Αυτές τις ημέρες στην Αθήνα πραγματοποιείται η αναμφίβολα εξαιρετική έκθεση #GR80s, ίσως από τις καλύτερες τέτοιου τύπου εκδηλώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα προσελκύοντας πλήθος επισκεπτών. Η έκθεση έχει εύλογα προξενήσει ζωηρές συζητήσεις για τα 80s, με τη δημοσίευση αρκετών άρθρων τα οποία με νοσταλγία και χιούμορ περιγράφουν την αισθητική και το ύφος εκείνης της εποχής.
Έκθεση: GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη
Αξίζει όμως κατά τη γνώμη μου, να σκεφτούμε λίγο παραπάνω το τι το σημαντικό έχει η αυτή η δεκαετία του 80, τι είναι αυτό, που προκαλεί τόσο έντονο ενδιαφέρον, παρά το γεγονός ότι ίσως δεν είχε το πάθος του 60 ή τον ρομαντισμό του 70, πόσο σημαντική είναι τελικά, για τον δυτικό κόσμο αλλά και για την Ελλάδα.
Κατά τη γνώμη μου δεν θα ήταν υπερβολή το να ειπωθεί πως η δεκαετία του 80 αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη «σύγχρονη» δεκαετία, η οποία εγκαινίασε μια νέα ιστορική περίοδο που φτάνει μέχρι και στις μέρες μας.
Αν ξεκινήσουμε από το παγκόσμιο πολιτικό περιβάλλον για παράδειγμα, θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 70, υπήρχαν πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα που τώρα τα θεωρούμε δεδομένα, τα οποία δεν είχαν καν διευθετηθεί ή παγιωθεί. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι είχαμε ακόμα χώρες στη δυτική Ευρώπη οι οποίες βρισκόντουσαν υπό δικτατορικό καθεστώς, ενώ θέματα ισότητας φύλων και άλλων δικαιωμάτων ήταν ακόμα ανοιχτά. Επίσης το μεταπολεμικό πλαίσιο σε μεγάλο βαθμό οριοθετούσε τον κόσμο με το «σιδηρούν παραπέτασμα» και τον ψυχρό πόλεμο να αποτελούν τα σημεία αναφοράς του παγκόσμιου συστήματος.
Μόλις δέκα χρόνια μετά, το τείχος του Βερολίνου είχε πέσει, και επακολούθως η επιρροή της κομμουνιστικής ιδεολογίας στο διεθνές σύστημα περιορίστηκε σημαντικά, ταυτόχρονα είχαμε τη ραγδαία άνοδο της επιρροής της φιλελεύθερης (έως και νεοφιλελεύθερης) αντίληψης των πραγμάτων η οποία πίεσε ακόμα και τη μετριοπαθή σοσιαλδημοκρατία και τον Κενσιανισμό.
H δεκαετία του 80 αποτέλεσε ουσιαστικά τη πρώτη «σύγχρονη» δεκαετία.
Στο τέλος του 80 αντί για τις ψυχροπολεμικές δομές, είδαμε να αναδύεται μια ΕΟΚ που πλέον ατένιζε με αισιοδοξία το μέλλον αλλά και την αρχή της ενδυνάμωσης του ακραίου Ισλάμ στην ανατολή και της μεγέθυνσης της ισχύος του σε σχέση με τον Μπααθισμό, ενώ η Κίνα άρχισε να αναδιαμορφώνει την οικονομία της με τις μεταρρυθμίσεις του Σιαοπίνγκ .
Παράλληλα είναι ασφαλές να ειπωθεί ότι είχαμε και μια πρώτη οικονομική παγκοσμιοποίηση με τα προϊόντα της Ιαπωνίας και του Χονγκ Κόνγκ να μπαίνουν στη καθημερινότητα μας, πρακτικά ήταν η πρώτη φορά που μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα είχαν μαζική πρόσβαση σε οικονομικάαλλά αρκετά ποιοτικά προϊόντα.
Σε κάθε περίπτωση δε θα μπορούσε κανείς να αρνηθεί ότι οι βάσεις του παγκόσμιου συστήματος που ζούμε σήμερα τόσο από πολιτική όσο και από κοινωνική άποψη θεμελιώθηκαν εκείνη τη δεκαετία.
Αυτό που άλλαξε όμως ακόμα πιο δραματικά το 80, ήταν ο τρόπος ζωής των ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα, είχαμε την αναμφίβολη άνοδο του μαζικού καταναλωτισμού, με όλες τις προεκτάσεις του και ως προς το marketing και το branding όσο και ως προς τις αγοραστικές συνήθειες.
Ήταν η δεκαετία που η ηλεκτρονική μπήκε στη ζωή και στην καθημερινότητα του πολίτη, είτε υπό τη μορφή ενός απλού walkman ή βιντεπαιχνιδιού, είτε με τη χρήση της νέας αυτής τεχνολογίας στη παραγωγή διαφόρων προϊόντων της καθημερινότητας. Φυσικά κομβικής σημασίας αποτελεί το γεγονός της εισόδου της πληροφορικής και των υπολογιστών, τόσο στο χώρο της εργασίας όσο και στα νοικοκυριά, δεν μπορούμε να μην αναλογιστούμε ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας πολλά σπίτια είχαν κάποιου τύπου, πρωτόγονο έστω, ηλεκτρονικό υπολογιστή και πλέον πολλοί είχαν αρχίσει να οραματίζονται το τι μπορεί να προσφέρει αυτή η νέα τεχνολογία.
Tο '80 άλλαξε ήταν ο τρόπος ζωής των ανθρώπων.
Αλλά για τον πολίτη δεν ήταν μόνο η τεχνολογία που άλλαξε, αλλά και ο τρόπος που άρχισε να προσλαμβάνει τη πληροφορία. Δεν θα πρέπει να υποτιμούμε τον πλουραλισμό των ΜΜΕ, που διαμορφώθηκε τότε, τη δορυφορική, αλλά και τη καλωδιακή (στην Αμερική) τηλεόραση. Πλέον η μέση οικογένεια μπορούσε να δει τι συνέβαινε στον κόσμο για πρώτη φορά σχεδόν σε real time. Απότοκος της διεύρυνσης της πληροφόρησης ήταν και η ισχυροποίηση διεθνών κινημάτων όπως της οικολογίας, αλλά και η ενίσχυση της μαζικής τέχνης και ειδικότερα της μουσικής η οποία άρχισε να γίνεται πιο άμεσα «παγκόσμια» και μαζί της βέβαια εξαπλώνονταν πολύ γρήγορα και οι διάφορες υποκουλτούρες των νεότερων γενεών.
Ακόμα και το αδιαμφισβήτητο κιτς της δεκαετίας αυτής, αποτέλεσε αισθητικά μια τομή πιο κοντά στα σύγχρονα χρόνια σε σχέση με αυτά της δεκαετίας του 60 και του 70. Το ντύσιμο π.χ του « Yuppie» η της «Business woman», το διαφορετικό casual , το ντύσιμο ενός σύγχρονου Life style κοινώς, ξεκίνησε πρακτικά εκείνη την δεκαετία, το οποίο βέβαια προέκυψε και από μια σειρά επαγγελμάτων που πήραν άλλη δυναμική τότε, όπως του χρηματιστή ή του στελέχους σε πολυεθνική εταιρεία.
Φυσικά τα ανωτέρω αποτελούν μόνο ένα πρόχειρο σταχυολόγημα ενός μεγάλου αριθμού εξελίξεων που συντελέστηκε εκείνη την εποχή, ωστόσο προκύπτει αβίαστα πιστεύω το συμπέρασμα, ότι ο πολίτης, του δυτικού τουλάχιστον κόσμου, την δεκαετία του 80 απέκτησε τις συνήθειες, τις φιλοδοξίες και τις ανησυχίες που θα τον χαρακτήριζαν τις επόμενες δεκαετίες μέχρι και τις ημέρες μας.
Ειδικά δε για την Ελλάδα, θα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι παρά την τάση που έχουμε να ισοπεδώνουμε αυτή τη δεκαετία εστιάζοντας σε μια γραφική αφήγηση του «ορθόδοξου ΠΑΣΟΚ», των τραγικών βιντεοταινιών (που ας σημειώσουμε επιτέλους ότι ποτέ δεν αφορούσαν όλη την κοινωνία), ή άλλων υπερβολών (που υπήρχαν φυσικά), η χώρα εκείνη την εποχή έκανε ένα πραγματικό κοινωνικό άλμα, ξεφεύγοντας από πολλές από τις αγκυλώσεις, τον συντηρητισμό αλλά και τους κοινωνικούς αποκλεισμούς του παρελθόντος. Η αξιολόγηση της δεκαετίας αυτής για την Ελλάδα ακόμα δεν έχει γίνει με ψυχραιμία, κυρίως γιατί ακόμα πολλά από τα πάθη που υπάρχουν σήμερα έχουν τις βάσεις τους εκείνη τη δεκαετία, ωστόσο είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί ένα ψύχραιμο αφήγημα που να εστιάζει λιγότερο στα κραυγαλέα χαρακτηριστικά της και περισσότερο στην ουσία της, ίσως τότε να αντιληφθούμε ότι η Ελλάδα βγαίνοντας από τη δεκαετία του 80 ήταν πολύ καλύτερη από όταν μπήκε και πρακτικά εναρμονίστηκε κοινωνικά με τον προηγμένο τότε κόσμο.
Οι βάσεις οι οποίες έθεσαν το '80 την «σύγχρονη εποχή» κλονίζονται.
Ωστόσο κλείνοντας αυτή την περιληπτική αναδρομή και αξιολόγηση της δεκαετίας του 80 δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον προβληματισμό για το πώς θα διαμορφωθεί το τέλος της δεκαετίας που διανύουμε τώρα. Οι βάσεις οι οποίες έθεσαν το 80 την «σύγχρονη εποχή» (με τα θετικά και τα αρνητικά της) κλονίζονται.
Η δημοκρατία βλέπουμε να αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις έναντι του εθνολαϊκισμού και των υπερεθνικών οργανισμών, οι ιδεολογίες που είχαν κυριαρχήσει όπως του φιλελευθερισμού, έχουν αρχίσει να εξασθενούν δραματικά χωρίς να διαφαίνεται τι θα τις αντικαταστήσει ακόμη, ενώ η συνεχής οικονομική αστάθεια δείχνει ότι οι πολίτες δεν μπορούν πλέον να ζουν υπό τις σταθερές που είχαν για την προσωπική τους ανέλιξη τα προηγούμενα χρόνια, γεγονός που τροφοδοτεί ανασφάλεια και μια έντονη κοινωνική αναστάτωση. Είναι φανερό ότι πλέον μπαίνουμε σε μια νέα εποχή τελείως διαφορετική από αυτή που κυριάρχησε τόσες δεκαετίες. Ακριβώς το πώς θα διαμορφωθεί το τέλος της δεκαετίας που διανύουμε δεν είναι εύκολο να το αξιολογήσουμε, υπάρχει όμως ο φόβος ότι θα αρχίσουμε να αποζητάμε αυτά τα δεδομένα του σύγχρονου τρόπου ζωής, που είχαμε δημιουργήσει εκείνη τη λίγο κιτς δεκαετία του 80.