Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του Κωνσταντίνου Κορίκη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών, «Διαδίκτυο και Δημοκρατία. Fake news & Post truth πολιτική» στις 17/1,
με συνομιλητές τον Πέτρο Τατσόπουλο, τον Γιάννη Κουτσομύτη και τον Δημήτρη Κουκιάδη. Την εκδήλωση συντόνισε η Μαρία Τσάκου.

Aς αρχίσουμε λοιπόν να ξετυλίγουμε το κουβάρι των fake news από εκείνη τη νύχτα της 8ης Νοεμβρίου όπου όλοι μας κοιμηθήκαμε με Χίλαρι και ξυπνήσαμε με Τραμπ.

Προσπαθώντας να εξηγήσουμε αυτό το φαινόμενο, που ήρθε αμέσως μετά από άλλο ένα το Brexit, ανακαλύψαμε ότι τα Fake News ήρθαν για να μείνουν και να ταΐσουν τη post truth Δημοκρατία της εποχής μας. Μια εποχή δηλαδή στην οποία η αλήθεια δεν έχει τόσο μεγάλο λόγο στην πολιτική συζήτηση, αλλά περισσότερο έχουν οι φράσεις που στοχεύουν στο συναίσθημα. Αν και ο όρος είναι νέος, η τεχνική είναι παλιά. Μια προπαγανδιστική προσπάθεια επιρροής του λαού με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Κάτι ανάλογο εκ των υστέρων καταλάβαμε ότι έγινε και στην Ελλάδα με τα παιδάκια που λιποθυμούσαν και τις συνεχείς αναφορές για αυτοκτονίες.

Μια προπαγανδιστική προσπάθεια επιρροής του λαού με τη βοήθεια της τεχνολογίας.

Εδώ βέβαια να αναφέρουμε ότι τα fake news δεν συμβαίνουν μόνο στο χώρο της Πολιτικής. Καθημερινά βγαίνουν χιλιάδες ψευδείς ειδήσεις στο χώρο της ιατρικής, έχετε ακούσει για τα εμβόλια και τα φάρμακα κατά του καρκίνου, φανταστείτε να υπήρχε το Facebook την εποχή της Φραπελιάς. Ακόμα και στο χρηματιστήριο τον Νοέμβριο μια είδηση fake news όπως αυτή που μετέδωσε ένα αξιόπιστο κανάλι το Bloomberg ένα πλαστό ηλεκτρονικό δελτίου τύπου, έκανε τη μετοχή της Vinci ενός Γαλλικού κατασκευαστικού κολοσσού να χάσει 7 δις σε 30 λεπτά

Αφού λοιπόν να είχαμε το σοκ με το Τραμπ, όλοι άρχισαν να μιλούν για την απειλή των Fake news στη δημοκρατία. Από τον πρόεδρο Ομπάμα, τον Πάπα, την Χίλαρι, τον Γιουνκερ, το Βρετανικό Κοινοβούλιο που θέλει να φέρει Facebook, Google και Twitter να καταθέσουν σε αυτό, τους Γερμανούς πολιτικούς που θα φέρουν νομοθεσία για πρόστιμα μέχρι και 500 χιλιάδες € για μια ψευδή είδηση αλλά και τον Τραμπ που αποκάλεσε σε επίσημη συνέντευξη τύπου το CNN fake news

Πριν αρχίσουμε την ανάλυση θα βοηθήσει μια αναφορά στη κατηγοριοποίηση των fake news. Θα τα χώριζα σε 7 είδη

1. Μια είδηση με ψέματα, από πηγές που παρουσιάζονται πολλές φορές με παραφθορά ονομάτων από αξιόπιστες πηγές
2. Μια είδηση βασισμένη σε ψεύτικες πηγές πολλές φορές καλοπροαίρετη
3. Μια ψεύτικη ταυτότητα – πρόσωπο που πολλές φορές είναι και τρολ
4. Μια γνώμη – άρθρο δημοσίευμα που παραποιεί τη πραγματικότητα βασιζόμενο και σε κάποιες πραγματικές ειδήσεις, από τα πιο ύπουλα
5. Μια πραγματική εικόνα που παρουσιάζεται με μια περιγραφή που δεν αντιστοιχεί σε αυτή την εικόνα τα γνωστά meme, που αναμεταδίδουμε και γίνονται viral.
6. Μια σατιρική είδηση όπως αυτές που βάζει η ιστοσελίδα Κουλουρι
7. Ένα ηλεκτρονικό ρομποτ, τα γνωστά bots

Η πλειοψηφία δεν μπορεί να διακρίνει τις ψεύτικες ειδήσεις.

Οι μέθοδοι διασποράς των ψεύτικων ειδήσεων, εκτός του ότι εκμεταλλεύονται τη δυναμική των νέων μέσων και την πολλαπλασιαστική δύναμη που έφερε η τεχνολογία όπου ο καθένα μας είναι πηγή νέων, ακολουθούν κυρίως κλασικές μεθόδους προπαγάνδας που κάνουν ψεύτικες ειδήσεις αξιόπιστες. Αυτές οι κλασικές μέθοδοι εξηγούν και τα σοκαριστικά αποτελέσματα από την τελευταία έρευνα που έγινε σε φοιτητές και μαθητές στην Αμερική. Η πλειοψηφία δεν μπορεί να διακρίνει τις ψεύτικες ειδήσεις.

Οι πιο σημαντικές μέθοδοι είναι

1. Να ακούς το μήνυμα από πολλές πηγές. Το μήνυμα έτσι γίνεται πιο πειστικό
2. Να ακούς το μήνυμα από διαφορετικά είδη πηγών. Ειδησεογραφικό site , ένα site που αναφέρει θέματα για γυναίκες
3. Από πειραματική ψυχολογία έχει βρεθεί ότι όταν ακούς μια ψεύτική είδηση δεύτερη φορά την πιστεύεις περισσότερο από μια αληθινή που την ακούς πρώτη φορά. Πάλι από πειράματα έχει βρεθεί ότι αυτό ισχύει και για τερατώδεις ειδήσεις. Οι άνθρωποι σπάνια θυμούνται τη πηγή μια είδησης
4. Πιστεύουμε περισσότερο τις ειδήσεις που συμφωνούν με το δικό μας αξιακό σύστημα, confirmation bias. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές ψεύτικες ειδήσεις πασπαλίζονται πάντα από ορθοδοξία, Ελληνισμό
5. Πιστεύουμε τις ειδήσεις με αποδείξεις έστω και ψεύτικες από τις ειδήσεις χωρίς αποδείξεις αλλά από αξιόπιστη πηγή
6. Ειδήσεις που προκαλούν δυνατά συναισθήματα, αηδίας , φόβου, πόνου σοκ θεωρούνται πιο αξιόπιστες
7. H πρώτη εντύπωση μετρά πάρα πολύ. Για αυτό και μια ψευδής είδηση, γίνεται πολύ πιο viral από τις μετέπειτα ειδήσεις που την διορθώνουν

Ας δούμε λοιπόν αυτό το δημιούργημα των fake news που παρουσιάστηκε στη πλήρη ανάπτυξη του στις Αμερκάνικες εκλογές και είναι αυτό που έχει κατατρομοκρατήσει τους πάντες

Ο πρώτος πυλώνας ήταν η Ρωσική Προπαγάνδα, η οποία ήδη απειλεί και τις Γερμανικές εκλογές. Αυτό που απεκάλυψαν οι Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είχε δημοσιευθεί ήδη σε έρευνες από τις 24 Νοεμβρίου. Υπήρχαν περίπου διακόσιες ιστοσελίδες ρωσικής προπαγάνδας και εκατοντάδες αναμεταδότες λογαριασμοί. Εκτιμάται ότι οι ιστορίες αυτές που δημοσίευσαν πριν από τις εκλογές είχαν 213 εκατομμύρια θεάσεις. Η διόρθωση για την υγεία της Κλίντον διαβάστηκε περίπου 30.000 φορές αλλά η είδηση ότι είναι σοβαρά άρρωστη και ότι έχει κάποιον να σωσία που περιφέρεται διαβάστηκε 8 εκατομμύρια φορές. Το κανάλι RT στο  Υουtube, το οποίο είναι το επίσημο κανάλι της Ρωσικής προπαγάνδας που εκπέμπει σε πολλές γλώσσες έχει 1,8 δισεκατομμύρια θεάσεις- πολύ περισσότερες από τις θεάσεις που έχει το CNN .

Η επίσημη είδηση για την υγεία της Κλίντον διαβάστηκε περίπου 30.000 φορές. Η ψεύτικη είδηση ότι είναι σοβαρά άρρωστη και έχει σωσία, διαβάστηκε 8 εκατομμύρια φορές!.

Στο Twitter δεύτερος πυλώνας , 4 φορές περισσότερα tweets δημιουργήθηκαν από αυτόματους λογαριασμούς (bots) υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ συγκριτικά με αυτά της Χίλαρι Κλίντον. Πλημμύρισαν ένα σημαντικό μέσο πληροφόρησης με τερατολογίες και ψεύδη, τα οποία λόγω του αριθμού τους είναι πολύ εύκολο να δημιουργήσουν μια εικόνα αληθοφάνειας. Ένα πχ από αυτά, πολύ δημοφιλές, τουιταρε 1.200 φορές σε διάρκεια δυο ωρών στο debate

Τα bots αποθαρρύνουν πραγματικά άτομα να λάβουν μέρος σε πολιτικές συζητήσεις, κάνουν κάποιον υποψήφιο να φαίνεται πιο δυνατός στα μάτια άλλων , χρησιμοποιούνται για να επιτεθούν σε δημοσιογράφους που χρησιμοποιούν πολύ το μέσο για να τους αναγκάσουν να σταματήσουν ουσιαστικές παρεμβάσεις με βάση το ρεπορτάζ τους

Τρίτος και σημαντικότατος πυλώνας το Facebook . Στέλνει πλέον περισσότερο κόσμο από ότι το Google σε ιστοσελίδες . Εξακόσια εκατομμύρια Αμερικανοί μπαίνουν κάθε μέρα σε αυτό και το 63% έχουν πει ότι ενημερώνονται για τα νέα από το Facebook άλλοι πολύ κι άλλοι λιγότερο. Στην Ελλάδα , η έρευνα της Focus Bari ανέφερε μέσο όρο χρήσης στα social media 82 λεπτά. Η πλειοψηφία των ειδήσεων που έβλεπε κάποιος στον τοίχο του πριν τις εκλογές, ήταν fake news.

Τέταρτος πυλώνας για να κατανοήσουμε το οικοσύστημα των Fake news είναι οι ψηφιακές διαφημίσεις. H ψηφιακή διαφήμιση σε λίγο θα ξεπεράσει την παραδοσιακή. O λόγος είναι απλός. Είναι αποτελεσματική. Σου επιτρέπει να κάνεις χειρουργική στόχευση σε συγκεκριμένο κοινό, με προσωποποιημένο μήνυμα που ξέρεις το θα το επηρεάσει. Ο Τραμπ ξόδεψε 160 εκατομμύρια δολάρια. Είχε τα ψηφιακά προφίλ 220 εκατομμυρίων ανθρώπων, σε πολύ λεπτομερή βάση. Δοκίμασε 100,000 διαφορετικά μηνύματα και «έσπρωχνε» το πιο αποτελεσματικό.

Πέμπτος πυλώνας είναι ο καθαρά οικονομικός βραχίονας των ψεύτικων νέων. Ένα μεγάλο μέρος από αυτές τις ιστορίες προήλθαν από την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας την πόλη του Βέλες με πληθυσμό 45.000. Η πόλη αυτή είχε τουλάχιστον 140 ιστοσελίδες αμερικανικών νέων που πολλές από αυτές ήταν οι top στη πολιτική ενημέρωση. Το μοντέλο τους ήταν πολύ απλό. Βάζεις μία επικεφαλίδα η οποία είναι γραμμένη για να τραβήξει κόσμο Βάζεις 5 € διαφήμιση στο Facebook και ο κόσμος πατά πάνω σε αυτή την επικεφαλίδα για να πάει στη σελίδα σου. Εσύ είσαι στο δίκτυο της Google για διαφημίσεις και βγάζεις χρήματα από τα clicks που παίρνεις

• Μόνο το 20 % από αυτούς που έχουν κάποια διά δράση με την επικεφαλίδα σου έχουν διαβάζουν το άρθρο. Μπορείς δηλαδή να δημιουργήσεις εντυπώσεις μόνο από τον τίτλο
• Είναι χαρακτηριστικό που έχει βρεθεί και από έρευνες ότι σε συνεντεύξεις τους είπαν ότι προσπάθησαν να κάνουν και ειδήσεις οι οποίες να απευθύνονται σε ένα φιλελεύθερο κοινό δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα

Τον οικονομικό βραχίονα τον θεωρώ πολύ σημαντικό. Στην Ελλάδα ήδη άτομα από ψηφιακές πλατφόρμες που αναμετέδιδαν κυρίως την αντιμνημονιακή αφήγηση τύπου αυτοκτονίες είναι στη γύρα και προσπαθούν να αγοράσουν ψηφιακά σπίτια με brand αντιΣυριζα, με έτοιμους αναγνώστες για να αρχίσουνε να διοχετεύουν άλλου τύπου ειδήσεις.

Ο αλγόριθμος του Facebook είναι τέτοιος ώστε στη ροή ειδήσεων να δείχνει πράγματα που σας αρέσουν.

Ο έκτος πυλώνας είναι η φούσκα του φίλτρου. Ο αλγόριθμος του Facebook και του Ιντερνέτ είναι τέτοιος ώστε στη ροή ειδήσεων να δείχνει πράγματα που σας αρέσουν. Δεν κάνει διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Το ονόμασαν «Η φούσκα του φίλτρου», από ένα ομότιτλο βιβλίο του 2011 . Το internet είναι προγραμματισμένο για να σου δείχνει ιστορίες και πράγματα με τα οποία συμφωνείς και το πιο σημαντικό, το Facebook επιλέγει να μη σας δείχνει ιστορίες και ανθρώπους που απομυθοποιούν την ψεύτικη ιστορία. Απλά για να σας ανησυχήσω λίγο, υπάρχουν φίλοι σας που πιστεύουν ότι η κυβέρνηση τα πάει τέλεια, απλά πρέπει να ψάξετε τις αναρτήσεις τους.

Ας δούμε τώρα τι γίνεται για το φαινόμενο αυτό

1. Γίνεται ένα μία μαζική βάση δεδομένων από fake news websites. Χρησιμοποιούνται διάφορα κριτήρια δημοσιογραφικά, αλλά και αυτόματα Π.χ. πότε δημιουργήθηκε ένα συγκεκριμένο domain, πόσο κοντά είναι σε κάποιο άλλο αξιόπιστο από άποψη ονόματος κλπ . Σε αυτή τη βάση συμμετέχουν και δημοσιογραφικοί οργανισμοί, αναγνώστες, πανεπιστήμια, φοιτητές, ερευνητές και από αυτή τη βάση θα μπαίνουν ετικέτες σε διάφορες σελίδες.
   
   
2. To Facebook ήδη έχει ενεργοποιήσει φίλτρα στην Αμερική και από προχθές και στη Γερμανία. Κάθε είδηση που μαρκάρεται ως ψευδής από τους χρήστες θα αποστέλλεται στο Correctiv, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα το Βερολίνο. Εκεί θα γίνεται έλεγχος και διασταύρωση. Στην περίπτωση που μια είδηση θεωρείται αμφισβητούμενη θα λαμβάνει σχετική σήμανση και το Facebook θα προειδοποιεί τους χρήστες πριν την κάνουν share. Ταυτόχρονα, η ίδια είδηση θα εμφανίζεται, με τη βοήθεια του αλγόριθμου, πολύ χαμηλά στο News Feed.
   
   
3. Χώρες δημιουργούν ομάδες διασταύρωσης ειδήσεων όπως έχει κάνει και η Τσέχικη κυβέρνηση. Στην Τσεχία, οι γενικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για τον Οκτώβριο του 2017 και κυβερνητικοί κύκλοι θεωρούν ότι, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα από 40 sites που διακινούν εξτρεμιστικές απόψεις, θεωρίες συνωμοσίας αλλά και αποσταθεροποίησης και ότι, πίσω από αυτά τα sites βρίσκεται ρωσικός δάκτυλος.
4. Οι ιστοσελίδες που διακινούν fake news κόβονται από το παγκόσμια διαφημιστικό τους δίκτυο
   
   
5. Το Facebook έχει κάνει συμμαχία, συνεργασία με 11 μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία και ουσιαστικά θέλουν πρώτον να εκπαιδεύσουν τον κόσμο στο πως πρέπει να παρουσιάζει και να διαβάζει μία είδηση αλλά και να δώσουν προτεραιότητα σε ειδήσεις από δημοσιογραφικές πηγές
   
   
6. Αυτά είναι τα άμεσα βήματα. Μακροπρόθεσμα προσπαθούν να το προσεγγίσουν ζήτημα αλγοριθμικά και με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Από τον Σεπτέμβριο του 2016 Αmazon, Facebook Google, η IBM δημιούργησαν την συμμαχία για την τεχνητή νοημοσύνη για το όφελος των ανθρώπων και της κοινωνίας κυρίως για να βάλουν κάποιους κανόνες για την αξιοποίηση των δεδομένων τα οποία συλλέγουν σε συνδυασμό και με νομοθετικά ς και ηθικοφιλοσοφικα κριτήρια .. Ο λόγος είναι ότι τα άμεσα βήματα που ανέφερα πριν δεν εστιάζουν στις αναρτήσεις και τις ειδήσεις που μπορεί να ποστάρουν κάποιοι με μεγάλη επιρροή ή ειδήσεις που είναι η μετάφραση και αξιολόγηση κάποιας κατάστασης. Έχουμε ξαφνικά τους δύο κυρίαρχους παίκτες του Internet το Facebook που έχει σαν σκοπό να ενώσει τον κόσμο και τη Google που έχει σαν σκοπό να οργανώσει την πληροφορία του κόσμου που πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα νέο φαινόμενο. Ένα κλειστό οικοσύστημα στο κάποιος ενημερώνεται για το τι συμβαίνει στον κόσμο όχι ακριβώς από 8-10 δημοσιογραφικές πηγές ειδησεογραφικού περιεχομένου αλλά από αυτά που οι φίλοι του και οι γνωστοί του αποφασίζουν να του δείξουν.

Είναι λοιπόν σημαντικό να καταλάβουμε ότι ο καταναλωτής πρέπει να περάσει και αυτός από μια διαδικασία εκπαίδευσης και αξιολόγησης και ότι οι προσπάθειες της τεχνολογίας για το τι τελικά θα καταναλώσεις ψηφιακά από αυτά που ανθρωπίνως μπορείς μέσα από τις χιλιάδες πληροφορίες είναι συνδεδεμένες και με τις αρχές της παραδοσιακής δημοσιογραφίας ειδησεογραφίας, αλλά πρέπει να αξιολογηθούν ηθικά , φιλοσοφικά και νομικά.

Δεν θέλω να κάνω κάποια πρόβλεψη για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Πιστεύω ότι η τεχνολογία θα βρει ένα τρόπο να βελτιώσει την κατάσταση, όπως έκανε πχ και με τα ανεπιθύμητα emails. Eίμαι πραγματικά ανήσυχος όμως για το πώς αυτό το μοντέλο θα έρθει στη χώρα μας.

* Περισσότερα για τη συζήτηση «Διαδίκτυο και Δημοκρατία. Fake news & Post truth πολιτική», δείτε εδώ: http://ekyklos.gr/17-01-2017-athina-diadiktyo-kai-dimokratia-fake-news-post-truth-politiki.html