Το έχουμε ξαναπεί, η ανάπτυξη στη χώρα μας χρειάζεται τις μεγάλες επενδύσεις. Είναι μονόδρομος όμως να στηριχτεί στην ενδυνάμωση των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που αποτελούν αυτή τη στιγμή, το συντριπτικά κυρίαρχο σε αριθμό, μέρος της επιχειρηματικότητας. Νιώθω τιμή που έλαχε σε εμένα ο ρόλος της υπεράσπισης αυτού του τμήματος, στη σημαντικότατη αυτή εκδήλωση, κυρίως γιατί ως πρόεδρος του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών, εκπροσωπώ και εκφράζω καθημερινά την αγωνία του.
Και ευχαριστώ θερμά τους διοργανωτές της για την ευκαιρία που μας δίνεται να παρουσιάσουμε και την άλλη πλευρά του νομίσματος.
Η μικρή και μεσαία επιχείρηση είναι αυτή που υποστηρίζει την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή.
Γνωρίζω ότι αρκετοί στην αίθουσα αυτή αλλά και έξω από αυτήν, θα μειδιάσουν ή θα καγχάσουν. Το έχουμε ακούσει πολλές φορές να εκφράζεται με κακεντρέχεια: η ανάπτυξη θα έρθει μόνο από τις μεγάλες επιχειρήσεις - άλλωστε οι ΜΜΕ φοροδιαφεύγουν και δεν πληρώνουν τις ασφαλιστικές εισφορές. Κάποιοι άλλοι, πιο «ευγενικοί» απλά περιορίζονται στο να μας καταλογίσουν έλλειψη παραγωγικότητας και συνεπώς ανταγωνιστικότητας.
Επιτρέψτε μου λοιπόν τα επόμενα λίγα λεπτά να επιχειρηματολογήσω γύρω από τη διαπίστωση ότι η αποδοτικότητα αλλά και η παραβατικότητα, δεν είναι υπόθεση μεγέθους:
- οι μεγάλες επιχειρήσεις καταρρέουν με πάταγο, οι μικρές αθόρυβα.
- οι μεγάλες επιχειρήσεις παρανομούν μεγάλα, οι μικρές επιχειρήσεις παρανομούν μικρά.
Όμως δυστυχώς η δικαιοσύνη ή ενίοτε η απουσία απονομής της, ευνοεί περισσότερο εκείνες τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν το μεγάλο μέγεθος τους ως διαπραγματευτικό όπλο, πολιτικό, οικονομικό ή απλά πραγματικό.
Και πρώτα ας συμφωνήσουμε για το ρόλο των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα:
Από τη μια η «επιχειρηματικότητα» ανάγκης, από την άλλη η αιώνια ελληνική επιμονή για κυριαρχία του ατομικού έναντι του συλλογικού, έφεραν στην Ελλάδα το υψηλότερο ποσοστό προσωπικών και πολύ μικρών επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Είναι εύκολο για τους πιστωτές μας αλλά και τους ορισμένους ιδεοληπτικούς, να επιρρίψουν σε αυτήν τη παθογένεια, όλα τα δεινά του κόσμου: φόρο- και εισφορο – διαφυγή, χαμηλή παραγωγικότητα
Με βάση τα κριτήρια της ΕΕ, ΜικροΜεσαίες Επιχειρήσεις (ΜμΕ) θεωρούνται όλες οι επιχειρήσεις που έχουν πωλήσεις κάτω από 50 εκ. Ευρώ ή λιγότερους από 250 εργαζόμενους. Στην Ελλάδα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας καθώς αριθμούν περί τις 704.000 επιχειρήσεις ή το 99,9% του συνόλου των επιχειρήσεων, αριθμός δραματικά μειωμένος τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα της κρίσης. Η επίδραση που έχουν οι ΜμΕ στην κοινωνία είναι πολύ μεγάλη καθώς οι οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, απέδειξαν ότι η μικρή και μεσαία επιχείρηση είναι αυτή που υποστηρίζει την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή: το 87% του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού εργάζεται σε αυτές. Εκεί παράγεται η καινοτομία και η τεχνογνωσία, Και τελικά, αυτό είναι που διακρίνει την Ευρώπη από τον υπόλοιπο κόσμο.
Και το ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε είναι: έχει λάβει υπόψη της η δικαιοσύνη αυτή τη διάσταση; Επιτρέψτε μου παρακάτω να διευρύνω κατά τι την έννοια της δικαιοσύνης: δεν αναφέρομαι μόνο στο μηχανισμό απόδοσης της (δικαστήρια, κεντρικό κράτος κλπ) αλλά και στο ίδιο το κανονιστικό πλαίσιο που ορίζει το περιεχόμενο της.
- Αδειοδοτικό πλαίσιο
Μετά την υλοποίηση του ΓΕΜΗ και της Υπηρεσίας Μίας Στάσης για τη σύσταση, φορολογική και νομική, της επιχείρησης (που υποστηρίζονται από τα επιμελητήρια), αυτό που απομένει για να διευκολυνθεί περαιτέρω το επιχειρείν, είναι η αδειοδοτική διαδικασία.
Η απουσία συστηματικού και διαφανούς χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού (όπως με τραγικό τρόπο επιβεβαίωσε η πρόσφατη καταστροφική πλημμύρα στη δυτική Αττική) προκαλεί επενδυτική ασφυξία. Επιπλέον, η συνύπαρξη περιοριστικών όρων χρήσεως γης και δόμησης με την οπισθοδρομική προσέγγιση των κριτηρίων όχλησης, δυσκολεύουν κάθε επιχειρηματία στο να προχωρήσει στη δημιουργία ή επέκταση δραστηριοτήτων του κυρίως στη μεταποίηση.
Και στο σημείο αυτό, θα ήθελα να μου πείτε, ποιος πλήττεται περισσότερο από την ασάφεια αυτή: ο μικρός επιχειρηματίας που είναι αδύναμος να ζητήσει το δίκιο του, ή η μεγάλη επιχείρηση που μπορεί να επιβάλει τους δικούς της κανόνες ακόμη και σε επίπεδο ειδικής νομοθέτησης;
- Δίκαιο Ανταγωνισμού
Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα για τη λειτουργία της αγοράς είναι ο τρόπος ρύθμισης του δικαίου ανταγωνισμού.
Επιτρέψτε μου εδώ να χαρακτηρίσω φιλελεύθερη προσέγγιση το να έχεις δυνατή Επιτροπή Ανταγωνισμού που θα ρυθμίζει τους κανόνες λειτουργίας της Αγοράς. Αντίθετα, νεοφιλελεύθερη προσέγγιση είναι να επιβάλεις απορρύθμιση στο όνομα του οφέλους για τον καταναλωτή και τελικά να αποδεικνύεται ότι ήθελες μόνο να αλλάξεις τους συσχετισμούς δυνάμεων υπέρ των πλέον δυνατών. Πείτε μου, μειώθηκε η τιμή του γάλακτος με την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής του;
Με την τελευταίο νόμο 3859/2011, είναι γεγονός ότι διευκολύνθηκε η πρόσβαση στην Επιτροπή Ανταγωνισμού των μικρών επιχειρήσεων. Πλέον υπάρχει ασφαλής διαδικασία για την υποβολή καταγγελιών. Αυτό που χρειαζόμαστε όμως ακόμη περισσότερο είναι η εμπέδωση των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού σε όλο και περισσότερους επιχειρηματίες. Ώστε να γνωρίζουν τις νομικές υποχρεώσεις τους αλλά πολύ περισσότερο, τα δικαιώματα τους και τις δυνατότητες αντίδρασης τους σε περιπτώσεις καταχρηστικής συμπεριφοράς.
- Φορολογική Δικαιοσύνη
Φαίνεται πως τα δημόσια ταμεία γεμίζουν, όσο γεμίζουν γιατί καταγράφονται ρεκόρ στα χρέη προς το δημόσιο, από τα "μικρά ψάρια" ενώ αντίθετα, οι υποθέσεις των μεγάλων οφειλετών προχωρούν με ρυθμό σαλιγκαριού.
Περισσότεροι από 12.000 έλεγχοι έκδοσης αποδείξεων είχαν ολοκληρωθεί στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου. Αντίθετα, στους ελέγχους μεγάλων επιχειρήσεων και φορολογουμένων μεγάλου πλούτου, οι ρυθμοί είναι σαφώς πιο αργοί: μόλις 3 πλήρεις ελέγχους τον Ιούλιο. Ακόμα και όταν οι έλεγχοι ολοκληρωθούν, όμως, η είσπραξη των βεβαιωμένων φόρων παραμένει αχίλλειος πτέρνα καθώς η εισπραξιμότητα κινείται μεταξύ 10% και το 20% των βεβαιωμένων φόρων και προστίμων.
Αν κάποιοι χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερη δικαιοσύνη είμαστε εμείς, οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις.
Αν υπολογίσει κανείς την προσφιλή μέθοδο φοροαποφυγής των μεγάλων επιχειρήσεων, τις ενδοομιλικές συναλλαγές δηλαδή (που όπως αποκαλύπτουν τα panama & τα paradise papers, αποτελούν εργαλείο απομάκρυνσης από τη φορολογική τσιμπίδα δισεκατομμυρίων ευρώ), τότε γίνεται απολύτως σαφές, ότι η φορολογική δικαιοσύνη, κτυπά στα χαμηλά και μόνο.
- Εταιρικό Δίκαιο
Ίσως να βρίσκονται και εδώ μεταξύ μας, επιστήμονες που θεωρούν πως η εποπτεία του εταιρικού δικαίου, αφορά στη δημόσια σφαίρα, μόνο στο μέρος της δημοσιότητας και όχι σε εκείνο της νομιμότητας. Με λίγα λόγια, η δημόσια διοίκηση να ελέγχει την ορθότητα μόνο της δημοσίευση των στοιχείων και όχι του περιεχομένου τους. Με αυτή τη λογική, απομακρυνόμαστε συνεχώς από το διοικητικό προέλεγχο και ωθούμαστε στην προσφυγή στη δικαιοσύνη όταν εκ των υστέρων, θεωρηθεί από κάποιον εκ των ενδιαφερομένων, πως οι αποφάσεις της εταιρίας δεν είναι νόμιμες. Όπως καταλαβαίνετε, ο περιορισμός του προελέγχου, πλήττει περισσότερο τη μικρή επιχείρηση που προσπαθεί εκ των ενόντων να διαχειριστεί τις υποχρεώσεις της απέναντι στο εταιρικό δίκαιο χωρίς άλλη υποστήριξη. Επιπλέον, συνδέουν την αποφυγή της παραβατικότητας με τη δικονομική ικανότητα των ενδιαφερομένων.
- Πτωχευτικό Δίκαιο
Κυρίες και κύριοι, ο βασικός ανασταλτικός παράγοντας της ανάπτυξης είναι αναμφισβήτητα τα «κόκκινα δάνεια» που φτάνουν τα €100 δισ. Στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα σήμερα, έχουμε μια οικονομία «ζόμπι»: χιλιάδες νεκροζώντανες επιχειρήσεις (τα 2/3 των επιχειρήσεων της χώρας) βρίσκονται σε ζώνη οριακής επιβίωσης και επειδή αδυνατούν να κλείσουν εξαιτίας ενός αναποτελεσματικού πτωχευτικού συστήματος, βυθίζουν και τις υγιείς επιχειρήσεις στο τέλμα. Κατά την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ελλάδα έχει από τις πλέον πολύπλοκες και αργές πτωχευτικές διαδικασίες που συμβάλλουν καθοριστικά στην καταστροφή επιχειρηματικής αξίας: οι πτωχεύσεις το 2015 άγγιξαν μετά βίας τις 200 όταν σε χώρες όπως το Βέλγιο ξεπερνούν τις χιλιάδες. Χαιρόμαστε ιδιαίτερα στο ΕΕΑ διότι και ο ΣΕΒ σε πρόσφατη παρέμβαση του, συστρατεύεται στην προσπάθεια μας να μεταρρυθμίσουμε το συγκεκριμένο μηχανισμό.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τη στρέβλωση αυτή:
- οι Έλληνες φοβούνται την επιχειρηματική αποτυχία περισσότερο από κάθε άλλον λαό στην Ευρώπη καθώς το στίγμα της συνοδεύει τον επιχειρηματία μετά από μια χρεοκοπία.
- Το βάρος των αστικών και ποινικών ευθυνών που συνδέονται ακόμη και με την άδολη πτώχευση, συμβάλλει καθοριστικά ώστε ελάχιστοι στη χώρα μας να τολμούν να εμπλακούν στην αναδιάρθρωση επιχειρήσεων, ακόμα και όταν υπάρχει η προοπτική διάσωσης μεγάλης αξίας και πολλών θέσεων εργασίας.
Φυσικά, για άλλη μια φορά, οι επιχειρήσεις που δυσκολεύονται περισσότερο από τις υπόλοιπες στο να ενταχθούν στο πτωχευτικό δίκαιο, είναι οι μικρές και πολύ μικρές. Βλέπετε πως οι μεγάλες, λόγω του αποτυπώματος που αφήνουν, είτε δεν αφήνονται να πτωχεύσουν με συνεχείς πιστωτικές ενέσεις ή ακόμη και κανονιστικές ελαφρύνσεις, ή έχουν τους πόρους για να διαχειριστούν τη ρευστοποίηση αποτελεσματικά.
Χρειαζόμαστε επειγόντως, ένα πλαίσιο που να προσφέρει γρήγορες και αποτελεσματικές διαδικασίες εξυγίανσης που να διασώζουν επιχειρηματική αξία και θέσεις εργασία και να επιτρέπει στην περίπτωση έντιμης επιχειρηματικής αποτυχίας μια γρήγορη επανένταξη στην παραγωγική οικονομία περιουσιακών στοιχείων και φυσικών προσώπων. Έτσι ώστε η κρίση να μην στερεί την οικονομία του δυναμισμού που χρειάζεται για να υπάρξει μια ισχυρή ανάκαμψη αλλά και να επιτρέπει να τολμήσει κανείς την ίδρυση νέων επιχειρήσεων, ειδικά όταν αυτές είναι καινοτόμες και συνεπώς έχουν σημαντικά αυξημένο ρίσκο αποτυχίας.
Προτείνονται στο σημείο αυτό παρεμβάσεις όπως:
- Απομάκρυνση σημαντικών φορολογικών εμποδίων: όταν διαγράφεται μια απαίτηση από προμηθευτή, να του επιστρέφεται ο ΦΠΑ και ο φόρος εισοδήματος που αναλογεί, οι ζημιές από τις διαγραφές να συμψηφίζονται με μελλοντικά κέρδη για τουλάχιστον 10 χρόνια και ο οφειλέτης να μη φορολογείται για το διαγραφόμενο ποσό.
- Συμμετοχή του κράτους με διαγραφές κεφαλαίου σε όλες τις διαδικασίες πτώχευσης. Το κράτος έχει υποσχεθεί να συμμετέχει με διαγραφές κεφαλαίου σε μια μόνο διαδικασία, του λεγόμενου «εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών επιχειρήσεων». Θα έπρεπε να έχει την ίδια στάση και σε όλες τις συμφωνίες εξυγίανσης.
- Εξορθολογισμός της αλληλέγγυας ευθύνης. Το κράτος θα πρέπει να θεωρεί διοικητές επιχειρήσεων αλληλέγγυα υπόχρεους μόνο όταν αποδεικνύεται δόλος και να μην αναζητά αδιάκριτα ποινικές ευθύνες.
- Κατοχύρωση πραγματικής «δεύτερης ευκαιρίας» στην άδολη πτώχευση. Θα πρέπει στη χώρα μας να θεσπιστεί μια αυτόματη και πραγματική δεύτερη ευκαιρία όσο δεν υπάρχει αποδεδειγμένος δόλος. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η απαλλαγή από χρέη να είναι πράγματι αυτόματη, να αφορά και χρέη προς το δημόσιο καθώς και διοικητές επιχειρήσεων και να μην θέτει σοβαρούς περιορισμούς άσκησης οικονομικής δραστηριότητας στο μέλλον.
- Εποπτικός Μηχανισμός
Ας αναφερθούμε εδώ σε μα πολύ σημαντική διάσταση για το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς: χρειαζόμαστε τέτοιους κανόνες; Και αν ναι, από που πρέπει να εκπορεύονται και ποιοι πρέπει να τους εποπτεύουν.
Παρατηρώντας την ευρωπαϊκή εμπειρία, η επιλογή μεταξύ "αυτο" και "ετερο"/κρατικής ρύθμισης έχει να κάνει: α) με το επίπεδο ωριμότητας των εμπλεκομένων, β) την ικανότητα των πελατών / καταναλωτών να συμπεριφέρονται ορθολογικά και να απαιτούν το δίκαιο τους, γ) την κουλτούρα αυτοελέγχου στην κοινωνία και στην αγορά, δ) την πολυπλοκότητα του αντικειμένου εποπτείας και βεβαίως ε) το οικονομικό διακύβευμα (όσο περισσότερα, τόσο το κίνητρο εκτροπής μεγαλύτερο).
Σε αυτό το γήπεδο, συγκρούονται τα δυο άκρα: η αγγλοσαξονική επιμονή σε εξω-νομικούς αλλά και πολύ αποτελεσματικούς μηχανισμούς αυτοελέγχου και η γαλλογερμανική σχολή ενός ισχυρού και αποτελεσματικού (όμως) κράτους.
Πολλοί θεωρούν ότι ένας αυτορρυθμιζόμενος κώδικας δεν ταιριάζει στην Ηπειρωτική Ευρώπη: τα λεφτά είναι πολλά και ο κώδικας θα έχει αξία λιγότερη και από το χαρτί στο οποίο θα έχει τυπωθεί.
Δυστυχώς στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, η απορρύθμιση είναι ο κανόνας – και για τη σημερινή κυβέρνηση. Αναρωτιέμαι δυνατά: η απουσία κανόνων για την αποφυγή παραπλάνησης των καταναλωτών από καταχρηστικές τεχνικές εμπορικής επικοινωνίας (προσφορές κλπ) εξυπηρετεί όλες τις επιχειρήσεις ή κυρίως εκείνες που έχουν το μέγεθος για να τις εκμεταλλευτούν; Πάντως ο καταναλωτής σίγουρα ΔΕΝ εξυπηρετείται.
- Αποτελεσματικότητα δικαιοσύνης & ασφάλεια
Ως τελευταίο σημείο, θα ήθελα να αναφερθώ στις μεγάλες καθυστερήσεις που παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες στην απονομή της δικαιοσύνης, Γιατί αυτές αποτελούν το βασικότερο παράγοντα υπονόμευσης του κράτους δικαίου στη χώρα, επιδείνωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, αποθάρρυνσης των επενδύσεων και, τελικά, αποδυνάμωσης των προσπαθειών ανάπτυξης της οικονομίας και αύξησης της απασχόλησης. Στην πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Justice Scoreboard 2017, αποτυπώνονται σημεία βελτίωσης, αλλά και επίμονα διαρθρωτικά προβλήματα στην απονομή δικαιοσύνης.
Η ταχύτητα επίλυσης των διοικητικών διαφορών και διεκπεραίωσης όλων των δικαστικών διαδικασιών που αφορούν τις επιχειρήσεις (π.χ. φορολογία, συμβάσεις, διαδικασίες αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, πτώχευσης, εξυγίανσης) αποτελεί παράγοντα επιβίωσης για πολλές Ελληνικές επιχειρήσεις, ειδικά στην παρούσα συγκυρία. Οι υπέρμετρες καθυστερήσεις επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις με δυσανάλογο διοικητικό κόστος και κόστος κεφαλαίου, επιβραδύνουν ή ματαιώνουν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και αποθαρρύνουν την προσέλκυση κεφαλαίων και επενδύσεων από το εξωτερικό.
Έχουν ήδη κατατεθεί προτάσεις στην κατεύθυνση αυτή. Από την πλευρά μας θα δώσουμε έμφαση στη δημιουργία εξειδικευμένων ομάδων δικαστικών λειτουργών που θα παραμένουν στο ίδιο αντικείμενο για περισσότερο χρόνο, στην κωδικοποίηση και απλοποίηση της νομοθεσίας, με προτεραιότητα σε βασικούς κώδικες με επίπτωση στην επιχειρηματικότητα και στη χρήση του μηχανισμού εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών και υποχρεωτική χρήση αυτού σε κάποιες περιπτώσεις (πχ. βάσει ύψους διαφοράς) και βελτίωση των υφιστάμενων θεσμών προδικαστικής επίλυσης.
Κυρίες και κύριοι
Προσπάθησα σε λίγα λεπτά να πω το εξής: Αν κάποιοι χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερη δικαιοσύνη (στην εφαρμογή της και στο περιεχόμενο της), είμαστε εμείς, οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ας συμβάλουμε όλοι μαζί για να πετύχουμε αυτή τη μέγιστη μεταρρύθμιση στη χώρα μας.
Ευχαριστώ
* Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία του Προέδρου του ΕΕΑ, Γ. Χατζηθεοδοσίου, στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών που πραγματοποιήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2017, « Δικαιοσύνη και Επενδύσεις», σε συνέχεια του συνεδρίου για την
«ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ» και σε συνεργασία με τη Συμεών Γ. Τσομώκος Α.Ε.
Στην εκδήλωση συζητούν οι:
Κωνσταντίνος Μενουδάκος, Επίτιμος Πρόεδρος του ΣτΕ (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Βασίλης Σκουρής, Πρώην Πρόεδρος του ΔΕΕ
Ευάγγελος Βενιζέλος, Καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου, πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Γιάννης Ρέτσος, Πρόεδρος του ΣΕΤΕ (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Θεόδωρος Φέσσας, Πρόεδρος του ΣΕΒ (διαβάστε την ομιλία, εδώ)
Γιάννης Χατζηθεοδοσίου, Πρόεδρος του ΕΕΑ
Συντονίζει η δημοσιογράφος Νίκη Λυμπεράκη
Για την εκδήλωση αναλυτικά, δείτε εδώ: https://ekyklos.gr/15-16-iouniou-athina-i-ellada-meta-2.html
22.11.2017 Ομιλία Γ. Χατζηθεοδοσίου: Δικαιοσύνη και Επενδύσεις #ΕλλάδαΜετά from Evangelos Venizelos on Vimeo.