Ο τίτλος του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου, «Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας», προκαλεί διάφορους συνειρμούς, αλλά νομίζω ότι υπάρχει σε αυτόν το υπόρρητο στοιχείο της μετάβασης, της συνεχούς εκκρεμότητας, της απόστασης που χρειάζεται να διανύσουμε για να φτάσουμε κάπου. Και ότι ενώ προχωράμε, το «κάπου», ο προορισμός, δεν είναι ευκρινής μέσα στη θολότητα που έχει προκαλέσει η κρίση και στις παθογένειες που έχει αναδείξει. Η ανάπτυξη και η οικονομική ανόρθωση της Ελλάδας μετά τα μνημόνια, για τις οποίες ερίζουν κυβέρνηση και αντιπολίτευση, είναι σημαντικοί στόχοι αλλά δεν μπορεί να είναι οι πρωταρχικοί, όταν η Δημοκρατία απειλείται και διακυβεύεται.
Η απειλή υπάρχει σε ευρωπαϊκό επίπεδο και βλέπουμε το παράδοξο φαινόμενο να διολισθαίνει η Δημοκρατία, η φιλελεύθερη, συνταγματική, αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, σε χώρες πλούσιες και φτωχές, σε χώρες που ζουν με το μεταναστευτικό και σε χώρες που ζουν με τον φόβο του, χωρίς να έχουν δεχθεί πρόσφυγες. Σε χώρες με αυταρχικές κυβερνήσεις όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, που θέλησαν να περάσουν μέσα από συνταγματικές αλλαγές διατάξεις περιορισμού της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και της ελευθερίας έκφρασης.
Σε κάποιο σημείο του βιβλίου υπάρχει μια ωραία λέξη. Επίγνωση. Που σημαίνει συναίσθηση, ακριβής γνώση της πραγματικότητας που μας περιβάλλει.
Και σε χώρες όπως η Ιταλία και η Βρετανία, όπου μετριοπαθείς ηγέτες άνοιξαν την πόρτα στην κρίση, οι μεν με την άνοδο λαϊκιστών στην εξουσία και οι δε με το χάος του BREXIT. Ακόμα και η Γερμανία δεν έχει μείνει αλώβητη. Στην Ευρώπη η εξέλιξη της Δημοκρατίας ταυτίζεται με την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και αυτή όμως αμφισβητείται σήμερα από τα κάτω, από τους πολίτες που αισθάνονται απομονωμένοι και ανίσχυροι. Και όπως δείχνει η εξέγερση των κίτρινων γιλέκων στην Γαλλία, ο τρόπος έκφρασης των επαναστατημένων και των αγανακτισμένων θα είναι απολύτως συγκυριακός και καθόλου ορθολογικός. Έχουμε και εμείς στην Ελλάδα τις δικές μας εμπειρίες.
Η άνοδος της ακροδεξιάς, του λαϊκισμού, του εθνικισμού, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, η πολιτική και κοινωνική βία, η τρομοκρατία - λέξεις που είχαν ξεχαστεί για χρόνια- και αναβιώνουν μέσα από τον διάχυτο φόβο ότι ο τρόπος ζωής και οι αξίες της Ευρώπης κινδυνεύουν.
Ποιό είναι το στοιχείο που συνδέει τη Δημοκρατία με την Ιστορία, η άγκυρα των κρατών και των λαών σε ώρες κρίσης; Το Σύνταγμα, απαντά ο Ευ. Βενιζέλος, η συνταγματική τάξη είναι αυτή που δεν επιτρέπει στη Δημοκρατία να συρθεί στη συγκυρία και της επιβάλλει να λαμβάνει υπόψιν τον ιστορικό χρόνο. Ιδιαιτέρως, κατά τις στιγμές της αναθεώρησης του.
Όλο το βιβλίο το διαπερνά μια βαθιά ανησυχία. Ότι στην Ελλάδα δεν είναι μόνο η Δημοκρατία υπό πίεση αλλά και το Σύνταγμα, καθώς η κυβέρνηση χρησιμοποιεί την αναθεώρηση του, ως τακτική αντιπερισπασμού, αναλόγως με τις επικοινωνιακές ανάγκες της, υπονομεύοντας τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων. «Απαιτείται προσοχή και θεσμική καχυποψία», γράφει, απευθυνόμενος όχι μόνο στους πολιτικούς αλλά και στους πολίτες θέτοντας το ερώτημα: «Υπάρχει άραγε μια αυτονόητη δημοκρατία ή χρειάζεται πάντα να θυμόμαστε ότι η Δημοκρατία είναι μια ιστορική κατάκτηση;». Ο Ευ. Βενιζέλος κατονομάζει ευθέως τον εχθρό, είναι ο συνταγματικός λαϊκισμός - η χειρότερη μορφή λαϊκισμού – όπως πιστεύει.
Το βιβλίο εκτείνεται σε περίπου 500 σελίδες, ωστόσο είναι έτσι χωρισμένο σε κεφάλαια ώστε λειτουργεί σαν εγχειρίδιο μετάβασης, διανοητικής έστω, σε ένα πεδίο αναζητήσεων πέρα από την κρίση, τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, και την τρέχουσα διαχείριση. Γιατί ασχολείται με ζητήματα που έρχονται από το παρελθόν, αλλά η συγκυρία τους έχει δώσει νέο νόημα, όπως είναι οι εγγυήσεις του κράτους δικαίου, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, το δημοψήφισμα -ή η εργαλειακή θεοποίηση του δημοψηφίσματος, κατά τον κ. Βενιζέλο- οι σχέσεις Κράτους – Εκκλησίας, ο νόμος περί ευθύνης υπουργών και το άρθρο 86 του Συντάγματος.
Ασχολείται όμως και με πολύ σύγχρονα θέματα, όπως είναι τα fake news και όλος ο μηχανισμός παραπληροφόρησης, παραποίησης της πραγματικότητας, και επηρεασμού των πολιτών, είτε ως καταναλωτών είτε ως ψηφοφόρων. Τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών έχουν γίνει το πιο πολύτιμο αγαθό της ψηφιακής εποχής, όπως γίνεται φανερό από τα συνεχή σκάνδαλα διαρροής στοιχείων από το Facebook σε άλλους τεχνολογικούς κολοσσούς. Μπορούν τα κράτη να πάρουν τον έλεγχο από τις μεγάλες εταιρείες όταν η τεχνολογία εξελίσσεται με τέτοια ταχύτητα, που τα ερωτήματα -κοινωνικά με τις αλλαγές στην αγορά εργασίας, ηθικά και θεσμικά- παλιώνουν προτού προλάβουν να τεθούν; Τι γίνεται, για παράδειγμα, όταν ο ίδιος τεχνολογικός γίγαντας προσφέρει ταυτόχρονα δωρεάν εφαρμογές στους πολίτες για τη δημιουργία Deep Fake - τη δυνατότητα παραποίησης φωτογραφιών και κατασκευής βίντεο που δείχνουν οποιονδήποτε να λέει πράγματα που ποτέ δεν είπε; Και στις κυβερνήσεις προηγμένα εργαλεία προστασίας της εκλογικής διαδικασίας από κυβερνοεπιθέσεις (cyberattacks). Πώς θα συνυπάρξει η Δημοκρατία με την τεχνολογία;
Σε κάποιο σημείο του βιβλίου υπάρχει μια ωραία λέξη. Επίγνωση. Που σημαίνει συναίσθηση, ακριβής γνώση της πραγματικότητας που μας περιβάλλει. Οι ομιλητές δεξιά και αριστερά μου, με το βάθος της γνώσης και τον πλούτο της εμπειρίας τους, θα μας βοηθήσουν να προσεγγίσουμε την επίγνωση.
* Το κείμενο αποτελεί την εισαγωγική τοποθέτηση της Δήμητρας Κρουστάλλη στην παρουσίαση του βιβλίου του Ευάγγελου Βενιζέλου, «Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας» (εκδ. ΠΑΤΑΚΗ) στις 20/12/2018 στο Γαλλικό Ινστιτούτο
Αναλυτικά για την παρουσίαση, δείτε εδώ: https://ekyklos.gr/635-pempti-20-12-2018-parousiasi-tou-neou-vivliou-tou-ev-venizelou-html.html
20.12.2018, Παρουσίαση του νέου του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου "Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας" from Evangelos Venizelos on Vimeo.
