Στο πλαίσιο του διαλόγου για την ανασυγκρότηση του χώρου ανάμεσα στην ΝΔ και τον Σύριζα, έχει αναπτυχθεί το τελευταίο διάστημα μια συζήτηση για τον ρόλο του πολιτικού κέντρου, την κεντροαριστερά και την αριστερά, τη φυσιογνωμία του φορέα που θα εκφράσει τον ενδιάμεσο χώρο, τη σχέση του με τα σημερινά κόμματα, και μαζί με αυτά, το ζήτημα της κατάλληλης στρατηγικής για να καταστεί στο εγγύς μέλλον ο χώρος αυτός φορέας εξουσίας.
Σε ένα σκηνικό πολιτικού κατακερματισμού, διάψευσης υποσχέσεων, αύξησης της αποχής, της επίμονης παραμονής της χώρας εντός μνημονίου, την προσφυγική κρίση και την στασιμοχρεοκοπία, η ιδεολογική συζήτηση λογικό είναι να θεωρείται πολυτέλεια και πάντως, να μην απασχολεί την κοινωνία. Ομολογώ πως και σε μένα αυτή η συζήτηση φαινόταν στην αρχή ακατανόητη και δευτερεύουσα, καθώς οι προσπάθειές μας θα έπρεπε να ξεπεράσουν αρχικά τα τραύματα της πολυδιάσπασης, τις διαφορετικές αντιλήψεις σε ζητήματα οργανωτικού χαρακτήρα, και τον κίνδυνο να μας προσπεράσουν οι εξελίξεις.
Τα πολιτικά υποκείμενα ωστόσο που θα πρωταγωνιστήσουν για να συγκροτηθεί ένας φορέας με αξιώσεις εξουσίας, πρέπει να απαντήσουν σε μια σειρά τέτοια ζητήματα με επαρκή σαφήνεια αλλά και βάσανο σκέψης πριν μπούμε στο προτασιακό και προγραμματικό επίπεδο συζήτησης.
Στο Κέντρο θα αναζητηθεί η ισορροπία. Είναι ο προνομιακός τόπος των χρήσιμων και προοδευτικών συνθέσεων.
Τι βάρος έχει σήμερα το συνθετικό «αριστερά» στον όρο «κεντροαριστερά» σε σχέση με το συνθετικό «κέντρο»; Αν αριστερά είναι το μεγάλο και αντιπαραγωγικό δημόσιο, ο κρατισμός, η απέχθεια σε οτιδήποτε ιδιωτικό, η διαγενεακή ανισότητα και η τυφλά ταξική αναδιανομή δια της εξίσωσης προς τα κάτω, σίγουρα δεν θέλουμε να είναι στοιχεία της ταυτότητάς μας αυτή η αριστερά.
Μα υπάρχουν αρχές και αξίες στην αριστερά θα πει κανείς, στον τομέα των ατομικών δικαιωμάτων, στον τομέα των ελευθεριών, των μειονοτήτων, που είναι θεμελιακά στοιχεία των προοδευτικών κινημάτων. Θα συμφωνήσω, μόνο που τα ίδια στοιχεία τα βρίσκουμε και στον πολιτικό φιλελευθερισμό, ακόμα πιο επεξεργασμένα, και θεσμικά προστατευμένα. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία, αλλά και τα περισσότερα σύγχρονα συντηρητικά κόμματα στην Ευρώπη, τέμνονται στον πολιτικό φιλελευθερισμό. Η Ανανεωτική Ευρωπαϊκή Αριστερά λοιπόν, καλύπτεται από έναν κεντρώο πολιτικό σχηματισμό.
Στα εργασιακά δικαιώματα πάντως η αριστερά έχει προνομιακό ρόλο θα πει κάποιος. Δεν μπορώ να συμφωνήσω χωρίς να θέσω κρίσιμες επιφυλάξεις. Τι άποψη έχουμε εμείς για τον ρόλο του συνδικαλισμού μετά από όλη την εμπειρία της μεταπολίτευσης; Είναι εκ των ων ουκ άνευ για μας η προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, η καταπολέμηση της ανεργίας, η αύξηση των εισοδημάτων τους, η αυστηρή τήρηση της εργατικής νομοθεσίας. Αλλά στην ατζέντα ενός προοδευτικού φορέα δεν μπορεί να λείπει ούτε η ρήξη με τον συντεχνιασμό, ούτε η αξιολόγηση των ΔΥ, ούτε η αξία της κοινωνικής ειρήνης. Αυτά όλα είναι στοιχεία ενός κεντρώου φορέα.
Ας συγκρίνουμε επίσης την πολιτική του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος με τα «γεμιστά» της κα. Φωτίου. Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, εξαιρετικά προοδευτικό μέτρο, είναι μια πολιτική που εφαρμόζεται και από κόμματα της Χριστιανοδημοκρατίας στην Ευρώπη. Όμως η αριστερά, το απορρίπτει.
Ανάλογα παραδείγματα μπορώ να φέρω για τις ιδιωτικοποιήσεις. Θεωρώ πολύ θετικότερη την στάση του χώρου μας υπέρ της Cosco τώρα, παρά πριν το 2009. Δεν σημαίνει αυτό βέβαια και ιδιωτικοποίηση των πάντων. Ούτε όμως απόρριψη του ανταγωνισμού υπέρ του καταναλωτή όπου υπάρχει χώρος.
Με τον Σύριζα και την ΝΔ έχουμε οριζόντιες αποστάσεις, αλλά ειδικά με τον Σύριζα, έχουμε και κάθετες.
Να συνεχίσω με τις σύγχρονες θέσεις μας για την Παιδεία. Ο αριστερός και για την εποχή του προοδευτικός νόμος 1262, έδωσε την θέση του στον Νόμο 4009, που έχει γίνει ορόσημο για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Από την Ελιά ήδη, προτείνουμε την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων. Η Αριστερά θεωρεί όλες τις παραπάνω πολιτικές Δεξιές και Νεοφιλελεύθερες. Είναι έτσι όμως; Ή μήπως το γεγονός ότι βρήκαν αποδοχή και στη ΝΔ δείχνει ακριβώς τη δύναμη του Κέντρου;
Χρειάστηκε να ζήσουμε τραγικές καταστάσεις για να δούμε τις «επιτυχίες» της αριστερής προσέγγισης στα ζητήματα μετανάστευσης. Η Αριστερή πολιτική των ανοιχτών Συνόρων είδαμε που οδήγησε. Από τις αριστερές κατάρες για τον φράχτη στον Έβρο και την έξοδο της χώρας από το ΝΑΤΟ, φτάσαμε να γίνει η Ελλάδα ένα απέραντο και διαρκές hotspot, και το ΝΑΤΟ αστυφύλακας του Αιγαίου.
Γιαυτό, για άλλη μια φορά, στο Κέντρο θα αναζητηθεί η ισορροπία. Αυτός είναι ο προνομιακός τόπος των χρήσιμων και προοδευτικών συνθέσεων.
Ακόμα και στις ιστορικές μεταρρυθμίσεις του ΠΑΣΟΚ να ανατρέξει κανείς, θα διαπιστώσει πως οι περισσότερες και οι πιο επιτυχημένες ήταν κεντρώας εμπνεύσεως. Πεπονής, Αλέκος Παπαδόπουλος, Γιαννίτσης, είναι προσωπικότητες ορόσημα σήμερα με εμβέλεια αριστερά και δεξιά.
Οφείλω εδώ να σημειώσω και κάτι ακόμα. Στην πολιτική γεωγραφία οι αποστάσεις δεν είναι πάντα μόνον οριζόντιες. Μερικές φορές είναι και κάθετες. Και πρέπει με θάρρος να τις διακρίνουμε. Με τον Σύριζα και την ΝΔ έχουμε οριζόντιες αποστάσεις, αλλά ειδικά με τον Σύριζα, έχουμε και κάθετες. Ο Σύριζα βάλλει κατά του κράτους δικαίου, επιδεικνύει καθεστωτικά χαρακτηριστικά, υιοθετεί πρακτικές ασύμβατες με την αστική δημοκρατία, βάλλει κατά των ανεξαρτήτων αρχών, της ελευθεροτυπίας, αλλά και της ίδιας της ευρωπαϊκής ταυτότητας της χώρας, επενδύοντας συστηματικά σε έναν άγονο αντιδυτικισμό, σε έναν καταστροφικό εθνολαϊκισμό και σε μια χωρίς φραγμούς ρητορική εξόντωσης του αντιπάλου. Ενώ λοιπόν το Κέντρο θεωρητικά έχει ίσες αποστάσεις από την Αριστερά και την Δεξιά, στην τρισδιάστατη πολιτική τοπολογία, οι αποστάσεις αυτές χάνουν την συμμετρία τους. Με αυτό το δεδομένο, ούτε ως μια σούπα μεταξύ ΝΔ και Σύριζα είμαστε, ούτε όμως παρερμηνεύουμε και τις κοινές μας σταθερές με τα αστικά κόμματα.
Αριστερότερα της σοσιαλδημοκρατίας, οδηγούμαστε σε λύσεις που ανατροφοδοτούν την κρίση.
Από τα παραπάνω, θεωρώ πως το αριστερό άκρο ενός νέου φορέα εξουσίας, είναι υποχρεωτικά η σοσιαλδημοκρατία. Αριστερότερα της σοσιαλδημοκρατίας, οδηγούμαστε σε λύσεις που ανατροφοδοτούν την κρίση, μας απομακρύνουν από την Ευρώπη και αποδυναμώνουν την χώρα μέσα στο απαιτητικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης. Το άλλο άκρο είναι η Συντηρητική Δεξιά, η προυχοντική αντίληψη της πολιτικής, ο ανεξέλεγκτος οικονομικός φιλελευθερισμός, η ξενοφοβία, η καταπιεστική αντί της ζωντανής παράδοσης, ο κοινωνικός αυτοματισμός, η αποθέωση της αγοράς.
Έχοντας ως όριο από αριστερά την σοσιαλδημοκρατία, η κατάκτηση του κέντρου είναι όχι μόνο πρόκληση, αλλά όρος επιβίωσης και της παράταξης, και της ισορροπίας του πολιτικού συστήματος.
Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στο τιμόνι της ΝΔ, πιέζει τον χώρο μας να τοποθετηθεί έγκαιρα και έγκυρα στο κέντρο. Κακά τα ψέμματα, η εμπειρία Σύριζα απέδειξε πως η αριστερά σε όλες τις εκδοχές της δεν μπορεί να δώσει λύσεις. Η Σοσιαλδημοκρατία, (η οποία πολλές φορές και αυτή έχει περιορισμούς, και υπόκειται στους δικούς της δογματισμούς) , και κατά προέκταση το πολιτικό κέντρο θα είναι η εναλλακτική και στη σημερινή κυβέρνηση αλλά και στην επιχειρούμενη διείσδυση της ΝΔ στον μεσαίο χώρο που προνομιακά και ιστορικά εξέφραζε η παράταξή μας.
Γιαυτό πρέπει να δούμε και από την σκοπιά της στρατηγικής το πόσο κρίσιμο είναι για μας να διεκδικήσουμε και να εκφράσουμε τον χώρο αυτό με αξιοπιστία, με ιστορική συναίσθηση αλλά και με σύγχρονο προοδευτικό πολιτικό λεξιλόγιο, ύφος και πολιτική κουλτούρα.
Αν παραχωρήσουμε το κέντρο στη ΝΔ, θεωρώντας πως δεν μας χρησιμεύει, υποτιμώντας την συγκυρία ή απορρίπτοντάς το ως τάχα μου «δεξιό οικόπεδο», αυτομάτως υπονομεύουμε την θέση μας στην πολιτική σκακιέρα. Διότι θα βρεθούμε στη θέση να πρέπει να προτείνουμε κεντρώες λύσεις, (επειδή θα είναι ρεαλιστικές), παρουσιάζοντές τες ως αριστερές, και την ίδια στιγμή ο Σύριζα, στο όνομά της αριστεράς θα τις καταγγέλλει ως δεξιές. Γιατί λοιπόν να παίξουμε το παιχνίδι του Σύριζα; Την ίδια στιγμή η ΝΔ θα προσπαθεί και η ίδια να υποδυθεί το κέντρο, όντας όμως ένα κόμμα βαθιά συντηρητικό, με ακατέργαστες θέσεις που έλκουν τις ρίζες της από την άκρα δεξιά μέχρι τον χύμα οικονομικό φιλελευθερισμό και τον κοινωνικό αυτοματισμό, με μπόλικα στοιχεία δεξιού κρατισμού. Αν παραχωρήσουμε στην ΝΔ την εύφορη κοιλάδα του Κέντρου, τότε θα καταλήξουμε σε έναν άγονο διπολισμό μεταξύ Σύριζα και ΝΔ που δεν θα μπορέσει να δώσει ούτε ολοκληρωμένες, ούτε βιώσιμες, ούτε προοδευτικές λύσεις στα προβλήματα της χώρας.
Η εγκατάλειψή του κέντρου σημαίνει υπαγωγή μας στην Συριζαϊκή πολιτική σφαίρα επιρροής.
Ο μεταμνημονιακός Σύριζα θα επιχειρήσει να παίξει τον ρόλο της παραδοσιακής και ξεπερασμένης κεντροαριστεράς, να εμφανιστεί ως το παραδοσιακό ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 80 σε συνθήκες 2016, κλείνοντας τον ζωτικό μας χώρο και παγιδεύοντας τους πολίτες σε αδιέξοδες επιλογές, αναπαράγοντας τον στερεοτυπικό λαϊκισμό μιας δήθεν μάχης ανάμεσα στην Αριστερά και την Δεξιά. Ο Σύριζα θα καλεί σε μέτωπα εναντίον της Δεξιάς, και η ΝΔ σε μέτωπο εναντίον της Αριστεράς.
Δεν πρέπει να πέσουμε σε αυτήν την λακούβα.
Ποιά είναι λοιπόν η ενδεδειγμένη στρατηγική ώστε να πετύχει ένας φορέας ανάμεσα σε ΝΔ και Σύριζα;
Να τονίσω εδώ πως το ζήτημα της ιδεολογικής ταυτότητας είναι μεν αναγκαίος αλλά όχι ικανός όρος για την επίτευξη του στόχου. Είναι πολλά πράγματα που πρέπει να γίνουν σωστά, πολιτικού και οργανωτικού χαρακτήρα που θα επιτρέψουν την επιτυχή έκβαση των προσπαθειών μας. Η σθεναρή διεκδίκηση του κέντρου όμως είναι σίγουρα προϋπόθεση. Η εγκατάλειψή του σημαίνει υπαγωγή μας στην Συριζαϊκή πολιτική σφαίρα επιρροής, και ένα απρόσμενο δώρο στην ΝΔ. Η διεκδίκησή του και η αξιόπιστη έκφρασή του, σημαίνει πως διεμβολίζεις τόσο το κεντροαριστερό κοινό καλώντας το να αναστοχαστεί πάνω στα αίτια της κρίσης και να υπερβεί λαθεμένες παραδοχές, αλλά και ψηφοφόρους νέους, δυναμικά στρώματα της κοινωνίας, επιστήμονες, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, καλώντας τους να διαμορφώσουν το νέο αξιακό και πολιτικό χάρτη της χώρας, να εκφράσουν την Ελλάδα της δημιουργίας, της Αριστείας των ίσων ευκαιριών, της παραγωγής, της υπεύθυνης κοινωνικής εκπροσώπησης, να βάλουν τα θεμέλια της Μετα-μεταπολιτευτικής Ελλάδας.
Οι αξίες και η πολιτική παλέτα του Πολιτικού Κέντρου, μια ευρείας παράταξης που θα μπορέσει να διαμορφώσει ένα νέο σχέδιο εθνικής ανάταξης, θα εκφράζει τα αυθεντικά φιλοευρωπαϊκά στρώματα, τα δυναμικά στοιχεία της κοινωνίας, τους δημοκρατικούς πολίτες, τα θύματα της κρίσης που μέσα στην απόγνωσή τους έκαναν επιλογές που τους διέψευσαν, αλλά και τον κόσμο που ακόμα στέκεται στα πόδια του και παλεύει προσδοκώντας ένα κράτος σοβαρό, με καθαρούς κανόνες, με σχέδιο, με θεσμούς που θα του επιτρέψει να δημιουργήσει, να εργαστεί και να παράξει.
Διεκδίκηση του κέντρου, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση εγκατάλειψη όσων αυτοπροσδιορίζονται κεντροαριστεροί, ούτε φυσικά σημαίνει πως στρέφεις το ενδιαφέρον σου αποκλειστικά στο εκλογικό κοινό της Δεξιάς. Ενώ το σημερινό μας εκλογικό ποσοστό αποτελείται κυρίως από ανθρώπους με κεντρώα πολιτικά χαρακτηριστικά, το μεγαλύτερο μέρος των δυνητικών ψηφοφόρων μας εξακολουθεί να βρίσκεται είτε στον Σύριζα, είτε στην αποχή.
Ο φορέας να συγκροτηθεί από μηδενική βάση.
Δεν σημαίνει επίσης εγκατάλειψη των λαϊκών στρωμάτων και στροφή σε έναν ελιτισμό και ακαδημαϊσμό. Τουναντίον, χρέος μας είναι να δώσουμε στα λαϊκά στρώματα την ιδιότητα του υπεύθυνου πολίτη, να τον ξαναβάλουμε στην πολιτική με όρους υγιείς, χωρίς μαξιμαλισμούς, και χωρίς αυταπάτες, να του δώσουμε μαζί με το όραμα και το σχέδιο.
Πρέπει όμως να κάνουμε δυο παραδοχές:
Η πρώτη είναι πως για να μπορέσεις να εκφράσεις τον ψηφοφόρο της κεντροαριστεράς, η λύση δεν είναι να ασπαστείς την ατζέντα του Σύριζα, να παρουσιαστείς στον ψηφοφόρο ως μια ευπρεπής εκδοχή του, διατηρώντας όμως την αμφιθυμία του, τις αγκυλώσεις της παραδοσιακής αριστεράς και την πρώτη ύλη του παλιού ΠΑΣΟΚ.
Οι πολίτες αυτοί θα επιστρέψουν όταν τους παρουσιάσεις χωρίς λαϊκισμούς, μια πρόταση αξιόπιστη, ένα σχέδιο ρεαλιστικό, συνολικό, συνεπές, χωρίς το άγχος να δείχνεις «αριστερός» ή «αντιδεξιός». Οι πολίτες αυτοί θα σε πλαισιώσουν όταν πραγματικά τους δείξεις πως διαθέτεις μια νέα πολιτική ταυτότητα, και ένα σύγχρονο πρόγραμμα, χωρίς βέβαια να αρνείσαι την καταγωγή και την ιστορική σου διαδρομή. Γιαυτό και καλό είναι ο φορέας να συγκροτηθεί με όσο λιγότερα προαπαιτούμενα γίνεται. Από μηδενική βάση αν είναι δυνατόν.
Ένα τμήμα της κοινωνίας, ίσως αργήσει να επανέλθει σε πιο ορθόδοξες πολιτικές φόρμες.
Η δεύτερη παραδοχή είναι πως ο μεσαίος χώρος δεν θα γίνει πλειοψηφικός άμεσα, και αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως ο Σύριζα δεν θα αποδομηθεί στο μέλλον οριστικά. Ένα-ένα θα γίνουν τα βήματα. Αυτό αποτελεί απάντηση σε όσους θεωρούν πως μια κεντρώα ταυτότητα σημαίνει και παραίτηση από τον στόχο του επαναπατρισμού των ψηφοφόρων μας και της επιστροφής του Σύριζα στα ποσοστά που είχε προ κρίσης. ΄Όχι, δεν σημαίνει αυτό, ούτε βάζουμε όρια στην πολιτική μας επιρροή. Αλλά μην ξεχνάμε πως ένα τμήμα της κοινωνίας, ίσως να αργήσει πολύ να επανέλθει σε πιο ορθόδοξες πολιτικές φόρμες. Η συνομωσιολογία, ο αντιδυτικισμός, ο φασισμός, ο εθνολαϊκισμός, το φλερτ με την δραχμή, η «κουλτούρα των αγανακτισμένων», φαινόμενα που εξέθρεψε ο Σύριζα μέσα στην κρίση, δεν μπορούν και ούτε θέλουμε να βρουν έκφραση σε έναν προοδευτικό χώρο. Θα τα εκφράσει για λίγο καιρό ακόμα ο Σύριζα και η δική του πολιτική κουλτούρα. Μεσοπρόθεσμα, όταν η χώρα ηρεμήσει, μπει σε μια νέα κανονικότητα, και το πολιτικό σύστημα θα έχει βρει υγιείς ισορροπίες, οι ομαδοποιήσεις αυτές και οι παρούσες διαχωριστικές γραμμές δεν θα έχουν την σημερινή τους ισχύ και θα υπάρξει άλλου είδους διάχυση και διάλυση άρρωστων σχηματισμών.
Ας δούμε λίγο τι γίνεται στην Ισπανία. Οι Σοσιαλιστές συμφώνησαν σε κυβερνητική συνεργασία με το κεντρώο κόμμα των Ciudadanos, μια συμμαχία πολύ πιο προοδευτική και συνεκτική από αυτήν με τους Podemos, αλλά και πολύ διακριτή από τον Δεξιό Ραχόι.
Αυτή είναι η συνταγή και για τη δική μας επιτυχία. Μια των σύμπραξη σοσιαλδημοκρατών, της Ευρωπαϊκής Ανανεωτικής Αριστεράς, Κεντρώων και η δημιουργία ενός νέου φορέα, που θα βάλει την Προοδευτική Παράταξη ξανά στο κέντρο της πολιτικής και της χώρας.
* O Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rene Magritte (1898-1967), The lovers