Ομιλία Γκίκα Χαρδούβελη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου «Μύθοι και Αλήθειες για το Δημόσιο Χρέος. 2012-2017» (εκδ. Επίκεντρο)

Καλησπέρα σας κυρίες και κύριοι,

Το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, «Μύθοι και Αλήθειες για το Δημόσιο Χρέος: 2012-2017» του Βαγγέλη Βενιζέλου , το αποκάλεσε ένας διακεκριμένος δημοσιογράφος στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 14^ης Μαΐου 2017 «MYTH BUSTER», δηλαδή «Καταστροφέα των Μύθων». Εγώ, χωρίς να το ονοματίσω, απλώς θα το κατέτασα ως υποχρεωτικό ανάγνωσμα για φοιτητές οικονομικών και χρηματοοικονομικής. Διότι ο συγγραφέας δεν γράφει μόνον

• ως έμπειρος πολιτικός, εξηγώντας τις πολιτικές διαστάσεις του θέματος,
• Ούτε απλώς ως κορυφαίος συνταγματολόγος, μεταφέροντας τις νομικές διαστάσεις του μεγαλύτερου κουρέματος δημόσιου χρέους στο κόσμο, που έγινε χωρίς να ανοίξει μύτη.
• Γράφει και ως να ήταν καθηγητής Χρηματοοικονομικής! Εξηγεί με απλό τρόπο δύσκολες έννοιες, προσπαθώντας να ποσοτικοποιήσει το μέγεθος της παρέμβασης που έγινε το 2011-12 και στη συνέχεια να την συγκρίνει με το σήμερα, με το τι μπορούμε να περιμένουμε σήμερα από τη διαπραγμάτευση, πόσο μεγάλο σε μέγεθος είναι αυτό που διαρκώς ακούμε στα ΜΜΕ και για την επιτυχία του οποίου ο Πρωθυπουργός μας πρότεινε να αλλάξει την ενδυματολογική του εμφάνιση.

Φίλοι μου,

Θα έχω πετύχει στην παρουσίασή μου, αν μετά το τέλος της παρέμβασής μου, σας έχω πείσει να ξοδέψετε χρόνο και να διαβάσετε το βιβλίο. Το βιβλίο εξηγεί με σαφήνεια το πρωτοφανές που πέτυχε η χώρα μας στη διάρκεια του 2011-2012. Αποτελεί και μια παρακαταθήκη για τη σημαντική συμβολή του ίδιου του συγγραφέα στα τεκταινόμενα της εποχής εκείνης. Κουβάλησε στους ώμους του το PSI (Private Sector Initiative) και τη διάσωση της χώρας ο Βαγγέλης Βενιζέλος, ως υπουργός Οικονομικών την εποχή της οικουμενικής κυβέρνησης Παπαδήμου. Αναφερόμενος ο ίδιος στην επίπονη αυτή διαδικασία, λέει με χαρακτηριστική πολιτική πινελιά το ακόλουθο: «Η παρέμβαση στο ελληνικό δημόσιο χρέος που έγινε το 2012 ήταν η μεγαλύτερη τέτοιου είδους παρέμβαση στη διεθνή οικονομική ιστορία. Αυτό ενσυνειδήτως και με γκεμπελική συστηματικότητα προσπάθησε να το αποκρύψει ή να το διαστρέψει η αντιμνημονιακή προπαγάνδα». (σελ. 113).

Πράγματι, το λέω διαρκώς και στους φοιτητές μου, το εθελοντικό κούρεμα του ελληνικού χρέους, γνωστό και ως PSI, αυτή τη στιγμή αποτυπώνεται στα διεθνή φοιτητικά εγχειρίδια ανά τον κόσμο ως μάθημα διδασκαλίας. Έτσι, μέσω του PSI όλοι μαθαίνουν και για την Ελλάδα. Η Ελλάδα τις επόμενες δεκαετίες θα αποτυπώνεται στο μυαλό των σπουδαγμένων ξένων σε όλο τον πλανήτη, από την Ασία έως τη Λατινική Αμερική, από δύο χαρακτηριστικά: τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και το νεο-ελληνικό PSI.

Ξεκινάω με μια σύντομη περιγραφή των περιεχομένων του βιβλίου.

O πρόλογος 14 σελίδων περιέχει μια περίληψη των περιεχομένων. Για τον βιαστικό αναγνώστη, συμπυκνώνει τα επιχειρήματα του βιβλίου.  

Ακολουθεί ο κύριος κορμός, που κατανέμεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, περιγράφονται το PSI, η επαναγορά ομολόγων του Νοεμβρίου 2012 (Debt Buy Back ή DBB) καθώς και διευκολύνσεις των επίσημων δανειστών, το λεγόμενο OSI (Official Sector Involvement), οι οποίες μειώνουν σε σημαντικό βαθμό την παρούσα αξία του χρέους σε σχέση με τη μελλοντική ονομαστική του αξία. Τα κείμενα του κεφαλαίου βασίζονται και επικαιροποιούν

• την Εισήγηση και Δευτερολογία στην Κοινοβουλευτική Υποεπιτροπή για το Δημόσιο Χρέος, 20/12/2106,
• την Ομιλία και δευτερολογία σε εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση, 13/4/2016,
• ενώ παραπέμπουν σε παράρτημα με πληθώρα στοιχείων, πινάκων και διαγραμμάτων.

Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μεγαλύτερη εξειδίκευση επιμέρους κρίσιμων πλευρών του Χρέους. Τα κείμενα βασίζονται σε 7 άρθρα του συγγραφέα, 6 από τα οποία έχουν δημοσιευτεί στην προσωπική του ιστοσελίδα και ένα στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Οι ημερομηνίες δημοσίευσης είναι οι: 3/2/2013, 3/8/2014, 9/7/2015, 20/6/2016, 6/12/2016, 8/12/2016, και 13/12/2016. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται και η κατάσταση της διαπραγμάτευσης σήμερα, ενώ πέραν της πολιτικής ανάλυσης, συγκρίνεται με ποσοτικό τρόπο η σημερινή προσπάθεια με αυτή του 2011-12 

Στο τρίτο κεφάλαιο, για λόγους πληρότητας, περιέχεται η Κοινοβουλευτική συζήτηση του 2012 για το 2^ο Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής και για το PSI. Συγκεκριμένα, περιέχονται:

• η Αγόρευση επί του Σχεδίου Νόμου 4046/2012, σχετικά με το 2^ο MoU, στις 12/2/2012,
• η Αγόρευση επί του Σχεδίου Νόμου 4050/2012 για τις Ρήτρες Συλλογικής Δράσης (CACs), στις 23/2/2012,
• καθώς και η Ενημέρωση της Βουλής για την ολοκλήρωση της Ανταλλαγής Ομολόγων, στις 9/3/2012.

Το σύνολο του βιβλίου, χωρίς το υλικό στο Παράρτημα είναι 164 σελίδες. Η ανάγνωσή του, όμως, απαιτεί αφοσίωση και συγκέντρωση.

Συνεχίζω την παρουσίαση, ερχόμενος στην ουσία των περιεχομένων του βιβλίου. Τα ερωτήματα που τίθενται στο βιβλίο είναι πολλά, όπως π.χ.:

• Γιατί δεν έγινε παρέμβαση στο χρέος το 2010?
• Μπορούσε το 2010 να είχε γίνει μονομερής παρέμβαση?
• Μπορούσε να αποφευχθεί η κρίση φερεγγυότητας αν δανειζόμασταν παραπάνω πριν ξεσπάσει η κρίση?
• Τι σημαίνει ο όρος «επονείδιστο χρέος»?
• Έχει ευθύνες ο αντιμνημονιακός λαϊκισμός?
• Ποιο είναι το συνολικό όφελος από το PSI, το DBB (Επαναγορά ομολόγων), και το OSI?
• Μπορούσε να επιτευχθεί το OSI χωρίς προηγουμένως να είχε επιτευχθεί το PSI?
• Πότε προσβάλλεται η κυριαρχία του κράτους, με φτηνό δάνειο από τους εταίρους ή ακριβό από την αγορά?
• Πότε χάσανε τα ταμεία? Με το PSI ή με τη συμμετοχή τους στις αυξήσεις κεφαλαίου ορισμένων τραπεζών?
• Μπορεί να γίνει κάτι για τους μικρο-ομολογιούχους?
• Έχουμε ιδιοκτησία των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα?
• Ποια είναι η βασική ατέλεια στη σημερινή διαπραγμάτευση?
• Αλλοιώθηκε η έννοια του «Δημοσιονομικού Χώρου» (fiscal space) στη διάρκεια της σημερινής διαπραγμάτευσης ?
• Πόσο κερδίσαμε από τα Βραχυπρόθεσμα Μέτρα του 2016 και πώς συγκρίνεται αυτό το κέρδος με το κέρδος των PSI+ και OSI του 2011-2012? 

Θα εστιάσω σε 5 μόνον από τα πολλά ερωτήματα που το βιβλίο προκαλεί και απαντάει ώστε να πάρετε μια γεύση του περιεχομένου του.

1. Μπορούσε να γίνει μονομερής παρέμβαση στο χρέος το 2010? Γιατί δεν έγινε καμία παρέμβαση τότε? 

Απαντάει ο Βαγγέλης Βενιζέλος ότι μονομερής παρέμβαση από την ελληνική πλευρά δεν μπορούσε να γίνει, με δεδομένο το πρωτογενές έλλειμμα που υπερέβαινε τα €25 δις. Αυτό είναι ένα έλλειμμα που παραμένει ακόμα και όταν αρνούμαστε να πληρώσουμε όχι μόνο το κεφάλαιο, αλλά και τους τόκους. Χωρίς όμως τα χρήματα του πρωτογενούς ελλείμματος, που ήταν πολλά, το κράτος δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει. Προσθέτω στα όσα αναφέρει το βιβλίο ότι το νούμερο ήταν εκρηκτικό, αφού οι δαπάνες για μισθούς και συντάξεις του 2010 ήταν €10,7 δις και, μαζί με την περίθαλψη και κοινωνική προστασία (€6,4 δις), τις λειτουργικές (€3,9 δις) και άλλες δαπάνες, το σύνολό τους ανέρχονταν στα €23,3 δις. Δεν μπορούσε λοιπόν να γίνει μονομερής ενέργεια διότι θα έκλεινε ολοκληρωτικά το δημόσιο. Τόσο απλά. 

Στο σημείο αυτό να προσθέσω επιπλέον ότι δεν υπήρχε η εμπειρία και η γνώση, ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη, για τις ενδεδειγμένες κινήσεις σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμών μιας χώρας.   Καμία ευρωπαϊκή χώρα μέχρι τότε δεν είχε την εμπειρία της Λατινικής Αμερικής του 1980. Η Κυβέρνηση Παπανδρέου της περιόδου δεν είχε ούτε προλάβαινε να φέρει συμβούλους από τη Λατινική Αμερική για το θέμα.

Συνεχίζω ότι κατ’ εξαίρεση το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε την εμπειρία. Όποτε δανείζει απαιτεί βιωσιμότητα του χρέους. Πρώτα κουρεύει χρέος ώστε να το καταστήσει βιώσιμο και στη συνέχεια δανείζει. Γιατί δεν επέμεινε στο κούρεμα; Γιατί δεν έγινε η παρέμβαση στο χρέος άμεσα το 2010; Ίσως έχει να κάνει με τις τότε πολιτικές φιλοδοξίες του επικεφαλής του ΔΝΤ, του Strauss Khan, κάτι που αναφέρεται στο βιβλίο. Ίσως όμως και να πείστηκε το ΔΝΤ για την αναγκαιότητα της διάσωσης της Ελλάδας για λόγους που υπερέβαιναν την Ελλάδα. Για πρώτη φορά το ΔΝΤ έβαλε στο σκεπτικό του την έννοια του contagion (μετάδοσης της κρίσης) προς την υπόλοιπη Ευρώπη και με την απειλή αυτή, προφανώς να πείστηκε να μην προβεί σε κούρεμα. Διατηρούσε όμως τις επιφυλάξεις του. Μέχρι το 2013 πάντα έβαζε ερωτηματικό στο θέμα της βιωσιμότητας του ελληνικού δημόσιου χρέους. Μετά την επανεκκίνηση της οικονομίας το 2014 σταμάτησε να εκφέρει αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα του χρέους. Το 2014 θεώρησε για πρώτη φορά το χρέος βιώσιμο, χωρίς επιφυλάξεις. Οι αμφιβολίες του επανήλθαν το 2015 με τη νέα αλλοπρόσαλλη πολιτική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, η οποία επανέφερε τη χώρα σε ύφεση. 

Από την πλευρά των δανειστών υπήρξε ισχυρή αντίσταση στο κούρεμα κυρίως από την ΕΚΤ, η οποία αντιδρούσε ακόμα και ένα χρόνο αργότερα σε ελαφρά αναδιάρθρωση (reprofiling), όπως χαρακτηριστικά αφηγείται ο συγγραφέας: «Η εκ των υστέρων γνώση μου και εμπειρία μου, μου λένε ότι υπήρξε σαφής και δεδηλωμένη αντίδραση της ΕΚΤ. Ο Jean Claude Trichet θεωρούσε ότι ο καταστατικός σκοπός της Τράπεζας είναι να στηρίξει την ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος.» (σελ.30).

Να προσθέσω μια διαφοροποίηση του σήμερα. Μέχρι το 2014 η ΕΚΤ ήταν ο πλέον σκληρός εκπρόσωπος της Τρόικα. Σε πολιτικό επίπεδο, η ΕΚΤ τότε υπεραπίζονταν όχι μόνο τη σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος, αλλά κατά τη γνώμη μου και την ανεξαρτησία της μέσα στην Ευρωζώνη όσον αφορά την απρόσκοπτη εκτέλεση της νομισματικής πολιτικής.   Μετά το Νοέμβριο του 2014, η κατάσταση αλλάζει δραματικά. Τότε η ΕΚΤ ανέλαβε και την εποπτεία των μεγάλων τραπεζών στην Ευρωζώνη. Κατά συνέπεια, άρχισε να την ενδιαφέρει πιο άμεσα και η οικονομική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Μαλάκωσε εκ των πραγμάτων η στάση της διότι γνώριζε πλέον ότι αν μια σκληρή πολιτική της απέναντι στην Ελλάδα διατηρούσε την ύφεση, αυτό θα επηρέαζε αρνητικά και τις τράπεζες και το πρόβλημα των τραπεζών θα γίνονταν εφεξής και δικό της πρόβλημα.

2. Έχασαν τα ασφαλιστικά ταμεία από το PSI?

Προφανώς ΟΧΙ είναι η ξεκάθαρη απάντηση του Βαγγέλη Βενιζέλου. Ο ίδιος αναφέρει τη συζήτηση για την απώλεια των ταμείων ως την «κορυφαία προπαγανδιστική απάτη» (σελ.56). Διότι οι αποταμιεύσεις των ταμείων προέρχονται από τις επιχορηγήσεις του κράτους. Την περίοδο 2009-2015 οι επιχορηγήσεις ανήλθαν στα € 104 δις, το 1/3 του δημόσιου χρέους! Από τις αποταμιεύσεις τους σε ελληνικά ομόλογα έχασαν περίπου €13 δις σε ονομαστική αξία. Το ποσό είναι ελάχιστο μπροστά στο μέγεθος της επιχορήγησης, που συνεχίζεται κάθε χρόνο.   Κάθε χρόνο μεταφέρονται από το Γενικό Λογιστήριο χρήματα προς τα ταμεία. Το 2012 μεταφέρθηκαν λιγότερα χρήματα. Αυτό είναι όλο.

Επιπλέον, θα μπορούσαν τα ταμεία να κάνουν αυτό που έκανε το ΙΚΑ, συνεχίζει ο Βαγγέλης Βενιζέλος, δηλαδή να αγοράσουν τα νέα ομόλογα που προήλθαν από το κούρεμα και να κερδίσουν μέσα στο 2012 από την αύξηση των τιμών τους.

Σύμφωνα με το βιβλίο, το κύριο κέρδος, όμως, από τη συμμετοχή των ταμείων ήταν ότι η συμμετοχή τους επέτρεψε τη διενέργεια του ίδιου του PSI. Διότι χωρίς το PSI, ένα χρεοκοπημένο κράτος, απλώς θα σταματούσε την ετήσια ροή των επιχορηγήσεων προς τα ταμεία. Το κέρδος τους λοιπόν είναι όλες οι εφεξής επιχορηγήσεις προς αυτά.

Και συνεχίζει ο Βαγγέλης Βενιζέλος: «Ξέρετε πότε χάσανε τα ταμεία? Όταν μπήκαν στην ανακεφαλαιοποίηση της Τράπεζα Αττικής.» (σελ. 58).  Όταν τα ωραία τους λεφτά έγιναν «αέρας» στο χρηματιστήριο την επόμενη στιγμή. Αντίθετα τα 13 δις που μεταφέρθηκαν με το PSI από τα Ταμεία στο Γενικό Λογιστήριο δεν έγιναν «αέρας»». Πράγματι, ο συγγραφέας έχει δίκιο. Τα χρήματα αυτά, τα €13 δις, έγιναν μέρος της σωτηρίας της χώρας και, φυσικά, των ίδιων των ταμείων.

3. Ποιο είναι το συνολικό όφελος από το PSI, το DBB, και το OSI?

Αυτό για να το διαπιστώσετε θα πρέπει να ενσκύψετε στις λεπτομέρειες των αριθμών και να διαβάσετε το βιβλίο. Σε ονομαστικούς όρους, το χρέος μειώθηκε κατά περίπου €126 δις, 106 από το PSI και 20 από το Debt Buy Back του Νοεμβρίου 2012. Το όφελος από το OSI, ο ESM το υπολογίζει στο 49% του ΑΕΠ του 2013. Άλλοι οικονομολόγοι, οι JULIAN SCHUMACHER και BEATRICE WEDER di MAURO, με δημοσίευση στο Brookings Papers, Fall 2015, το υπολογίζουν ακόμα υψηλότερα. Ένα συνολικό όφελος 80% του σημερινού ΑΕΠ αποτελεί μια ικανοποιητική προσέγγιση. (σελ. 122).

4. Είναι μεγάλο το όφελος των βραχυπρόθεσμων μέτρων? 

Στο βιβλίο αναφέρονται τα ακόλουθα:

Πρώτον, τα βραχυπρόθεσμα μέτρα αποτελούν ξαναζεσταμένο φαγητό. Μας τα είχαν υποσχεθεί ήδη από το Νοέμβριο του 2012.

Δεύτερον, τα βραχυπρόθεσμα μέτρα έχουν αμφισβητούμενο όφελος. Το σύνολό τους δεν αποτελεί πραγματικό όφελος, αφού με τα μέτρα αυτά ο ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης) δεν υπόκειται σε απώλειες. Δεν μας δίνουν δηλαδή κάτι που οι Ευρωπαίοι χάνουν οι ίδιοι. Απλώς, διευκολύνουν τη διαδικασία χρηματοδότησης. Μέρος τους μόνον αποτελεί πραγματικό όφελος, όπως η επέκταση της λήξης των ομολόγων κατά 4,5 έτη ή η αφαίρεση της ποινής στο δάνειο του Νοεμβρίου 2012. Επίσης, έχουν ένα οριακό κόστος. Είναι η αποζημίωση των τραπεζών για τις απώλειες που θα έχουν από την επιστροφή των ESM papers, που βαρύνει τον Προϋπολογισμό. 

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω ότι το κλείδωμα των επιτοκίων από κυμαινόμενα σε σταθερά – που είναι μέρος των βραχυπρόθεσμων μέτρων - είναι επιθυμητό, άσχετα αν σήμερα φαίνεται η διαδικασία αυτή να μην προσθέτει αξία. Διότι θεωρώ ότι τα επιτόκια μόνον μπορούν να αυξηθούν στο μέλλον, όχι να μειωθούν. Αποτελεί ευκαιρία λοιπόν για τον ESM και κατ’ επέκταση για μας, να κλειδώσουμε μέσω SWAPS τα επιτόκια στα σημερινά παγκόσμια χαμηλά επίπεδα. Όταν στο παρελθόν διετέλεσα Υπουργός Οικονομικών, το είχα προτείνει το Νοέμβριο του 2014 επί κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου, και τελικά αυτό έγινε πράξη το 2016. Αυτό είναι κάτι ευχάριστο, που δείχνει ότι οι κυβερνώντες δεν διέγραψαν εντελώς τα επιτεύγματα των προηγούμενων κυβερνήσεων, αλλά κάποια τα συνέχισαν. Υπάρχουν αναλαμπές στη Δημόσια Διοίκηση που δείχνουν τη συνέχεια του κράτους.

Τρίτον, το 20% του ΑΕΠ του 2060, λέει στο βιβλίο ο Βαγγέλης Βενιζέλος, ακόμα και αν το αποδεχτούμε συνολικά ως όφελος είναι πολύ μικρό σε σχέση με το όφελος των PSI και OSI του 2012. Έχει απόλυτο δίκιο.   Τα μεγέθη είναι προφανώς πολύ διαφορετικά. Αν, για παράδειγμα, το ΑΕΠ του 2060 καταλήξει να είναι €600 δις (αυτοί είναι δικοί μου υπολογισμοί), το 20% θα είναι 120 δις μελλοντικού οφέλους. Αυτό πρέπει να συγκριθεί με το όφελος των PSI και OSI σε τιμές του 2060. Ανατοκίζοντας το σημερινό όφελος με ένα 4% ετησίως, που είναι χαμηλό σε σχέση με το πραγματικό κόστος δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου, καταλήγει ο Βαγγέλης Βενιζέλος σε ένα ποσό του 2060 της τάξης €1,3 τρις. Προφανώς, αυτό το όφελος από το PSI και OSI του 2012 είναι τουλάχιστον 10 φορές μεγαλύτερο από το μέγιστο δυνατό όφελος των βραχυπρόθεσμων μέτρων.

5. Ποια είναι η βασική ατέλεια στη σημερινή διαπραγμάτευση? 

Η πιο σημαντική κριτική του Βαγγέλη Βενιζέλου στην τρέχουσα διαπραγμάτευση, που αναλύεται σε πολλά σημεία του βιβλίου με διαφορετικά λόγια, πηγάζει από το γεγονός ότι η ελληνική πλευρά αδράνησε και αφέθηκε να συνυπογράφει στόχους για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, άσχετα από την πορεία της οικονομίας. Μια σωστότερη στοχοθέτηση θα μπορούσε να βασιστεί στο ύψος, π.χ., των διαρθωτικών πλεονασμάτων ή των κυκλικά προσαρμοσμένων πλεονασμάτων, τα οποία λαμβάνουν υπόψη τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι οι στόχοι για πρωτογενή πλεονάσματα θα πρέπει να είναι μικρότεροι σε περιόδους χαμηλής ανάπτυξης και υψηλότεροι σε περιόδους υψηλής ανάπτυξης.  

Η προηγούμενη κυβέρνηση Παπαδήμου, λέει ο Βαγγέλης Βενιζέλος, είχε πετύχει κάτι ανάλογο στο ξεκίνημα του δεύτερου Μνημονίου το Μάρτιο του 2012, με τη ρήτρα «βαθύτερης ύφεσης» (σελ. 101). Γι’ αυτό και όταν η ύφεση το 2012 αποδείχτηκε υψηλότερη της αναμενόμενης στο 2^ο Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής, οι εταίροι προχώρησαν στο OSI του Νοεμβρίου 2012. Πράγματι, στη διάρκεια τη κυβέρνησης Παπαδήμου, στην οποία συμμετείχα ως επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού, η σύνδεση ενός μελλοντικού OSI με τη μελλοντική ανάπτυξη και τα πρωτογενή πλεονάσματα αποτελούσε μέρος της καθημερινότητας στην τότε διαπραγμάτευση.

Προσθέτω στο σημείο αυτό ότι η σύνδεση των πρωτογενών πλεονασμάτων με τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης αποτελούσε στο παρελθόν μέρος της προεκλογικής εκστρατείας του ΣΥΡΙΖΑ.   Θυμίζω τη λεγόμενη «ρήτρα ανάπτυξης», που είχε γίνει προεκλογική σημαία του. Συνεπώς, στο σκεπτικό των κυβερνώντων η σύνδεση των δύο μεταβλητών πρέπει να υπάρχει, αλλά για κάποιο λόγο να εξαφανίστηκε από τη διαπραγμάτευσή τους με τους δανειστές.

Βεβαίως, η διαπραγμάτευση των τελευταίων 2,5 ετών δεν φαίνεται να ήταν η βέλτιστη, ούτε να απέδωσε θετικά αποτελέσματα, εγκλωβίζοντας τη χώρα σε μια ύφεση διαρκείας και εμπεδώνοντας την απογοήτευση και απαισιοδοξία στα ελληνικά νοικοκυριά . Το πώς ακριβώς εγκλωβιστήκαμε στην παρούσα διαπραγμάτευση ώστε να «χάσουμε» και από τους Ευρωπαίους εταίρους και από το ΔΝΤ, περιγράφεται πολύ παραστατικά στο βιβλίο.   Αποτελεί ένα ακόμα κίνητρο για να διαβάσετε το βιβλίο.

Θα σταματήσω εδώ με την ανάλυση του βιβλίου. Σας περιέγραψα τα περιεχόμενά του και, επιλεκτικά, σας έδωσα ελπίζω μια καλή αίσθηση των επιχειρημάτων του ώστε να σπεύσετε να το «ξεκοκαλίσετε».

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Ομιλία Γκ. Χαρδούβελη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών from Evangelos Venizelos on Vimeo.