Σε μία περίοδο που κρίνεται αναγκαία η επανεξέταση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, από την παραγωγή μη εμπορεύσιμων διεθνώς αγαθών, σε διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, ο ρόλος του αγροτικού τομέα στη διαμόρφωση του νέου αναπτυξιακού προτύπου της χώρας είναι αδιαμφισβήτητα σημαντικός.
Ο αγροδιατροφικός τομέας, δηλαδή ο αγροτικός τομέας και η μεταποίηση τροφίμων ποτών και καπνού, αντιπροσωπεύει το 15% της ολικής απασχόλησης στην Ελλάδα. Τα προϊόντα του αποτελούν την τρίτη μεγαλύτερη κατηγορία εξαγομένων προϊόντων με ποσοστό 19% του συνόλου των εξαγωγών, ενώ αποτελούν το 14% των εισαγωγών.
Η παραγόμενη προστιθέμενη αξία στη γεωργική παραγωγή της Ελλάδας, υπολείπεται σημαντικά των βασικών ανταγωνιστών. Επιπλέον, την τελευταία δεκαετία το αγροτικό εισόδημα στην Ελλάδα μειώθηκε, ενώ αυξήθηκε στις χώρες της Ευρωζώνης.
Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), που ξεκίνησε ήδη από την 1η Ιανουαρίου 2015 και που ολοκληρώνεται το 2020, θα διαθέσει περισσότερα από 19,5 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ελλάδα, με προσανατολισμό την βελτίωση της ποιότητας παραγωγής και την αύξηση των εξαγωγών.
Κύριος όμως στόχος της ΚΑΠ είναι η διαχείριση των φυσικών πόρων στo πλαίσιo της αειφόρου ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας.
Ο αγροδιατροφικός τομέας διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις, ώστε να γίνει ένας από τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης της χώρας.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αγροδιατροφικός τομέας διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις, ώστε να γίνει ένας από τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης της χώρας παρά τα δεινά της Ελληνικής οικονομίας και τις διαρθρωτικές αδυναμίες του πρωτογενούς τομέα.
Η Ελλάδα διαθέτει υψηλή ποιότητα προϊόντων και παγιωμένα δίκτυα διανομής σε ανεπτυγμένες αγορές. Ήδη διαθέτει 101 προϊόντα με ένδειξη γεωγραφικής προέλευσης (ΠΓΕ), πιστοποίησης ΠΟΠ και κατατάσσεται στην 5η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε), συγκεντρώνοντας το 8,4% του συνολικού αριθμού προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ.
Μετά την παραπάνω περιγραφή των γενικών συνθηκών που επικρατούν αυτή την περίοδο στη χώρα μας και στην Ε.Ε., σε σχέση με την αγροτική παραγωγή και τον καθορισμό στόχων για την βελτίωση των επιδόσεών της στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης και των δυσβάστακτων φορολογικών μέτρων, τίθεται το παρακάτω θεμελιώδες ερώτημα:
Ποιοι και πως θα οδηγήσουν τον πρωτογενή τομέα σε καλύτερες μέρες.
Είναι γνωστό ότι η αγροτική παραγωγή από μόνη της δεν είναι βιώσιμη και οι μικροί γεωργοί (μικρός κλήρος) στην Ελλάδα βιώνουν συρρίκνωση του εισοδήματός τους και αργό αφανισμό.
Αυτό είναι ένα από τα αρχαιότερα προβλήματα του γεωργικού τομέα, που έκανε γνωστό ο Κοχρέιν (Cochrane), ως το «θεώρημα του μαγγανοπήγαδου»: Ότι δηλαδή οι γεωργοί αγωνίζονται να κατεβάσουν το κόστος παραγωγής και να αυξήσουν τα κέρδη τους, όμως αυτά σιγά σιγά εξανεμίζονται, είτε από τις μεγάλες επιχειρήσεις προμήθειας, που αυξάνουν τις τιμές των πρώτων υλών, του εξοπλισμού, των σπόρων, των λιπασμάτων, των ζωοτροφών κ.ο.κ., είτε από τις βιομηχανίες μεταποίησης που αγοράζουν τα παραγόμενα αγροτικά προϊόντα τους με μειωμένες τιμές. Έτσι, η μόνη διέξοδος για τους παραγωγούς είναι να μεγαλώνουν την κλίμακα παραγωγής τους, σε βάρος φυσικά άλλων, μικρότερων παραγωγών, που σιγά-σιγά αφανίζονται.
Υπάρχουν δύο τρόποι να επιβραδυνθεί αυτή η διαδικασία και να μπορέσουν οι παραγωγοί να καρπωθούν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μερίδιο από το πλεόνασμα της παραγωγής τους. Η καθετοποίηση μέσω συνεταιριστικών οργανώσεων ή η καθετοποίηση της κάθε αγροτικής επιχείρησης κατά μόνας. Η ιστορία όμως μας δίδαξε πως για να επιτύχει αυτό, όσον αφορά τους συνεταιρισμούς, πρέπει να γίνει σε καθαρά επιχειρηματική βάση και μακριά από τον εναγκαλισμό του πελατειακού κράτους και των κομμάτων.
Την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα το συνεταιριστικό κίνημα - ιδίως στον αγροτικό τομέα – θεωρείται ότι απέτυχε, λόγω παραγόντων, όπως οι διαδικασίες κομματικού χαρακτήρα, η αδιαφάνεια, η διαφθορά και η νομοθεσία, στην υπόλοιπη Ευρώπη οι συνεταιρισμοί όχι απλά πετυχαίνουν, αλλά πολλοί εξ αυτών παρουσιάζουν πλέον μεγέθη μεγάλων εταιρειών.
Στις περισσότερες περιπτώσεις επιτυχημένων συνεταιρισμών, δεν υπάρχει ειδικός νόμος περί συνεταιρισμών. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, οι νόμοι αποτέλεσαν κεντρικό άξονα άσκησης πολιτικής και, όπως αποδείχτηκε, και χειραγώγησης των συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί στην Ελλάδα, κυρίως οι αγροτικοί, χρησιμοποιήθηκαν ως μέσον άσκησης πολιτικής με διαδικασίες κυρίως κομματικού χαρακτήρα και αδιαφανείς. Πολύ συχνά οι δράσεις και οι αποφάσεις τους δεν βασίζονταν σε ανάλυση αναγκών και σε επιχειρηματικά κριτήρια αποδοτικότητας.
Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι πολύ χαμηλό στην Ελλάδα, ειδικά την εποχή αυτή της οικονομικής κρίσης. Λείπει, λοιπόν, ο συνεκτικός ιστός ο απαραίτητος για την δημιουργία και λειτουργία συνεταιρισμών.
Η αγροτική παραγωγή δεν είναι μικροκομματική ούτε συντεχνιακή υπόθεση αλλά αφορά την πατρίδας μας.
Υπάρχει όμως, ειδικά τώρα, πεδίο για την ανάπτυξη συνεταιριστικών μορφών οργάνωσης. Η ύφεση και η αναιμική επιχειρηματική δραστηριότητα σε πολλούς τομείς δημιουργεί κενά, τα οποία θα μπορούσαν να καλυφθούν από με πρωτοβουλίες παραγωγών, καταναλωτών, επαγγελματιών και εργαζομένων. Όπως οι συνεταιρισμοί «γεννήθηκαν» ταυτόχρονα με τη «γέννηση» του σύγχρονου καπιταλισμού, έτσι και τώρα η οικονομική κρίση είναι ταυτόχρονα μια τεράστια ευκαιρία για την αναγέννηση του συνεταιρισμού στην Ελλάδα.
Επομένως και σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, θα πρέπει να δοθούν πάσης φύσεως κίνητρα για την ενίσχυση όλων των μορφών συνεργασίας και δικτύωσης για την ανάπτυξη συνεταιρισμών και κάθε είδους συνεργατικών σχηματισμών ώστε να πετύχουμε:
- Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μέσω της αναδιάρθρωσης του αγροτικού τομέα, με έμφαση στην ενίσχυση της βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας και,
- Αύξηση της προστιθέμενης αξίας με έμφαση στη μεταποίηση, την τυποποίηση του προϊόντος και της μεθόδου παραγωγής και στη διαφοροποίηση προς καινοτόμα προϊόντα.
Ο τόπος μας δεν αντέχει άλλα πειράματα ούτε καθυστερήσεις. Χρειαζόμαστε μια δεύτερη «εξέργεση Κιλελέρ» που όμως θα αφορά μια νέα ανάταση στην παραγωγή, στις επενδύσεις, στο επιχειρείν, και θα αφήνει πίσω τα κακώς κείμενα του παρελθόντος. Η αγροτική παραγωγή δεν είναι μικροκομματική ούτε συντεχνιακή υπόθεση αλλά αφορά την πατρίδας μας, κι αυτό καλό θα ήταν να το κατανοήσουν τόσο τα κόμματα, όσο και οι εκάστοτε αγροτοπατέρες.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο είναι: Vincent Van Gogh, (1853-1890), Wheat Fields near Arles