Είναι κοινή διαπίστωση πως το προσφυγικό απειλεί την ύπαρξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ακόμα και μια καλό-λαδωμένη θεσμικά και πολιτικά μηχανή θα έπρεπε να δοκιμαστεί και να στρεσαριστεί σε πολύ ψηλές στροφές για να δρομολογήσει μια ανεκτή λύση. Η γραφειοκρατική, αντιφεντεραλιστική, προσαρμοσμένη στις εθνικές εγωιστικές άμυνες ευρωπαϊκή μηχανή απέχει από αυτή την ιδεατή κατάσταση. Με συν-ευθύνη νεο-εθνικιστών, συντηρητικών και της αριστεράς, που μάχονταν από διαφορετικές αφετηρίες κάθε προσπάθεια για ευρωσύνταγμα και θεσμική θωράκιση της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.
Στο γαϊτανάκι του προσφυγικού μέχρι στιγμής έχουν αποτύχει αρκετοί. Αρκετές περιφερειακές κυβερνήσεις πλειοδότησαν σε λαϊκισμό και αντιευρωπαϊσμό, ενώ τα κεντρικά όργανα προσπάθησαν να επιβάλουν μια λύση συνδιαλλαγής με την Τουρκία που φάνηκε από την πρώτη στιγμή αδύνατο να εφαρμοστεί. Ακόμη κι η μετατόπιση της Άγκελα Μέρκελ στην κοινή λύση έγινε μπούμερανγκ με την πτώση της δημοφιλίας της στο εκλογικό της ακροατήριο.
Η ανεπάρκεια οδήγησε στα σημερινά αδιέξοδα. Φωνές που υποστηρίζουν την κοινή δράση, την συναπόφαση και την αλληλεγγύη, καπελώνονται από τρομακτικά φάλτσα μεμονωμένων κινήσεων, καθυστερήσεων, αποπομπής των ευθυνών και χαϊδέματος από υπεύθυνες κυβερνήσεις στα ένστικτα των εθνικών ακροατηρίων. Κι ακόμη χειρότερα από ξεκάθαρες πανικόβλητες κινήσεις έξω από τον πυρήνα του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού που οικοδομήθηκε με το δύσκολο τρόπο, μετά από ένα ανήθικο εξοντωτικό δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, πάνω στα ερείπια, στον πόνο και τις στάχτες και παρά (ή και εξαιτίας) του ανηλεούς και ζοφερού κλίματος του ψυχρού πολέμου.
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αμέλησε να φτιάξει τα hotspots που είχε υποσχεθεί, για να μην αναλάβει μερίδιο από την ευθύνη του προβλήματος.
Κανείς βέβαια δεν περίμενε από την ελληνική κυβέρνηση να μπορέσει να διαχειριστεί με θετικό πρόσημο το πρόβλημα που έσκασε στα χέρια της, αλλά αυτή έσπευσε να επιβεβαιώσει τις προσδοκίες. Η κυβέρνηση Τσίπρα ακολούθησε τη συνήθη πρακτική της, της ρητορικής ιδεολογικών προθέσεων χωρίς διαταύτα και δεσμεύσεις. Ξεκίνησε από τη λογική των ανοικτών συνόρων - χωρίς οποιαδήποτε πρόνοια για οτιδήποτε - αλλά γρήγορα «εξαφάνισε» τους πρόσφυγες στον μεσογειακό ήλιο κι απεμπόλησε το πρόβλημα προς το Βερολίνο ελπίζοντας να τους χρησιμοποιήσει πρώτη ως όπλο για οικονομική διαπραγμάτευση. Δεν πρότεινε ούτε πολιτική διέξοδο ούτε πρακτική λύση κι απλώς ακολούθησε τις όποιες προτάσεις τέθηκαν από αλλού, λες και αφορούσαν προβλήματα στην Ωκεανία ή την Λατινική Αμερική. Αμέλησε να φτιάξει τα hotspots καταγραφής και προώθησης των εισερχομένων που είχε υποσχεθεί, για να μην αναλάβει μερίδιο από την ευθύνη του προβλήματος. Καμία ευθύνη έστω τυπική, πόσο περισσότερο πρωτοπόρου για ένα θέμα που σα τον μουτζούρη ήταν μαθηματικά βέβαιο ότι θα κατέληγε στα χέρια μας.
Η κατάσταση αυτή, συνδυασμός των ευρωπαϊκών αποτυχιών και της ελληνικού συνδυασμού στρατηγικής αμφιθυμίας και τακτικής ανεπάρκειας έφερε γρήγορα τα τραγικά αποτελέσματα. Εκατόμβες πνιγμένων να επιπλέουν στα λίγα μίλια που χωρίζουν τη χώρα μας από τις απέναντι ακτές. Εκατοντάδες χιλιάδες συνανθρώπους μας να συνωστίζονται στα νησιά σε συνθήκες αρχικά άθλιες και πάντα ακραία δύσκολες. Εικόνες ηρωισμού απλών ανθρώπων αλλά και ακραίας εκμετάλλευσης του ανθρώπινου πόνου από άλλους. Ατέλειωτες φάλαγγες βασανισμένων αλλά χαμένων ανθρώπων να περιφέρονται στις οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες της Ελλάδας και μετά της Ευρώπης, χωρίς καταγραφή, χωρίς μέριμνα, χωρίς φροντίδα αλλά και χωρίς σχέδιο. Και τη νέα, πιο επικίνδυνη από ποτέ συνέχεια σε μια σειρά επώδυνων αμαυρώσεων του ευρωπαϊκού οράματος.
Αντί να επιδιωχθεί μια εθνική στρατηγική, είναι ορατός ο κίνδυνος η κυβέρνηση να οχυρωθεί πίσω από ένα αντιευρωπαϊστικό τσουβάλιασμα.
Και τώρα; Τώρα που κυβερνήσεις και πληθυσμιακές ομάδες σε βόρειες και κεντροευρωπαϊκές χώρες με παράδοση στην ανοιχτή κοινωνία κλείνονται στο δημαγωγικό εθνικό τους καβούκι; Τώρα που από όλο και περισσότερες οθόνες και στόματα σχηματίζεται το ανήκουστο του εξοβελισμού της Ελλάδας από την Σένγκεν και της δημιουργίας εδώ ενός black box εγκλωβισμένων προσφύγων και μεταναστών;
Το μέρος της λύσης που αναλογεί στις ευρωπαϊκές ελίτ, φωνές από την αναξιόπιστη κι απαξιωμένη Ελλάδα δύσκολα μπορούν πλέον να το επηρεάσουν. Ότι μπορεί κάθε πλευρά ας το κάνει. Μιλάμε, φωνάζουμε, κινητοποιούμε τις συμμαχίες και τις ευρωπαϊκές φωνές. Αλλά στον εγχώριο στίβο και μέσα στο ζοφερό αυτό κλίμα είναι εντελώς ανησυχητικό ότι ανοίγει πάλι και βαθαίνει το αντιευρωπαϊκό μέτωπο που τα κόμματα της ελληνικής συγκυβέρνησης είχαν χρησιμοποιήσει εργαλειακά στο δρόμο τους για την εξουσία.
Αντί να επιδιωχθεί μια εθνική στρατηγική δεμένη στην κοινή λύση, την κοινή λογική και την κοινή ταυτότητα του ευρωπαϊκού μέλλοντος, αντί για έστω και τώρα δράση, για επιτέλους εκπλήρωση των υποχρεώσεων κι ανάληψη πρωτοβουλίας στο πλαίσιο της έμπρακτης όμως αλληλεγγύης, αντί για απαίτηση προς περισσότερο ευρωπαϊκό πολιτισμό, είναι ορατός ο κίνδυνος η κυβέρνηση να οχυρωθεί πίσω από ένα αντιευρωπαϊστικό τσουβάλιασμα. Που σε μια κοινωνία ήδη εύφλεκτη και ακραία πιεσμένη μπορεί να φέρει καταστροφικές συνέπειες που θα καθορίσουν την τύχη του τόπου και των ανθρώπων του για δεκαετίες τουλάχιστον.
Η γελοιογραφία από την κυβερνητική Αυγή της 26ης Ιανουαρίου συμπυκνώνει την επαναφορά (ή ίσως και συνέπεια) στην επικίνδυνη σανίδα σωτηρίας του αντιευρωπαϊσμού από τις τεράστιες εσωτερικές αντιφάσεις και την οικονομική και παραγωγική καθίζηση. Ένας φρικαρισμένος νέος διαπιστώνει πως η «Ευρώπη» - κατά την εφημερίδα όλη η Ευρώπη - πάει πίσω προς τον μεσαίωνα. Εννοώντας πχ, την τρομακτική νέα Δανέζικη νομοθεσία για κατάσχεση από τις αρχές τιμαλφών των προσφύγων που ζητούν την κρατική Δανική μέριμνα. Και τις δηλώσεις της Αυστριακής υπουργού - της ίδιας κυβέρνησης που έντεκα μήνες πριν ο Α. Τσίπρας αγκάλιαζε πανηγυρικά στην Βιέννη - ότι η Ένωση χρειάζεται τάξη κι ασφάλεια και ότι η υπομονή με την Ελλάδα και τη φύλαξη των συνόρων της έχει φτάσει στα όρια της. Και την προϊούσα ανατίναξη της γέφυρας της Ελλάδας με την Ευρώπη μέσω της συνθήκης Σένγκεν και των ανοιχτών ευρωπαϊκών συνόρων.
Αν η απάντηση της κυβέρνησης είναι έξω από την ευρωπαϊκή πορεία, μην εκπλαγεί αν βρεθεί στο τέλος να της προτείνουν αυτό ακριβώς.
Αλλά ο ίδιος φρικαρισμένος νεαρός ξεχνάει πανεύκολα π.χ., τη δήλωση την ίδια μέρα του Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών Σταϊνμάιερ ότι δεν θα υπάρξει λύση στην κρίση των προσφύγων αν χαθεί η αλληλεγγύη. Ή ότι «πρέπει αντιθέτως να επικεντρώσουμε όλες τις δυνάμεις μας για να καταπολεμήσουμε τις αιτίες που ωθούν τους πρόσφυγες στη φυγή, για να ενισχύσουμε τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και να πετύχουμε μια δίκαιη κατανομή (των αιτούντων άσυλο) στους κόλπους της Ευρώπης». Ή την καμπάνια της Ομάδας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών του Ευρωκοινοβουλίου «Ε.Ε. ξύπνα! - Κυβερνήσεις σταματήστε τους εθνικούς εγωισμούς! - Αλληλεγγύη τώρα!». Ή την κραυγή του Ιταλού πρωθυπουργού Ρέντσι πως καταστροφή της Σένγκεν ισοδυναμεί με καταστροφή της Ευρώπης, «και αυτό δεν θα το επιτρέψουμε».
Αλλά δεν μένει εκεί. Στην γελοιογραφία της Αυγής πάντα, ένας άλλος, γραβατωμένος, απαντά «να την ακολουθήσουμε (την κακιά Ευρώπη στον μεσαίωνα), να διασφαλίσουμε την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας». Επαναφέροντας τα ίδια ανατριχιαστικά διλήμματα του 2015: αν η λύση και του προσφυγικού δεν περνάει από την Ευρώπη, την Ευρώπη της αλληλεγγύης με τη δίκη μας ενεργή παρουσία, από που άραγε περνάει; Από την απομόνωση και την γωνία; Ποιο πρόβλημα, ελληνικό ή των προσφύγων θα λύσει η απομάκρυνση από τον πολιτικό και γεωγραφικό τόπο που μπορεί να φέρει τη λύση προς το πολιτικό κενό και το γεωστρατηγικό περιθώριο;
Αυτή τη φορά ίσως να μην υπάρχει σχεδία ή σωσίβιο όταν σπάσουν τα φράγματα.
Κι αν η απάντηση της κυβέρνησης είναι έξω από την ευρωπαϊκή πορεία, μην εκπλαγεί αν βρεθεί στο τέλος να της προτείνουν αυτό ακριβώς. Όπως εξάλλου και στη γνωστή 6μηνη και 17ωρη διαπραγμάτευση, όπου πήγε νομίζοντας ότι κρατά την χειροβομβίδα της εξόδου από το ευρώ και βρήκε να της προτείνουν ακριβώς αυτή τη χειροβομβίδα απασφαλισμένη. Και με νύχια και δόντια προσπάθησε να αποτρέψει την καταστροφή, έχοντας όμως εν τω μεταξύ χάσει τις τράπεζες και «κερδίσει» πολλά χρόνια ακόμη σε πρόγραμμα διάσωσης και μνημόνιο.
Τα σύννεφα είναι μαύρα κι εδώ, και στα ανατολικά, και στα δυτικά. Ίσως υπάρχει λίγος χρόνος ακόμη πριν την μπόρα για να σοβαρευτούμε. Γιατί αυτή τη φορά ίσως να μην υπάρχει σχεδία ή σωσίβιο όταν σπάσουν τα φράγματα.
*Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Caspar David Friedrich (1774 –1840), Wanderer above the Sea of Fog