Δανειζόμενος μία από τις μεστού περιεχομένου λέξεις του τίτλου του βιβλίου του κ. Ευάγγελου Βενιζέλου, θεωρώ ότι η παρουσία του συγγραφέα στα Ιωάννινα συνιστά μοναδική και ευτυχή συγκυρία για να συζητήσουμε με τον έγκριτο καθηγητή του συνταγματικού Δικαίου, αλλά και τον εμπειρότατο πολιτικό άνδρα, τις συνέπειες της μείζονος πολιτικής πράξης, αυτής δηλαδή της αναθεώρησης του Συντάγματος.
Τον ευχαριστούμε θερμότατα για την πνευματική αυτή δωρεά και ελπίζουμε ότι το βιβλίο του θα σφραγίσει τον πολιτικό λόγο της εποχής μας ώστε η χώρα μας να προχωρήσει (αν προχωρήσει) παντώντας στα σωστά θεμέλια. Θα ήθελα να συγχαρώ τον κ. Βενιζέλο για ένα βιβλίο που θέτει επί τάπητος ένα ζήτημα που οφείλει να είναι στο επίκεντρο του δημοσίου διαλόγου. Είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς με την προσέγγισή του απέναντι στο ζήτημα της αναθεώρησης του Συντάγματος, δεν μπορεί παρά να θαυμάσει το εύρος και το βάθος των γνώσεών του, όπως και την αρτιότητα της ανάλυσής του.
Ο συγγραφέας σε κάθε κεφάλαιο, με επιχειρήματα, χωρίς να υποβάλλει από καθέδρας θέσφατες απόψεις, δίνει ερεθίσματα για χρήσιμους προβληματισμούς και διαπιστώνει ότι «η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος ανοίγει τη σχέση με την ιστορία και άρα πρέπει να μην καταπνίγεται από συγκυριακές αντιλήψεις ή επικοινωνιακούς χειρισμούς που υποβαθμίζουν την εγγυητική λειτουργία του Συντάγματος».
Θα ξεκινήσω λοιπόν, όχι μόνο ως ακαδημαϊκός δάσκαλος και υπηρέτης της υγείας κυρίως του γυναικείου πληθυσμού (που όπως διαπιστώνω μας τιμά ιδιαίτερα σήμερα) αλλά πάνω από όλα ως απλός πολίτης που ήδη από την πρώτη ανάγνωση των επιστημονικών επιχειρημάτων του κ. Βενιζέλου, σε γλώσσα οικεία και προσιτή, αισθάνθηκε την ανάγκη να αναζητήσει απαντήσεις σε κάποια ερωτήματα που αναπτύσσονται στο τρίτο κεφάλαιο: "ΣΕΒΑΣΜΟΣ Ή ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ; ΓΙΑ ΠΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟ ΠΟΙΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ;" Και στο σημείο αυτό εκφράζω τις ευχαριστίες μου για την τιμή που μου κάνετε να τα μοιραστώ μαζί σας.
Το βιβλίο θέλει να συμβάλει ακριβώς στην αποφυγή του κινδύνου του συνταγματικού λαϊκισμού.
Κατανοεί, φυσικά, κανείς ότι αδυνατώ να υπεισέλθω σε θέματα που άπτονται των νομικών διαδικασιών των αλλαγών του περιεχομένου του Συντάγματος που θα προκύψουν από την όποια αναθεωρητική Βουλή. Για τις ενότητες αυτές θα παρακολουθήσουμε τους ειδικούς ομιλητές και δεν σας κρύβω μάλιστα ότι ενδιαφέρομαι πάρα πολύ για τις προτάσεις σε θέματα παιδείας και υγείας.
Είναι αλήθεια ότι η συνταγματική αναθεώρηση συνιστά σημαντική στιγμή και διαδικασία στη λειτουργία του πολιτεύματος, ειδικά προκειμένου για αυστηρά Συντάγματα, όπως το ελληνικό. Αποσκοπεί όχι μόνο να διορθώσει ατέλειες, αστοχίες και δυσλειτουργίες ως προς την εφαρμογή του Συντάγματος, αλλά κυρίως να απαντήσει σε κρίσιμα ερωτήματα και να ανταποκριθεί στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία και το κοινοβουλευτικό σύστημα. Το βιβλίο θέλει να συμβάλει ακριβώς στην αποφυγή του κινδύνου του συνταγματικού λαϊκισμού και να συμβάλει στην ανάδειξη και αντιμετώπιση των πραγματικών προβλημάτων.
Ωστόσο, για να έχουμε τον χρόνο να ακούσουμε τις απόψεις και του συγγραφέα, θα περάσω στον άξονα που αφορά στις επιπτώσεις της αναθεώρησης στη ζωή των πολιτών. Εδώ, λοιπόν, σας διαβεβαιώ ότι κ. Βενιζέλος έχει θέσει τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.
Οι τρεις έννοιες που συνθέτουν στον τίτλο του βιβλίου οριοθετούν, αναμφίβολα και το πλαίσιο του προβληματισμού. Με άλλα λόγια, και αν ορθά το κατανοώ, τί μπορει να σημαίνει η συγκυρία της προτεινόμενης αναθεώρησης για τη δημοκρατία και την ιστορία;
Σύμφωνα με τα λεξικά Συγκυρία είναι η κατάσταση που προκύπτει από τη σύμπτωση γεγονότων ή περιστάσεων σε μια ορισμένη χρονική περίοδο. Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, όπως γνωρίζουμε όλοι είναι η εποχή της οικονομικής κρίσης και η εποχή των μνημονίων (ή των μεταμνημονίων αν έχουμε εξέλθει).
Εδώ η συμβολή του συγγραφέα, όπως αποτυπώνεται στο ένατο κεφάλαιο: ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (Η ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ ΣΥΝΙΣΤΑ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ;) είναι καθοριστική.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, βαθύς γνώστης της ιστορίας των αναθεωρήσεων του Ελληνικού συντάγματος (ύστερα από την ψήφιση του πρώτου ελληνικού συντάγματος από την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, με τον τίτλο Σύνταγμα, «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» έως σήμερα), αλλά και ευρυμαθής πολιτικός που έχει συμβάλει και ο ίδιος σε πολλές μεταπολιτευτικές πράξεις είναι το πλέ ον αρμόδιο πρόσωπο να αναπτύξει τις σκοπιμότητες ή τις στρεβλώσεις που μπορεί να ανακύψουν από το φαινόμενο της κρίσης .
Εν προκειμένω, ευλόγως θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν η αντιμετώπιση και η υπέρβαση της οικονομικής κρίσης, και ιδίως των θεσμικών της παραμέτρων, αποτελεί «αντικείμενο» το οποίο σχετίζεται με την αναγκαιότητα ή μη της συνταγματικής αναθεώρησης.
Πολύ εύστοχα ο συγγραφέας αναφέρει χαρακτηριστικά στο τελευταίο κεφάλαιο: «Το πρόβλημά μας είναι ότι δυστυχώς μέχρι τώρα υπάρχει απουσία συνταγματικών ρυθμίσεων, αλλά μέχρι πρόσφατα και ρυθμίσεων ενωσιακού δικαίου και διεθνούς οικονομικού δικαίου, γι ‘αυτές τις δημοσιονομικά, χρηματοοικονομικά, χρηματοπιστωτικά κρίσιμες περιστάσεις, οι οποίες όμως ούτε απρόβλεπτες είναι ούτε ασυνήθιστες ούτε ανεπανάληπτες, Στην πραγματικότητα είναι κυκλικές». Μας αφήνει, επίσης, περιθώρια να προβληματιστούμε για το πώς συνάδουν οι προτεινόμενες αλλαγές με το Ευρωπαϊκό πλαίσιο στον οποίο ανήκουμε (έχω στο μυαλό μου το Brexit )
Ωστόσο, το πλέον σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, ερώτημα είναι η σημασία που μπορεί να πάρει η φράση «λαϊκή κυριαρχία» στην κορυφαία αυτή αναθεωρητική διαδικασία όπως περιγράφεται στο 4ο κεφάλαιο : "ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018 ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
Είναι απαραίτητο, στο σημείο, αυτό να τονίσουμε το γεγονός ότι το ελληνικό Σύνταγμα αποτελεί «αυστηρό Σύνταγμα», με αποτέλεσμα το αναθεωρητικό διάβημα να συντελείται αποκλειστικώς στη βάση των προβλεπόμενων στο άρθρο 110. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από την αυστηρώς προδιαγραμμένη διαδικασία, έστω κατ’ επίκληση της «βούλησης του λαού» θέτει εκ των πραγμάτων ζητήματα θεσμικής παραμόρφωσης που ανάγονται στον πυρήνα του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κράτους δικαίου, τα οποία ζητήματα ο συγγραφέας εντοπίζει και αναλύει σε βάθος. «Η χώρα υπό τις παρούσες συνθήκες, χρειάζεται θεσμική ασφάλεια και σταθερότητα. Χρειάζεται Σύνταγμα, που γίνεται σεβαστό και σε περίπτωση που κριθεί αναγκαίο να κινηθεί η αναθεωρητική διαδικασία χρειάζεται γνήσια συναίνεση».
Όπως σημειώνει, λοιπόν, ο Ευάγγελος Βενιζέλος «βρισκόμαστε μπροστά σε μία διαδικασία αναθεώρησης. Όταν κινείται η διαδικασία αναθεώρησης επιβεβαιώνεται και αμφισβητείται ταυτόχρονα ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος. Το μεγάλο λοιπόν στοίχημα είναι να διαμορφωθούν προϋποθέσεις αποφυγής του κινδύνου του συνταγματικού λαϊκισμού».
Κάποιο αρχαίο ελληνικό ρητό έλεγε ότι δεν υπάρχει πιο ακριβής ένδειξη κακής οργάνωσης της πολιτείας, από την αφθονία γιατρών και νομικών. Ας το διαψεύσουμε σήμερα με έναν συγκροτημένο διάλογο επ᾽ ωφελεία των πολιτών και του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.
Συγχαρητήρια στις εκδόσεις Πατάκη για την ιδιαίτερα προσεγμένη έκδοση. Σας ευχαριστώ από καρδιάς και εύχομαι, αγαπητέ κύριε Πρόεδρε καλοτάξιδο το βιβλίο σας και καλοτάξιδη τη χώρα μας στο 2019 παρά τις τρικυμίες που την ταλανίζουν.
* Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του κ. Μηνά Πασχόπουλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου "Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας" στα Ιωάννινα, στις 13.1.2019. Δείτε εδώ: https://ekyklos.gr/ev/643-13-1-2019-ioannina-parousiasi-vivliou-ev-venizelou-i-dimokratia-metaksy-sygkyrias-kai-istorias.html
13.01.2019 Ιωάννινα: Παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου from Evangelos Venizelos on Vimeo.