Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία του Δημήτρη Κουκιάδη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών, «Διαδίκτυο και Δημοκρατία. Fake news & Post truth πολιτική» στις 17/1, με συνομιλητές τον Πέτρο Τατσόπουλο, τον Γιάννη Κουτσομύτη, και τον Κωνσταντίνο Κορίκη. Την εκδήλωση συντόνισε η Μαρία Τσάκου.
Το Φεβρουάριο του 1996, στο Νταβός της Ελβετίας, ο John Perry Barlow δημοσιοποίησε την περίφημη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Κυβερνοχώρου. Παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κείμενο είναι προϊόν του μακρινού 1996, της προνηπιακής, ακόμα, ηλικίας του διαδικτύου, ελάχιστα κείμενα έχουν επηρεάσει τα ήθη και την κοσμοθεωρία των χρηστών του διαδικτύου όσο το παραπάνω κείμενο. Η επαναστατική αντίληψη του κειμένου, η αντι-συστημικότητά του, η προβολή του απολύτως ανεξάρτητου χαρακτήρα του διαδικτύου, το κατέστησαν ένα διαχρονικό μανιφέστο της απεραντοσύνης και της ανεξαρτησίας του διαδικτύου.
Ενδεικτικώς, το παραπάνω κείμενο διακήρυττε «…Κυβερνήσεις του Βιομηχανικού Κόσμου, κουρασμένοι γίγαντες της σάρκας και του ατσαλιού, έρχομαι από τον κυβερνοχώρο, το καινούργιο σπίτι του πνεύματος.…Δεν έχουμε καμία εκλεγμένη κυβέρνηση, γι’ αυτό απευθύνομαι σε σας με μόνη τη δικαιοδοσία, με την οποία μιλά πάντα η ελευθερία. Κηρύσσω λοιπόν ότι ο παγκόσμιος κοινωνικός χώρος που δομούμε είναι από φυσικού του ανεξάρτητος από τις τυρρανίες που επιδιώκετε να μας επιβάλλετε….Αγνοείτε την κουλτούρα, τα ήθη ή τους κώδικές μας που ήδη παρέχουν στην κοινωνία μας περισσότερη τάξη από όση ποτέ θα μπορούσαν να επιβάλλουν οι βίαιοι νόμοι σας…Δημιουργούμε το δικό μας Κοινωνικό Συμβόλαιο….Ο κυβερνοχώρος αποτελείται από συμβάσεις, σχέσεις και πνευματική δημιουργία, που σαρώνουν σα κύμα τους ιστούς της επικοινωνίας μας. Ο δικός μας κόσμος είναι ένας κόσμος που βρίσκεται παντού και πουθενά, αλλά πάντως δε βρίσκεται εκεί όπου κατοικούν τα σώματά μας…Οι νομικές σας έννοιες σχετικές με την ιδιοκτησία, την έκφραση, την ταυτότητα, την κινητικότητα και τον περιβάλλοντα κόσμο δεν έχουν εφαρμογή στο δικό μας κόσμο…Πιστεύουμε ότι το σύστημα διακυβέρνησής μας θα προκύψει από την ηθική, την αμοιβαία αλληλοκατανόηση και την επιδίωξη του κοινού καλού...Δε μπορούμε να διαχωρίσουμε τον άνεμο που πνίγει από τον άνεμο που απογειώνει…Οι όλο και πιο απολιθωμένες βιομηχανίες πληροφορικής σας θα προσπαθούν να επιτείνουν την επιβίωσή τους με το να προτείνουν νόμους στις ΗΠΑ και αλλού, με τους οποίους θα ισχυρίζονται ότι έχουν παγκόσμια δικαιώματα ιδιοκτησίας στην ίδια την ανθρώπινη έκφραση…Αυτά τα αυξανόμενα εχθρικά και αποικιοκρατικά μέτρα μας τοποθετούν στην ίδια θέση με παρελθόντες εραστές της ελευθερίας και της αυτονομίας, που έπρεπε να απορρίψουν την κυριαρχία μακρινών, ανίδεων εξουσιών…Θα απλωθούμε σε όλο τον πλανήτη έτσι ώστε κανείς να μην μπορεί να συλλάβει τις σκέψεις μας…» [1]
Σε μια πραγματική δημοκρατία, ποτέ δεν επιτρέπονται στους πάντες τα πάντα.
Πολλά χαρακτηριστικά του διαδικτύου έχουν διατηρηθεί ατόφια, από την εποχή του ρομαντικού J. P. Barlow μέχρι σήμερα, και πολλά έχουν αλλάξει. Έχει διατηρηθεί ο αποκεντρωμένος χαρακτήρας του, η ουδετερότητά του, η διαφορετική αίσθηση του χρόνου και του χώρου, καθώς και η προσέγγιση – ακόμα από εκατομμύρια χρήστες – του διαδικτύου ως ενός ασύνορου χώρου, όπως η θάλασσα, οι ωκεανοί, το διάστημα, όπου όλα επιτρέπονται, και σχεδόν τίποτα δεν απαγορεύεται.
Αυτό που έχει αλλάξει, είναι η υπερ-μεγέθυνση της ασύγχρονης δημιουργίας και πρόσβασης στην πληροφορία, της αριθμητικής συμμετοχής των χρηστών, η εκτόξευση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η σχεδόν κυριαρχία της αυτορρύθμισης και ενός ιδιότυπου “softlaw” όσον αφορά στους κανόνες δημιουργίας, κατοχής, και διανομής της πληροφορίας, καθώς και η διαφορετική χρονική διατηρησιμότητα μιας είδησης ή πληροφορίας στο διαδίκτυο.
Κομβικό και διαχρονικό χαρακτηριστικό του διαδικτύου αποτελεί η αντίληψη ότι το διαδίκτυο είναι ένας χώρος, στον οποίο υπάρχουν τα πλείστα δικαιώματα και οι ελάχιστοι περιορισμοί. Απόρροια αυτής της αντίληψης είναι και η αχαλίνωτη και η ανεξέλεγκτη ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο σε σχέση με άλλες συνιστώσες της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως η υπόληψη, η φήμη, η ιδιωτική σφαίρα, τα προσωπικά δεδομένα, η συναισθηματική και πνευματική υγεία ενός προσώπου, και η προστασία της προσωπικότητας εν γένει.
Η εκτόξευση στα ύψη, τα τελευταία χρόνια, των ψευδών ειδήσεων (fake news), των συκοφαντικών σχολίων, του ακραίου, του ρατσιστικού, του άσεμνου λόγου στο διαδίκτυο είναι, κατά τη γνώμη μου, αποτέλεσμα και της, σχεδόν, απόλυτης δικαστικής προστασίας – σε εθνικό, υπερεθνικό, και διεθνές επίπεδο - της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο σε βάρος της προστασίας της προσωπικότητας ενός προσώπου. Αρκεί κάποιος να μελετήσει το αιτιολογικό και διατακτικό σημαντικών δικαστικών αποφάσεων τόσο εθνικών δικαστηρίων, όσο και δικαστηρίων όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), καθώς και το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών, για να συνειδητοποιήσει την κατίσχυση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης έναντι του δικαιώματος στην προστασίας της προσωπικότητας.
Χαρακτηριστικώς, σε μια από τις πιο εμβληματικές αποφάσεις του για τη χρήση του διαδικτύου, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών, στην υπόθεση Renov. ACLU, το 1997, απεφάνθη ότι η διαφορετικότητα του διαδικτύου επιβάλλει να αίρονται οι τυχόν περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης που επιβάλλονται σε άλλα μέσα, και ότι η απαγόρευση της διακίνησης άσεμνων, ψευδών, ή αισχρών μηνυμάτων παραβιάζει καταφανώς την ελευθερία της έκφρασης [2] που κατοχυρώνεται με την πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος των Η.Π.Α. Η παραπάνω απόφαση ήταν μια δικαστική απάντηση στην προσπάθεια της κυβέρνησης Clinton/Gore να νομοθετήσει για κάποιους στοιχειώδεις περιορισμούς και κανόνες στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου.
Η αντίληψη περί εκφραστικής «ασυλίας» είναι ένας από τους βασικούς λόγους γιγάντωσης του φαινομένου των Fake News
Αντιστοίχως, το ΕΔΔΑ, σχεδόν σε μια πάγια Νομολογία του, ερμηνεύει το άρθρο 10 παρ. 1 της ΕΣΔΑ – περί προστασίας της ελεύθερης έκφρασης – με έναν πολύ διασταλτικό και διευρυμένο τρόπο. Το δικαστήριο επιλέγει μια αποσπασματική και όχι ολιστική της αλληλεπίδρασης του διαδικτύου με την ελευθερία της έκφρασης. Οι βασικές αρχές ερμηνείας του παραπάνω άρθρου είναι η αξιολόγηση του περιεχομένου του λόγου και η ένταση ελέγχου του περιοριστικού μέτρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, πολύ συχνά, ακόμη και σε περίπτωση δυσφημιστικού λόγου (ή ψευδούς μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου), η πρόσβαση και η διάδοση της πληροφορίας να χαίρει μεγαλύτερης προστασίας από το δικαίωμα του θιγόμενου προσώπου.
Δεν υποστηρίζω σε καμία περίπτωση την καταστολή της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο ή την επιβολή λογοκρισίας στη διαδικτυακή επικοινωνία. Υποστηρίζω μια πιο ισορροπημένη δικαστική – και κοινωνική – αντιμετώπιση των δύο θεμελιωδών δικαιωμάτων, όταν αυτά έρχονται σε σύγκρουση, ήτοι της προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης από τη μια, και της προστασίας της προσωπικότητας από την άλλη. Όταν ένα θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα θίγεται από την άσκηση κάποιου άλλου θεμελιώδους συνταγματικού δικαιώματος, στην επερχόμενη στάθμιση, από το δικαστή, των δύο δικαιωμάτων, δεν πρέπει το ένα δικαίωμα να θεωρείται, εκ των προτέρων, υπέρτερο του άλλου. Μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπάρχει πλήρης ισοτιμία. Όσο εγγυητικής φύσεως για το δημοκρατικό πολίτευμα είναι η ελευθερία της έκφρασης, άλλο τόσο είναι και η προστασία της προσωπικότητας ενός προσώπου.
Εύλογο είναι να κατανοήσει κάποιος την προσέγγιση του εθνικού ή υπερεθνικού δικαστή στο συγκεκριμένο ζήτημα. Λαμβάνοντας υπ’οψιν ότι το εκάστοτε Σύνταγμα αποτελεί συγχώνευση του πολιτικού και νομικού στοιχείου, ότι εκφράζει ένα συγκεκριμένο, χρονικώς, συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, και ότι είναι δημιούργημα μιας συγκεκριμένης ιστορικής και πολιτικής συγκυρίας, είναι απολύτως λογικός ένας υπερ-προστατευτισμός της ελευθερίας της έκφρασης σε σχέση με άλλες ελευθερίες. Στις Η.Π.Α. συγκεκριμένα, μια χώρα η οποία παραδοσιακώς συνθέτει τη βασική μελωδία της παρτιτούρας του διαδικτύου, η πρώτη τροπολογία του Συντάγματος έχει αποκτήσει, σε βάθος χρόνου, μια ιερότητα σε σχέση με άλλα δικαιώματα ή τροπολογίες του αμερικανικού Συντάγματος.
Για συγκεκριμένους ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους, είναι απολύτως κατανοητό γιατί στις Η.Π.Α. προστατεύεται, σχεδόν, στον ύψιστο βαθμό τόσο η ελευθερία της έκφρασης όσο και η ανώνυμη και η ψευδώνυμη έκφραση μιας άποψης, γνώμης ή πληροφορίας. Το Αμερικάνικο Σύνταγμα, όντας ένα Σύνταγμα τέκνο ενός απελευθερωτικού αγώνα απέναντι σε ένα ξένο κατακτητή, ο οποίος καταπίεζε την ελεύθερη έκφραση και ελεύθερη επικοινωνία, και ένα δημιούργημα ανθρώπων, οι οποίοι κατά τον απελευθερωτικό αγώνα τους διέδιδαν ανώνυμα ή με ψευδώνυμα τα επαναστατικά μηνύματά τους ή τις επαναστατικές – συχνά ψευδείς – πληροφορίες τους, είναι ιστορικώς κατανοητό γιατί έχει προσδώσει αυξημένη ισχύ στην ελευθερίας της έκφρασης.
Η ίδια κατανόηση, μπορεί να δειχθεί και για τα περισσότερα σύγχρονα Συντάγματα των δυτικών, αστικών δημοκρατιών, αν λάβουμε υπ’οψιν ότι τα περισσότερα αυτών είναι τέκνα μιας μεταπολεμικής ήμετα-αυταρχικής περιόδου. Τα ιστορικά και κοινωνικά, όμως, δεδομένα που γέννησαν τα παραπάνω Συντάγματα έχουν, εν πολλοίς, εμποτιστεί με νέα, επαναστατικά στοιχεία που έχουν αλλάξει εκ βάθρων την ανθρώπινη έκφραση και επικοινωνία.
Το φαινόμενο της διασποράς Fake News έχει δημιουργήσει εθισμό στο ψεύδος και πλήρη απαξίωση της έννοιας της αλήθειας.
Τα δεδομένα της εποχής του διαδικτύου έχουν αλλάξει τόσο την ανθρώπινη επικοινωνία, όσο και το βαθμό αλληλεξάρτησης συγκεκριμένων θεμελιωδών συνταγματικών ελευθεριών. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της διαδικτυακής επικοινωνίας, η ποσοτική εκτόξευση των χρηστών όλων των μορφών της διαδικτυακής επικοινωνίας, η αλλοίωση των ορίων μεταξύ «ιδιωτικού» και «δημοσίου», μεταξύ «εθνικού», «υπερεθνικού», «παγκόσμιου», «διεθνικού» νομοθέτη, η απόλυτη ελευθερία έκφρασης, η σύγχυση εννοιών όπως«αυτορρύθμιση», «ετερορύθμιση», «ετερονομία», «κανόνες συμπεριφοράς», «πολυπαραγοντική διακυβέρνηση», «το δικαίωμα στη λήθη», η παντοδυναμία συγκεκριμένων εταιριών στο χώρο της διαδικτυακής επικοινωνίας, έχουν οδηγήσει σ’ένα ¨Οργουελιανό¨ διαδικτυακό περιβάλλον. Ως εκ τούτου, ο εθνικός, υπερεθνικός, διεθνής, και διεθνικός παραγωγός κανόνων δικαίου και κανόνων συμπεριφοράς στο διαδίκτυο, όπως και ο αντίστοιχος δικαστής οφείλουν να αλλάξουν την προσέγγιση τους στη στάθμιση συγκεκριμένων θεμελιωδών συνταγματικών ελευθεριών.
Πιστεύω ότι τα εκατομμύρια των χρηστών, παγκοσμίως, τα οποία είτε επωνύμως είτε καλυπτόμενα πίσω από την ανωνυμία ή τη ψευδωνυμία τους, φορώντας το προσωπείο του δημοκράτη πολίτη, προσβάλλουν, υβρίζουν, στοχοποιούν, συκοφαντούν, περιθωριοποιούν με ψευδείς ειδήσεις άλλους πολίτες, χρησιμοποιούν ως ασπίδα προστασίας τη συνταγματικώς κατοχυρωμένη ελευθερία της έκφρασης. Ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, στις σύγχρονες δημοκρατίες, δεν υπήρχε τέτοιος πλουραλισμός πληροφοριών, γνωμών και απόψεων, όπως υπάρχει σήμερα στο διαδίκτυο. Ποτέ άλλοτε όμως δεν είχαμε και τέτοιο βαθμό ψευδών, συκοφαντικών, υβριστικών ειδήσεων. Βιώνουμε μια κατάσταση, στην οποία το θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης προσβάλλει το επίσης θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα προστασίας της προσωπικότητας. Αυτή η κατάσταση είναι επικίνδυνη, ισοπεδωτική, καταχρηστική, αντιδεοντολογική, και κατ’ επίφαση μόνο «δημοκρατική». Είναι η «δημοκρατία» του «όλα επιτρέπονται» και του «τίποτα δεν απαγορεύεται».
Σε μια πραγματική δημοκρατία όμως, ποτέ δεν επιτρέπονται στους πάντες τα πάντα. Αυτή η λογική δημιουργεί στο δημιουργό ή διανομέας μιας ψευδούς ή συκοφαντικής πληροφορίας μια φαντασιακή δύναμη ότι όλα επιτρέπονται, όλα νομιμοποιούνται, και ότι μπορεί να εκφράζεται ανεξέλεγκτα και άνευ ορίων χωρίς να υπόκειται σε καμία τιμωρία ή κύρωση.
Αυτή η αντίληψη περί εκφραστικής «ασυλίας» είναι ένας από τους βασικούς λόγους γιγάντωσης του φαινομένου των απανταχού «ψευδών ειδήσεων», το οποίο φαινόμενο είναι ένας ασφαλής οδηγός προς έναν διαρκώς εκφυλισμό του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Στην εποχή των Fake News η πληροφορία είναι αυτή που δημιουργεί γεγονότα. Αληθής ή ψευδής είναι αδιάφορο.
Το φαινόμενο της διασποράς «ψευδών ειδήσεων» δεν έχει δημιουργήσει μόνο ένα εθισμό στο ψεύδος, μια ανοσία της διαδικτυακή κοινωνίας στη ψευδή, στη συκοφαντική, την παραπλανητική πληροφορία αλλά και μια πλήρη απαξίωση της έννοιας της αλήθειας, της έννοιας του πραγματικού γεγονότος, της έννοιας του «συμβάντος». Δεν ενδιαφέρει πλέον αν μια είδηση ή πληροφορία είναι αληθής ή όχι, αν βασίζεται σε κάποιο πραγματικό γεγονός ή όχι ή αν ένα γεγονός έχει πραγματικά συμβεί ή όχι. Τα πιο σημαντικό, είναι η ίδια η πληροφορία. Ψευδής ή αληθής είναι αδιάφορο.
Η έννοια του «γεγονότος» είναι μια έννοια θεμελιώδης για τις σύγχρονες, δυτικές, φιλελεύθερες δημοκρατίες. Τα γεγονότα ήταν πάντα ο πιο ακλόνητος παράγοντας – ρυθμιστής ενός δημοκρατικού καθεστώτος. Ο David Lloyd George, πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας στις αρχές του 20ου αιώνα, είχε ερωτηθεί λίγο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τι είναι αυτό που φοβάται περισσότερο κατά τη περίοδο διακυβέρνησής του. Η απάντησή του ήταν « τα γεγονότα». Και αυτό γιατί ένα «γεγονός» μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατρέψει τον πολιτικό σχεδιασμό, να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, να γίνει η θρυαλλίδα για καταιγιστικές εξελίξεις. «Τα γεγονότα» απεδείχθησαν πάντοτε ένας ανίκητος αντίπαλος για οποιονδήποτε πολιτικό άνδρα.
Παραδοσιακά, τα γεγονότα ήταν αυτά που «γεννούσαν» την πληροφορία και την είδηση. Στην εποχή των «ψευδών ειδήσεων» πλέον, η πληροφορία είναι αυτή που δημιουργεί γεγονότα. Αληθής ή ψευδής είναι αδιάφορο. Σημασία έχει μόνο η πληροφορία που διαχέεται σε εκατομμύρια χρήστες μέσα σε λίγα λεπτά, και η εντύπωση, το αίσθημα που αυτή δημιουργεί. Η εποχή των «ψευδών ειδήσεων» έχει οδηγήσει σε ένα «posttruth» αλλά και σε ένα «postfacts» πολιτικό περιβάλλον.
Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί Ψυχής» αναφέρει ότι «….συμπλοκὴ γὰρ νοημάτων ἐστὶ τὸ ἀληθὲς ἢ ψεῦδος…». [3] Την εποχή της διαδικτυακής «Μετα-αλήθειας», όμως, και του «Μετα-γεγονότος» ο διαχωρισμός αυτός έχει χάσει το νόημά του, τόσο στον πολιτικό ανταγωνισμό, όσο και στην επιστήμη και στην κοινωνία εν γένει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα από το χώρο της πολιτικής, η προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλτ Τράμπ καθώς και η προ-δημοψηφισματική εκστρατεία του Brexit. Και τα δύο παραπάνω στρατόπεδα ανήγαγαν σε επιστήμη τη χρήση «ψευδών» και «συκοφαντικών» ειδήσεων ενάντια στους αντιπάλους τους. Η διασπορά εκατοντάδων ψευδών ειδήσεων είχε στόχο το θυμικό, το συναίσθημα, την οργή, την απελπισία, το αδιέξοδο των εκατομμυρίων τον αποδεκτών αυτών των ειδήσεων. Το αληθές ή το ψευδές αυτών των ειδήσεων δεν απασχόλησε κανέναν. Αυτή η αδιαφορία για το αληθές ή το ψευδές της είδησης σε συνδυασμό με την αλγοριθμική ανάλυση των αντιδράσεων των χρηστών σε Twitter και Facebook οδήγησε σε μια εικονική ενημέρωση, σε πραγματικό χρόνο, του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζεται ένας συγκεκριμένος πολιτικός, και στην εξάπλωση του φαινομένου του «sentiment analysis», ή της «ανάλυσης αισθήματος». Η μελέτη της εκλογικής νίκης του Τράμπ όσο και η ποιοτική ανάλυση του αποτελέσματος στο δημοψήφισμα για το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατέδειξε ότι αυτή η «sentiment analysis» είναι που έδωσε τη νίκη και στα δύο παραπάνω στρατόπεδα
Από το χώρο της επιστήμης, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τιτίβισμα ότι «…η λήψη του εμβολίου της γρίπης προκαλεί αυτισμό…». Επίσης ψευδής είδηση, η οποία διαψεύστηκε από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, αλλά παραμένει άγνωστο πόσα εκατομμύρια χρηστών επηρεάστηκαν από την πρώτη είδηση, και ως εκ τούτου αρνήθηκαν να κάνουν το εμβόλιο, με ότι συνέπειες μπορεί να είχε αυτή η άρνηση. Η σκέψη και μόνο ότι η λογική των «fakenews» μπορεί να επικρατήσει και στο χώρο της επιστήμης, ένα χώρο στον οποίο, εξ’ ορισμού, η επιστημονική αναζήτηση για γνώση της αλήθειας προϋποθέτει την αυξημένη σπουδαιότητα της αλήθειας τόσο ως τελικού στόχου, αλλά και ως μέσου επίλυσης προβλημάτων, προκαλεί φόβο και τρόμο.
Η εποχή της κυριαρχίας των «ψευδών ειδήσεων» οι οποίες οδηγούν στην κυριαρχία της «μετα-αλήθειας» και του «μετα-γεγονότος», ένα καθεστώς στο οποίο η αξία της «αλήθειας» και του «γεγονότος» είναι πλέον μηδαμινή, σηματοδοτεί τη μετάβαση από την κοινωνία των «γεγονότων» (Society of Facts) σε μια κοινωνία των «πληροφοριών» (Society of Data). Αυτή η μετάβαση είναι ακόμα πιο εμφανής στην ραγδαία εξάπλωση των «smart» τεχνολογιών στην καθημερινή ζωή μέσω του διαρκώς διευρυνόμενου νέου διαδικτυακού οικοσυστήματος (Internet of Things). Μέσα σ’αυτό το, συνεχώς, ανανεούμενο διαδικτυακό οικοσύστημα, ο κάτοχος των περισσότερων πληροφοριών, είτε small data είτε big data, μέσω του online profiling θα είναι και αυτός που θα ελέγχει και τις εναλλαγές του «public sentiment» του μεγάλου κοινού.
Παραφράζοντας τους θεωρητικούς του επιστημονικού σχετικισμού, και κυρίως τον Φρειδερίκο Νίτσε, ο οποίος αρνείτο ότι υπάρχουν γεγονότα και η αλήθεια αλλά μόνο η ερμηνεία των γεγονότων και η οπτική της αλήθειας[4] , θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι την εποχή της μετα-αλήθειας και του μετα-γεγονότος, δεν υπάρχουν γεγονότα και αλήθειες αλλά μόνο πληροφορίες. Ένα σκηνικό που δικαιολογεί απόλυτα το πρόθεμα «μετα-….» ως γνήσιο τέκνο του μετα-μοντέρνου και μετα-νεωτερικού, όπου ο ορθός λόγος, η ανάγκη της πειθούς μέσω του λόγου, η σύνθετη επιχειρηματολογία, η αναλυτική σκέψη, ή έννοια των ορίων, η παραγωγή κανονιστικών πράξεων μέσω της θεσμικής δημοκρατίας, υποχωρούν απέναντι στην κυριαρχία της αίσθησης, του αισθήματος, του θυμικού, της εικόνας, της φαντασιακής αντίληψης της πραγματικότητας, της ελευθερίας άνευ ορίων, και στην αντίληψη ότι όλα επιτρέπονται και τίποτα δεν απαγορεύεται. Ένα σκηνικό μάλλον ζοφερό, αποκαρδιωτικό, και απειλητικό για τη δημοκρατία.
[1] Βλ. John Perry Barlow, A Declaration of the Independence of Cyberspace, προσβάσιμο στο www.eff.org/cyberspace-independence
[2] Reno vs. American Civil Liberties Union 521 U.S. 844 (1997), προσβάσιμο στο https://supreme.justia.com/cases/federal/us/521/844/case.html
[3] Βλ. Αριστοτέλη, Περί Ψυχής, Βιβλίο Γ, ΙΙΙ 8,9
[4] Βλ. Nietzsche, Friedrich, The Will to Power, σελ. 267, New York: Vintage Books (1968). Γενικά για τις βασικές αρχές του epistemic relativism, βλ. και Richard Rorty, Objectivity, Relativism, and Truth, Cambridge University Press (1991).
* Περισσότερα για τη συζήτηση «Διαδίκτυο και Δημοκρατία. Fake news & Post truth πολιτική», δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/17-01-2017-athina-diadiktyo-kai-dimokratia-fake-news-post-truth-politiki.html