλάβει κατά πρότασή του την υποχρέωση να του παρουσιάσω, όσο πιο περιεκτικά μπορούσα, το τι εννοώ και τι προτείνω για «παιδαγωγικό υπόδειγμα». Δεν μου ήταν δύσκολο επειδή ήδη πριν τον συναντήσω είχε σκεφτεί πολύ και είχα αρκούντως ερευνήσει το θέμα, ώστε να είμαι έτοιμος να βάλω την πρότασή μου «in a nutshell», χωρίς να εμπλακώ στις παιδαγωγικές θεωρίες. Ήθελα, προφανώς, να θέσω το ζήτημα σε βάση που να μη αναιρεί την παιδαγωγική ελευθερία που οφείλει να διασφαλίζεται για ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα, αλλά και να θέτει το ζήτημα μέσα στους ελάχιστους περιορισμούς που δεν θα το άφηναν να αιωρείται ως απλή λέξη, όρος που απαιτεί απλώς ορισμό σε κάποιο λεξικό.

Να το «nutshell» που παρουσίασα στον Sir Keneth:

Η λειτουργία του πανεπιστημίου στο προπτυχιακό επίπεδο, στηρίζεται σε μια «ολοκληρωμένη διδακτική διαδικασία» που ορίζεται ως εξής:

• Από καθέδρας εισηγήσεις του υπεύθυνου καθηγητή, για να καθορίζονται τα πλαίσια του αντίστοιχου μαθήματος, τα προβληματικά σημεία της σχετικής θεωρίας και η τοποθέτησή του στο συνολικό πρόγραμμα σπουδών.]
• Ειδική σύνοδος ολομελείας της «τάξης» για την παρουσίαση της βασικής απαιτούμενης βιβλιογραφίας προς μελέτη καθώς και εισήγηση για προαιρετική προηγμένη βιβλιογραφία για όσους τυχόν έχουν ειδικό ενδιαφέρον για το αντικείμενο του μαθήματος.
• Τακτικά σεμινάρια και εργαστηριακές συνεδρίες υπό την διεύθυνση του αρμόδιου καθηγητή και της ομάδας του (ειδικού διδακτικού προσωπικού, υποψηφίων διδακτόρων, προσκεκλημένων εισηγητών κ.ο.κ), για την εμβάθυνση το αντικείμενο του μαθήματος και την εξέταση ειδικών θεμάτων που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή.
• Συγγραφή φοιτητικών εργασιών και δημόσιος σχολιασμός τους.
• Τακτικά διαγνωστικά διαγωνίσματα (tests) για την ανίχνευση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας.
• Τελική εξέταση (προφορική ή γραπτή)

Εξήγησα στον Σύμβουλο, ότι θεωρώ αυτό στο στοιχειώδες συμπύκνωμα εκπαιδευτικής δράσης ως θεμελιώδη προϋπόθεση για τον σχεδιασμό των πρακτικά απαιτούμενων:

• Διδασκόντων: Κάθε μορφή διδασκαλίας κατά την παραπάνω έννοια απαιτεί κάποιο όριο στον αριθμό φοιτητών και επομένως αποτελεί βάση για την αριθμητική εκτίμηση των απαιτουμένων διδασκόντων. Για παράδειγμα, ένα σεμινάριο ή εργαστήριο γίνεται δυσλειτουργικό αν οι φοιτητές που μετέχουν υπερβαίνουν έναν ορισμένο αριθμό που πέραν αυτού η ενεργός συμμετοχή καθίσταται πρακτικά ανέφικτη.
• Υποδομών. Είναι αυτονόητη η συσχέτιση
• Προϋπολογισμού αναλωσίμων
• Διοικητικής υποστήριξης
• Απαιτούμενης βιβλιοθήκης και άλλων ευχερειών πρόσβασης σε ερευνητικό και διδακτικό υλικό.
• Κ.ο.κ.

Με το πρόσχημα ίδρυσης πανεπιστημίων υπηρετούν άλλους ανομολόγητους σκοπούς 

Αντίστοιχο διάγραμμα παρουσίασα και για την δόμηση των πρϋποθέσεων για την έναρξη ερευνητικών δραστηριοτήτων, αλλά δεν είναι του παρόντος να αναφερθώ εδώ αφού άλλος είναι ό στόχος μου και όχι μια πλήρης ανάπτυξη του σχεδιαστικού σκεπτικού μου.

Ο Sir Keneth παρακολουθούσε την εισήγησή μου με ένα αδιόρατο χαμόγελο το οποίο όταν τελείωσα και τον παρακάλεσα να κάνει τα δικά του εισαγωγικά σχόλια, είχε ήδη μετατραπεί σε απορημένη συνοφρύωση. Με ερωτά: «Μα αυτά δεν είναι αυτονόητα; Δεν μπορούμε να τα δανειστούμε από τα πανεπιστήμια που λειτουργούν ήδη στην Ελλάδα; Οι Κανονισμοί τους δεν μας παρέχουν σχετικά πρότυπα;»

Διαβεβαιώνω τον αναγνώστη μου ότι ποτέ άλλοτε δεν αισθάνθηκα τόσο δύσκολα να δώσω την απάντηση που έπρεπε. Όταν του περιέγραψα τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν, αναπτύσσονται και ιδρύονται τα πανεπιστήμιά μας, εκείνος μεν πείστηκε ότι πράγματι έπρεπε να αρχίσουμε από τα στοιχειώδη εγώ δε, από τον διάλογο μαζί του κατάλαβα για πρώτη φορά ότι όλος ο δημόσιος διάλογος για την «κατάσταση των ΑΕΙ μας, εξ αρχής ήταν στην ουσία μια αναφορά σε γενικότητες χωρίς δεσμευτικές εξειδικεύσεις και αιτιολογημένα πρότυπα. Μήπως άραγε συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο; Μήπως, δηλαδή, κοροϊδευόμαστε κυνηγώντας χίμαιρες στον κόσμο των αφηρημένων ιδεών;

Η συνεργασία μου με τον Sir Keneth υπήρξε για μένα πηγή συνεχών εμπνεύσεων και ενθουσιασμού για το στήσιμο ενός καινούργιου και υποσχόμενου πανεπιστημίου. Τα φτερά μου κόπηκαν μόνο όταν άρχισαν να παίζουν τον καταστροφικό ρόλο τους οι πρώτοι «εκπρόσωποι» του διδακτικού προσωπικού που εκλέγονταν (κατά παραχώρηση πριν ωριμάσει το πανεπιστήμιο ώστε να αποκτήσει το δικαίωμα εκλογής πρυτανικών αρχών) και, φυσικά, είχαν κάθε λόγο να με στριμώξουν στα στενά παπούτσια του Νόμου Πλαισίου γιατί προφανώς σε αυτόν προσέβλεπαν και όχι στις «προσωρινές» προεδρικές μου εμπνεύσεις. Το παρήγορο είναι, ευτυχώς, ότι έστω και με αυτούς τους όρους σχηματίστηκαν τότε και επιβίωσαν αρκετοί πυρήνες με την προίκα της αρχικής ενέργειας, ώστε να διασφαλίσουν την εξέλιξη του Πανεπιστημίου Αιγαίου σε ένα καλό πανεπιστήμιο για τα ελληνικά δεδομένα.

Πόσο, όμως, θα αντέξει και αυτό στη φθορά της γελοιότητας με την οποία χειρίζονται το πανεπιστημιακό ζήτημα οι «προοδευτικοί» πολιτικοί σαν τον Γαβρόγλου και τον Πανούση; Δεν ντρέπονται που πλέον έχει γίνει φανερό ότι με το πρόσχημα ίδρυσης πανεπιστημίων άλλους ανομολόγητους σκοπούς υπηρετούν σε βάρος της Ιδέας του Πανεπιστημίου, όπως θα έλεγε φρικιών ο εμβληματικός Καρδινάλιος John Henry Newman αν είχε την ατυχία να ζει στις μέρες μας;

* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Winslow Homer, The Country School Painting