Με τα ζητήματα που θα θιγούν στην σημερινή εκδήλωση, δηλαδή με την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, τις προς τούτο δια­πραγματεύσεις, καθώς και τις επιπτώσεις τους εν γένει στις Ε/Τ σχέσεις, βρίσκομαι σε μια βιωματική θα έλεγα σχέση από την στιγμή που εισήλθα στο ΥΠΕΞ το 1972 και μέχρι σήμερα.

Παραλείποντας ό,τι δεν είναι απαραίτητο να λεχθεί στο χρο­νικό πλαίσιο που μου διατίθεται, θα είμαι όσο μπορώ πιο επιγραμ­ματικός.

Αρχίζω λοιπόν λέγοντας ότι το προϊόν της ΙΙΙ Διασκέψεως του ΟΗΕ για το Δ.Θ. (δηλ. η Σύμβαση του Montego Bay 1982), είναι σε γενικές γραμμές ευνοϊκή για την Ελλάδα ιδίως στα Κεφά­λαια που αφορούν στην αιγιαλίτιδα ζώνη, στο Καθεστώς των Νήσων, στην Υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ και στις Ημίκλειστες Θάλασσες. Υπάρχουν όμως εμφανείς αδυναμίες αναφορικά με τις διατάξεις περί οριοθετήσεως ειδικά της Υ/Φ και ΑΟΖ, όπου οι σκόπιμα ασα­φείς διατυπώσεις, προϊόν επίπονων συμβιβασμών, σε παγκόσμιο επί­πεδο, αφήνουν ευρύ πεδίο δράσεως στην διεθνή νομολογία, η οποία ήδη από το 1969 είχε αρχίσει να δίδει δείγματα γραφής.

Περνώντας τώρα στην πράξη, να επισημάνουμε τις κυριώ­τερες εξελίξεις εθνικού ενδιαφέροντος που σημειώθηκαν από την δεκαετία του 1970 και εντεύθεν:

- Το 1975 κατά την συνάντηση των Πρωθυπουργών Κ. Καρα­μανλή – Σ. Ντεμιρέλ, στις Βρυξέλλες, υιοθετείται κοινή δήλωση ότι το ζήτημα της οριοθέτησης της Υ/Φ μεταξύ των δύο χωρών θα παραπεμφθεί προς επίλυση στο ΔΔΧ. Η δήλω­ση παραμένει ουσιαστικά γράμμα νεκρό, λόγω τουρκικής υπαναχωρήσεως που επιμένει στην πρότερη διεξαγωγή δια­πραγματεύσεων ουσίας και όχι καταρτίσεως συνυποσχετικού.

- To 1976 έχουμε το Πρακτικό της Βέρνης μεταξύ των δύο χωρών, μετά τη διπλή ελληνική προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στο ΔΔΧ, αναφορικά με τις δραστηριότητες του τουρκικού πλοίου στο Αιγαίο. Μέσα στις διατάξεις του Πρακτικού της Βέρνης υπάρχει μία, η οποία ζητεί αποχή από ενέργειες που δυνατόν να δυσχεράνουν την διαπραγμάτευση και υπό όρους ή προϋποθέσεις πιθανώς θα την χρειαστούμε αυτή τη διάταξη στο μέλλον.

- Υπογράφεται και κυρώνεται η συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας Ελλάδας-Ιταλίας (1977-1978).

- Η χώρα μας αρχίζει να αντιμετωπίζει σειρά Ε/Τ τριβών, εντά­σεων και κρίσεων με επίκεντρο τη θάλασσα, τον εναέριο χώρο αλλά και το εδαφικό καθεστώς του Αιγαίου. Και τις μεν δεκαετίες του 1970-1980-1990 οι καταστάσεις αυτές έχουν ως θέατρο εκδηλώσεως το Αιγαίο, αλλά από τη δεκαετία του 2000 μεταφέρονται και στην Ανατολική Μεσόγειο. Το γνωστό τουρκικό casus belli εξαγγέλλεται ακριβώς περί την εφαρμογήν στην πράξη των δικαιωμάτων της χώρας μας που απορρέουν από τη Σύμβαση του 1982 και με αφορμή την εκ μέρους μας επικύρωσή της.

- Από το 2006 υποβάλλεται ολοκληρωμένη εισήγηση εκ μέρους του ομιλούντος προς την Υπουργό Ντ. Μπακογιάννη για την ακολουθητέα στρατηγική οριοθετήσεως όλων των θαλασ­σίων ζωνών της χώρας με τις όμορες χώρες. Η εισήγηση γίνεται δεκτή και μου ανατίθεται η διεξαγωγή διαπραγμα­τεύσεων με Αλβανία, Αίγυπτο και Λιβύη.

- Μετά διαπραγμάτευση 2½ ετών υπογράφεται συμφωνία-μοντέλο με την Αλβανία (2009). Η συμφωνία, ιδιαιτέρως επω­φελής και ισόρροπη και για τις δύο χώρες προβλέπει, εκτός των άλλων, το λεγόμενο όριο των πολλαπλών χρήσεων με βάση τη μέση γραμμή ίσης αποστάσεως για όλες τις θαλάσ­σιες ζώνες των δύο χωρών υφιστάμενες ή μελλοντικώς ανακηρυχθησόμενες. Την συμφωνία μονογράφουν, στο τέλος της διαπραγμάτευσης, οι επικεφαλής των δύο Αντιπροσωπειών, και την υπογράφουν ένα μήνα αργότερα (Απρίλιος 2009) σε επίσημη και πανηγυρική τελετή στα Τίρανα οι ΥΠΕΞ των δύο χωρών, παρουσία των δύο Πρωθυπουργών.

Στη συνέχεια και για λόγους που δεν είναι του παρόντος σημειώνεται εμπλοκή με την ανάμιξη, κατόπιν προσφυγής, του Αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, το οποίο κηρύσσει τη συμφωνία ως αντικείμενη στο Αλβανικό Σύνταγμα. Το θέμα σήμερα βρίσκεται σε εκκρεμότητα.

- Από το 2007 και εφεξής διεξάγονται αλλεπάλληλοι γύροι δια­πραγματεύσεων με Αίγυπτο και Λιβύη χωρίς μέχρι σήμερα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Προοπτική άμεσης συμφωνίας δεν φαίνεται σήμερα ρεαλιστική, τόσο λόγω εσωτερικής αστά­θειας των εν λόγω χωρών, όσο και λόγω διαφανείσης διαστά­σεως απόψεων σε ορισμένα υπό διαπραγμάτευση θέματα, που αφορούν τόσο στην Ελλάδα όσο και τις χώρες αυτές. Εννοείται ότι η τουρκική διεκδικητική και αποσταθεροποιη­τική παρέμβαση στον χώρο κατέστησε τα πράγματα πολύ δυσκολότερα.

- Παράλληλα και μετά ουσιαστική αδράνεια δεκαπέντε περίπου ετών, υιοθετείται (2011) νέα πολιτική στην έρευνα-εκμετάλ­λευση υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες ζώνες της χώρας (Ιόνιο και Νότια Κρήτη) επί Υπουργίας Ιωάννη Μανιάτη. Αναλαμ­βάνονται νομοθετικές πρωτοβουλίες, υιοθετείται νομοθεσία που προβλέπει ρητά τη μέση γραμμή ίσης αποστάσεως ως βάσης οριοθέτησης εν ελλείψει άλλης συμφωνίας, η εν λόγω δε νομοθεσία ανακοινώνεται επίσημα στον ΟΗΕ (Ν. 4001/ άρθρο 151). Χαράσσονται θαλάσσια οικόπεδα και αρχίζει η παραχώρησή τους.

Ας μου επιτραπεί στο σημείο αυτό η παρουσίαση ορισμένων παρατηρήσεων, εκτιμήσεων και προτάσεων στρατηγικού και πολιτικού κυρίως χαρακτήρα:

Για τους Έλληνες ως έθνος και την Ελλάδα ως κράτος, ο περιβάλλων θαλάσσιος χώρος υπήρξε ανέκαθεν πηγή ζωής, πλούτου, ασφάλειας και υπαρξιακής κατάφασης. Η πεμπτουσία της έννοιας του ελληνισμού ήταν πάντοτε άρρηκτα συνδεδεμένη εθνικά, γεω­πολιτικά και γεωστρατηγικά με την αρχική εγκατάσταση, ιστορι­κή διαδρομή και επιβίωση του έθνους μας, ως ενιαίου συνόλου, σε ένα δίπολο σχήμα, ηπειρωτικό και νησιωτικό.

Από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και εντεύθεν (1830), το έδαφός του περιελάμβανε χερσαίο και νησιωτικό τμήμα και φυσικά τον αντίστοιχο θαλάσσιο χώρο. Η κατάσταση αυτή των πραγμάτων ετύγχανε επιβεβαίωσης σε κάθε εδαφική επέκταση του κράτους μας στους δύο αιώνες της ζωής του.

Τα προαναφερθέντα παραπέμπουν ευθέως σε σύνορα (ηπει­ρωτικός χώρος), όρια (θαλάσσιος χώρος) και βεβαίως σε μεθοδο­λογίες καθορισμού τους (επαναστάσεις, πόλεμοι, διπλωματία και διαπραγμάτευση). Υπήρξαν επιτυχίες και αποτυχίες. Ο ιστορικός του παρελθόντος και του μέλλοντος μπορεί να εκτιμήσει και να αποδώσει εύσημα ή μομφές σε πολλούς και για πολλά. Οι πολλοί αναφέρονται σε ηγεσίες και τα πολλά σε πολιτικές, εν προκειμένω στην εξωτερική πολιτική της χώρας και την αντιμετώπιση των πολλαπλών προκλήσεων που έθετε πάντοτε ο διφυής (γεωγραφικά) χαρακτήρας της εδαφικής επικράτειας της χώρας.

Στρέφοντας τώρα την προσοχή μας στα σύγχρονα ζητήματα και εκκρεμότητες που υφίστανται στον χώρο των θαλασσίων ζωνών της χώρας, καλόν είναι να σημειώσουμε τα εξής:

- Οι θαλάσσιες ζώνες της χώρας προσδιοριζόμενες κατά είδος, περιεχόμενο και όρια αποτελούν σήμερα ύψιστη προτεραιό­τητα της εξωτερικής μας πολιτικής. Η πραγματικότητα αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι τα χερσαία σύνορά μας και ο εδαφικός χώρος που αυτά περικλείουν, είναι προσδιορισμέ­να από το Διεθνές Δίκαιο και τις αντίστοιχες Συνθήκες κατά τρόπο σαφή, οριστικό και ανεπίδεκτο αμφισβήτησης.

- Από το έτος 2006 και εφεξής η χώρα μας έχει αναγάγει το ζήτημα της οριοθέτησης όλων των θαλασσίων ζωνών, που δικαιούται βάσει του Διεθνούς Δικαίου και ειδικότερα του Δικαίου της Θαλάσσης, σε ζήτημα υψηλής στρατηγικής. Βάσει αυτής επιδιώκει την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της (υφισταμένων και μελλοντικώς ανακηρυχθησομένων), με όλα τα γειτονικά της κράτη με βάση τις πρόνοιες που απορ­ρέουν από το ισχύον Δίκαιο της Θαλάσσης.

- Εάν σκεφθεί κανείς πόσους αγώνες και θυσίες απήτησε για το έθνος μας διαχρονικά, ο διαδοχικός καθορισμός των χερ­σαίων συνόρων της χώρας από το 1830 και εντεύθεν, μπορεί να προβεί στις αναγκαίες συγκρίσεις και εκτιμήσεις της σημα­σίας του εν εξελίξει εγχειρήματος για τις θαλάσσιες ζώνες μας, μέσω της διπλωματίας και της διαπραγμάτευσης.

- Επιδίωξη όλων των διαπραγματεύσεων είναι και πρέπει να είναι η επίτευξη ενός συνολικού συμφωνημένου αποτελέσμα­τος με εκάστη χώρα, το οποίο αφενός να βασίζεται στο ισχύον δίκαιο και αφετέρου να παρέχει την αναγκαία ευλυγισία και προσαρμοστικότητα σε όλες τις πλευρές, είτε να οριοθετή­σουν από της συνάψεως της συμφωνίας τις υφιστάμενες θα­λάσσιες ζώνες τους, είτε να έχουν το δικαίωμα να το πρά­ξουν μονομερώς στο μέλλον, με βάση πάντοτε το ισχύον δίκαιο και το όριο που αυτό προβλέπει, για κάθε θαλάσσια ζώνη.

- Η διαπραγμάτευση ως μεθοδολογία που αποβλέπει σε συμ­φωνία επιβάλλεται από το Διεθνές Δίκαιο. Εάν η τελευταία επιτευχθεί με βάση το ισχύον δίκαιο, το οποίο ορίζει τα εξω­τερικά μέγιστα όρια των εθνικών θαλασσίων ζωνών, αλλά δεν απαγορεύει στα κράτη να ορίσουν μικρότερα αυτών, ώστε να επιτευχθεί ένα συμβιβαστικό αποτέλεσμα, έχει καλώς. Άλλως τα σχετικά ζητήματα θα αχθούν, μέσω συνυποσχετι­κού, το οποίο αποτελεί ειδική διεθνή συμφωνία και χρήζει κύρωσης από τα εθνικά κοινοβούλια των δύο πλευρών, στην υποχρεωτική δικαστική ή διαιτητική διαδικασία οριοθετήσεως.

- Η χώρα μας πρέπει να επιδιώκει πάντοτε διμερείς συμφωνίες οριοθετήσεως με τις όμορες χώρες βάσει της μέσης γραμμής ίσης αποστάσεως, δηλ. βάσει της φυσικής ακτογραμμής με μέτρηση ακτής από ακτή. Όμως μπορεί να δεχθεί, βάσει της αρχής της αμοιβαιότητος, μέτρηση με βάση ευθείες γραμμές βάσεως, καθώς και κλείσιμο κόλπων για εξωτερική μέτρηση, όπου αυτό ρητά επιτρέπεται από το ισχύον Δίκαιο. Το έπραξε ήδη (στην περίπτωση των κόλπων) με την Αλβανία.

- Περιπτώσεις αποκλίσεων από την μέση γραμμή είναι δυνα­τές όταν τούτο επιβάλλεται από το γενικότερο συμφέρον και των δύο πλευρών, συμφέρον το οποίο δύναται να εκτείνεται πέραν του κειμένου της συγκεκριμένης συμφωνίας καθεαυτής, και εφόσον δεν ανατρέπεται η ισορροπία των εντεύθεν δι­καιωμάτων, οφέλους και υποχρεώσεων αμφοτέρων. Η ισχύου­σα συμφωνία μας με την Ιταλία περιέχει τέτοιες αποκλίσεις, οι οποίες άλλωστε προβλέπονται ρητά και στο κείμενό της.

- Η δικαστική ή διαιτητική διαδικασία παρέχεται βεβαίως ως δυνατότητα, αλλά θα πρέπει να είναι απηλλαγμένη ψευδαι­σθήσεων ως προς το αποτέλεσμα. Το τελευταίο δεν είναι ποτέ αυτοματοποιημένο, αντιθέτως είναι συνήθως κυμαινό­μενο αναλόγως των ειδικών συνθηκών όπου επιχειρείται η οριοθέτηση. Επιπλέον λόγω της ασαφείας των σχετικών δια­τάξεων του Δικαίου (ιδίως στις περιπτώσεις οριοθετήσεως υφαλοκρηπίδος και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης), εισά­γονται συνεχώς νέα κριτήρια για τον προσδιορισμό του επι­διωκόμενου (βάσει του Διεθνούς Δικαίου πάντοτε) δίκαιου αποτελέσματος, ώστε το αποτέλεσμα αυτό καταλήγει συνή­θως να είναι όχι μόνο συμβιβαστικό αλλά συμβιβασμένο.

- Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων οριοθετήσεως μονο­μερείς ενέργειες κατοχυρώσεως δικαιωμάτων ή διεκδική­σεων θα πρέπει να αποφευχθούν, ιδίως εάν αυτές δεν είναι απαραίτητες για τον ειδικό σκοπό για τον οποίο διεξάγεται η διαπραγμάτευση, ή μπορούν να αντιμετωπισθούν στο μέλλον εντός του πλαισίου του ορίου πολλαπλών χρήσεων που προαναφέρθηκε.

- Αντίθετη προσέγγιση όχι μόνο κινδυνεύει να θέσει σε περι­δίνηση την διαπραγμάτευση αλλά να προκαλέσει αντίμετρα στο θεσμικό και πρακτικό πεδίο, βάσει μιας διαστρεβλωτικής αντίληψης αμοιβαιότητος ή ακόμη και προστασίας πραγμα­τικών ή εικαζομένων δικαιωμάτων τρίτων πλευρών, μη εμπλε­κομένων μεν ευθέως στην διαπραγμάτευση, αλλά διατηρου­σών ένα πολιτικό ή άλλο ενδιαφέρον για την έκβασή της.

- Τα ανωτέρω συνιστούν σκοπιμότητες και αυτοπεριορισμούς και για τα δύο μέρη που εμπλέκονται άμεσα στην διαπραγμά­τευση, υπό έναν απαράβατο όρο. Ο όρος είναι να αφορούν αποκλειστικά στον χώρο που αφορά στην μεταξύ τους οριο­θέτηση και όχι σε άλλες περιοχές της επικρατείας τους.

Όμως θα πρέπει να υπογραμμισθεί κατά τον πλέον κατηγορη­ματικό τρόπο, ότι διαπραγμάτευση οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών κατά το Διεθνές Δίκαιο δεν σημαίνει αποδοχή ή παραδοχή διεκδική­σεων, διαστρεβλωμένων δικαιωμάτων, επιδιώξεων ή μεθοδεύσεων της οποιασδήποτε άλλης πλευράς. Διάλογος με απόντες, κωφούς ή υποστηρικτές, κατ' όνομα μόνον της καλής γειτονίας δεν γίνεται να υπάρξει. Διαπραγμάτευση εξάλλου παρομοίων θεμάτων υπό το κράτος μεγαφώνων και προβολέων πουθενά στον κόσμο δεν διε­ξάγεται και αν τυχόν επιχειρηθεί θα είναι εξ ορισμού αδιέξοδος.

Καταληκτικά ας υπογραμμισθούν τα ακόλουθα:

- Τα ζητήματα του Δικαίου της Θαλάσσης και ειδικά τα αμέσου ελληνικού ενδιαφέροντος, είναι αλληλοεξαρτώμενα και απαι­τούν πολιτική βούληση και συνολική προσέγγιση.

- Συνθηματολογία, συνωμοσιολογία, υπαινιγμοί προδοσίας, μειοδοσίας, κατά τρόπο ισοπεδωτικό, απλουστευτικό, με άγνοια των γεωπολιτικών δεδομένων, ή για λόγους πολιτικής εκμε­τάλλευσης, είναι γνώριμες συνταγές που οδηγούν είτε στην αδράνεια, είτε σε λάθη στρατηγικής και τακτικής που μπο­ρούν να έχουν βαρύ κόστος για τα μακροπρόθεσμα συμφέ­ροντα της χώρας.

Εν πάση περιπτώσει τα όποια αποτελέσματα της διαπραγμά­τευσης δεν θα επηρεάσουν μόνο τις διμερείς σχέσεις της Ελλάδος με τις υπόψη χώρες, αλλά και την ειρήνη, σταθερότητα, ασφάλεια και ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, όπου οι συμφωνίες αυτές οριοθετήσεως συνάπτονται και εφαρμόζονται.-

* Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο ξεν. Μεγάλη Βρεταννία, στις 16.12.2019 

Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης:  

Ντόρα Μπακογιάννη, βουλευτής ΝΔ, πρώην υπουργός Εξωτερικών (για την ομιλία, δειτε εδώ)

Ευάγγελος Βενιζέλος, πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών και Εθνικής Άμυνας (για την ομιλία, δείτε εδώ) 

Παύλος Αποστολίδης, Πρέσβης ε.τ. (για την ομιλία, δείτε εδώ)

Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος και διευθυντής της «Καθημερινής» Αλέξης Παπαχελάς

Δείτε αναλυτικά, εδώ: https://ekyklos.gr/690-deftera-16-12-2019-oriothetisi-thalassion-zonon-sti-mesogeio-kai-ellinotourkikes-sxeseis.html 

16.12.2019 | «Οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στη Μεσόγειο και ελληνοτουρκικές σχέσεις» | Κυκλος Ιδεών from Evangelos Venizelos on Vimeo.

16.12.2019 | Ερωτήσεις &Απαντήσεις| «Οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στη Μεσόγειο και ελληνοτουρκικές σχέσεις» from Evangelos Venizelos on Vimeo.