Το κείμενο αποτελεί την ομιλία της Λίνας Μενδώνη στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών στην Καβάλα, με θέμα: «Ποιο μέλλον για την Ελλάδα; Η παιδεία και ο πολιτισμός ως στοιχεία εθνικής ταυτότητας
και ως μοχλοί ανάπτυξης» στις 19/11/2016
Στη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και στα έγγραφα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από το 2011-2012 και εξής, αναφέρεται ρητά ότι σε μια εποχή ριζικού μετασχηματισμού της Ευρώπης, η έξοδος από την κρίση (κρίση κοινωνική, πολιτισμική, αξιακή και οικονομική), πρέπει να αποτελέσει το σημείο εισόδου σε μια διατηρήσιμη οικονομία της αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια πιο «έξυπνη» και «πράσινη» οικονομία, στην οποία η ευημερία του κοινωνικού συνόλου θα στηρίζεται στην καινοτομία και τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, στην οποία η γνώση θα αποτελεί βασική εισροή για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας.
Βασική παραδοχή για τη διατύπωση της πρότασης είναι το γεγονός ότι η Ευρώπη εξακολουθεί να υπερέχει σε πόρους που σχετίζονται με την έρευνα, την καινοτομία, τη γνώση και το κατηρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, σε σχέση με άλλες ανταγωνιστικές περιοχές του πλανήτη, ενώ παράλληλα το επίπεδο ζωής του μέσου όρου των κατοίκων της είναι υψηλότερο από άλλους μέσους όρους. Εμφανίζει δηλαδή ουσιαστικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην Παιδεία και τον Πολιτισμό.
Ο Πολιτισμός βρίσκεται εξαρχής στην καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.
Τα ανωτέρω οικοδομούν τις προϋποθέσεις για τη μετάβαση στη βιώσιμη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Ο Πολιτισμός αποτελεί τον τέταρτο πυλώνα αυτής της ανάπτυξης ή καλύτερα το στοιχείο συνοχής των τριών άλλων. Στο πλαίσιο αυτό, η Πολιτιστική Κληρονομιά και η Σύγχρονη Δημιουργία μπορούν και πρέπει να παίξουν καίριο ρόλο στην εφαρμογή της Στρατηγικής για την Ευρώπη 2020 για μια «έξυπνη, διατηρήσιμη και δίχως αποκλεισμούς ανάπτυξη».
Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο Πολιτισμός βρίσκεται εξαρχής στην καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Σήμερα τοποθετείται στον πυρήνα των πολιτικών για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική ενσωμάτωση. Αυτό επιτάσσουν όλες οι σύγχρονες θεωρήσεις που διατυπώθηκαν τα τελευταία χρόνια, τόσο σε επίπεδο ΕΕ, όσο και στον Ο.Ο.Σ.Α., την Παγκόσμια Τράπεζα, την ΟΥΝΕΣΚΟ, καθώς και στη Συνδιάσκεψη της Κοπεγχάγης το 2012 με τη δημοσίευση του κειμένου-πλαισίου «Ανθεκτικοί Άνθρωποι, Ανθεκτικός Πλανήτης: Ένα Μέλλον που Αξίζει να επιλέξουμε».
Είναι πλέον ευρύτατα αποδεκτό, ότι ο Πολιτισμός προσφέρει μια ολιστική αναπτυξιακή και παράλληλα ανθρωπιστική θεώρηση, η οποία μπορεί να προσφέρει το πρότυπο ανάπτυξης με τον Άνθρωπο στο επίκεντρο στις ταλανιζόμενες από την πολύπλευρη κρίση κοινωνίες της ΕΕ, απέναντι στα κάθε είδους οικονομικά, μεταναστευτικά, περιβαλλοντικά, δημογραφικά κ.ά. προβλήματα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα, που εμφανίζεται στις μελέτες του Ο.Ο.Σ.Α., σύμφωνα με το οποίο ο Πολιτισμός συνεισφέρει καθοριστικά στην ευζωία του κοινωνικού συνόλου, γεγονός που με τη σειρά του έχει άμεσα και μετρήσιμα οικονομικά οφέλη στην ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα σε άτομα της τρίτης ηλικίας και σε κοινωνίες που γηράσκουν ραγδαία, όπως αυτές της Ε.Ε. εν οις και η ελληνική.
Παράλληλα, η πολιτιστική πολυμορφία, αναδεικνύεται «στο επίπεδο της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, τόσο απαραίτητη για την ανθρωπότητα, όσο και η βιοποικιλότητα για τη φύση». Σύμφωνα με την «Οικουμενική Διακήρυξη της ΟΥΝΕΣΚΟ», «η υπεράσπισή της» αποτελεί «ηθική επιταγή, άρρηκτα συνδεδεμένη με τον σεβασμό για την αξιοπρέπεια του ατόμου». Σήμερα, «μια πολιτική για την ανθρωπότητα, είναι μια πολιτική που σέβεται το άτομο στην ολότητά του, την ανάγκη για αλληλεγγύη και την ανθρώπινη πολυμορφία». Οι πολιτιστικές πολιτικές συνδέονται άμεσα με την κοινωνική ευθύνη, πράγμα που αποκτά ειδικό βάρος την περίπτωση της πατρίδας μας.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Πολιτισμός κατέχει διακριτό ρόλο και συνεισφέρει ουσιαστικά στην αύξηση της απασχόλησης για το σύνολο του ενεργού πληθυσμού, στην αύξηση των επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη, στην εξοικονόμηση των ενεργειακών πόρων, στη βελτίωση του επιπέδου της εκπαίδευσης και στη καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η Πολιτιστική Κληρονομιά, ειδικά, παρέχει τα πρότυπα της αειφόρου διαχείρισης του περιβάλλοντος μέσα από τους παραδοσιακούς τρόπους και τις τεχνικές, τους πόρους για την οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία, καθώς και τα εργαλεία για την κοινωνική ενσωμάτωση. Ο Πολιτισμός λειτουργεί ενωτικά, δημιουργικά και πολλαπλασιαστικά. Δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη χωρίς πολιτισμό και πολιτισμός χωρίς ανάπτυξη.
Ο Πολιτισμός συνιστά ένα εν μέρει ανανεώσιμο πολιτισμικό κεφάλαιο και ένα Δημόσιο Αγαθό.
Ανάμεσα σε όλους, στόχος της Ευρώπης είναι η εδραίωση της ηγετικής της θέσης και η ενίσχυση της ανταγωνιστικής της ικανότητας στο πλαίσιο της νέας οικονομίας, που βασίζεται στη γνώση και στην εφαρμογή των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας. Αν το επιθυμητό είναι, μια Ευρώπη διασυνδεδεμένη, πράσινη, δίχως κοινωνικούς διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, χωρίς φαινόμενα βίας και ρατσισμού, δημιουργώντας υψηλά επίπεδα απασχόλησης και κοινωνικής προόδου, τότε κρίσιμη προϋπόθεση είναι η αλλαγή και μετεξέλιξη του αναπτυξιακού της μοντέλου, με την ενίσχυση τομέων και πολιτικών, που παράγουν υψηλή προστιθέμενη αξία.
Ανάμεσά τους ο Πολιτισμός κατέχει σημαίνουσα θέση. Ο Πολιτισμός συνιστά ένα εν μέρει ανανεώσιμο πολιτισμικό κεφάλαιο και ένα Δημόσιο Αγαθό, το οποίο δημιουργεί σημαντικές και μετρήσιμες θετικές εξωτερικές οικονομίες, λόγω της διασύνδεσής του με μια σειρά από κλάδους και υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες και ο Βιώσιμος Πολιτιστικός Τουρισμός.
Οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες αποτελούν τον πλέον ραγδαία ανερχόμενο οικονομικά τομέα στην Ε.Ε., στο πλαίσιο της ανάπτυξης των πόλεων και των περιφερειών, που θα αποτελέσουν τα εργαστήρια για την εφαρμογή των ολοκληρωμένων πολιτικών του 21ου αιώνα. Η κυριαρχία των ψηφιακών τεχνολογιών, οι μετασχηματισμοί στον τρόπο πρόσβασης και συμμετοχής στον πολιτισμό, οικοδομούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου πεδίου, το οποίο παρουσιάζει ένα σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα σε επίπεδο Ε.Ε., καθώς αντλεί περιεχόμενο από το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα και την εξαιρετικά ζωντανή σύγχρονη δημιουργία.
Ο Βιώσιμος Πολιτιστικός Τουρισμός κτίζει επάνω στο παραδοσιακό συγκριτικό πλεονέκτημα της ευρωπαϊκής ηπείρου ως τον κατεξοχήν παγκόσμιο τουριστικό προορισμό, ενσωματώνοντας νέες πράσινες πρακτικές και εμπλουτίζοντας το τουριστικό προϊόν με εισροές και διαλειτουργικότητες από τις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες. Στο πλαίσιο αυτό, Περιφέρειες και πόλεις αναδεικνύονται σε ελκυστικές περιοχές διαβίωσης για τους μόνιμους κατοίκους, προσελκύοντας παράλληλα επενδύσεις και τουρισμό.
Υπό αυτήν την οπτική, ο Πολιτισμός αποτελεί και αντιμετωπίζεται ως μια Στρατηγική Ευκαιρία, μέσω ειδικών προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. Σε εθνικό επίπεδο ο Πολιτισμός μπορεί να προσδώσει την απαραίτητη κοινωνική διάσταση στις επιβεβλημένες διαρθρωτικές αλλαγές και να προωθήσει δράσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης, προκειμένου να εμπεδωθεί κλίμα δημοκρατικής συναίνεσης.
Ας εστιάσουμε στην πόλη και στην Περιφέρεια, που μας φιλοξενούν. Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο αναπτυξιακό έργο της τελευταίας δεκαπενταετίας στη βόρεια Ελλάδα είναι η κατασκευή της Εγνατίας Οδού. Ο σύγχρονος αυτοκινητόδρομος ακολουθεί τα ίχνη των αρχαίων οδικών αρτηριών και της ρωμαϊκής Via Egnatia, που από τον 2ο αι.π.Χ., ένωσε την Αδριατική με την Κωνσταντινούπολη, περνώντας από το Δυρράχιο, την Ηράκλεια, την Πέλλα, την Θεσσαλονίκη, την Αμφίπολη, του Φιλίππους, την Μαξιμιανούπολη, την Τραϊανούπολη.
Με την κατασκευή της Εγνατίας, η χώρα αποκτά καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της περιφερειακής αγοράς της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Οι αναπτυξιακές δυνατότητες που προσφέρονται πλέον στη Μακεδονία και τη Θράκη είναι τεράστιες. Οι Περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης έχουν τη δυνατότητα να μετασχηματισθούν από ακριτικές περιοχές σε πύλες της χώρας και της ΕΕ. Δια της Εγνατίας διευκολύνεται η ανάπτυξη τουριστικών ροών από τις χώρες της Ευρώπης και τη Ρωσία.
Ο τουρισμός αναγνωρίζεται ως βασική συνιστώσα της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας με στόχο την αειφόρο και ποιοτική ανάπτυξη.
Παράλληλα παρέχεται η δυνατότητα της σύνδεσης πολλών αρχαιολογικών χώρων και μνημείων μεταξύ τους. Η δυνατότητα αυτή, σε συνδυασμό με την υλοποίηση εκατοντάδων έργων πολιτισμού στον βορειοελλαδικό χώρο τα τελευταία χρόνια, αποτελούν τη βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία σημαντικών πολιτιστικών διαδρομών, οι οποίες συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη μιας ποιοτικής, εναλλακτικής και δυναμικής μορφής τουρισμού, του πολιτιστικού τουρισμού.
Στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης στοχεύει μέσω της «Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης της Πολιτιστικής Διαδρομής της Εγνατίας Οδού» στον μετασχηματισμό της σε τουριστικό προορισμό αριστείας βελτιώνοντας 20% τους βασικούς δείκτες επίδοσης, εκμεταλλευόμενη τις ανερχόμενες αγορές, επενδύοντας σε δυναμικές ΜΜΕ, διευρύνοντας το προϊόν μέσω οργανωτικών και προωθητικών καινοτομιών, προσελκύοντας επενδύσεις παροχής υπηρεσιών σε εμπεδωμένες και αναδυόμενες τουριστικές μορφές.
Ο τουρισμός αναγνωρίζεται ως βασική συνιστώσα της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας με στόχο την αειφόρο και ποιοτική ανάπτυξη. Το στρατηγικό σχέδιο εστιάζει στην αξιοποίηση του ιδιαίτερου φυσικού περιβάλλοντος και του σημαντικού πολιτιστικού αποθέματος, αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία βυζαντινά, μεσαιωνικά, οθωμανικά, μείξη χριστιανικής και μουσουλμανικής παράδοσης, συνύπαρξη παραδοσιακών χαρακτηριστκών με στοιχεία δυτικοευρωπαϊκά. Η ύπαρξη υψηλής αξίας φυσικών (εν οις και ιαματικές πηγές) και πολιτιστικών πόρων μπορεί να υποστηρίξει το σχεδιασμό νέων πρωτότυπων τουριστικών προϊόντων και εμπειριών. Απαραίτητη προϋπόθεση η κατάρτηση οργανωμένου σχεδίου και η συνεργασία των φορέων.
Η εμπειρία από πολλές περιοχές με αντίστοιχο φυσικό και ανθρωπογενή πλούτο, δείχνει ότι οι πολιτιστικές διαδρομές αναδεικνύουν με τον καλλίτερο τρόπο ευρύτερες περιοχές στη μακρά ιστορική τους διάρκεια, καθώς η ελληνική επικράτεια αποτελεί ένα μνημειακό παλίμψηστο. Ο σχεδιασμός, που απαιτεί η δημιουργία μιας πολιτιστικής διαδρομής, η πολυεπιστημονική συνεργασία και οι συνέργιες μεταξύ των αυτοδιοικητικών δομών, της Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των οικονομικών φορέων, των ποικίλων τοπικών επιμελητηρίων, οδηγούν σε ένα νέο είδος πολιτιστικής επιχειρηματικότητας στενά συνδεδεμένης με το πολιτισμικό απόθεμα κάθε περιοχής.
Στο πλαίσιο της «Οικονομίας των Εμπειριών», οι πολιτιστικές διαδρομές προσδίδουν νέες ερμηνείες και αναγνώσεις στα μνημεία, διασώζουν και προβάλλουν την άυλη κληρονομιά, δημιουργούν δίκτυα, προσφέρουν δουλειά σε δημιουργικούς ανθρώπους και καινοτόμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις του ευρύτερου πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, όπως του τουρισμού και της γαστρονομίας. Δημιουργώντας ευρύτερο υπόβαθρο για βιώσιμη ανάπτυξη, συνδέονται με το κρίσιμο διακύβευμα, που προαναφέραμε: Της συνεύρεσης του πολιτισμού με τη βιώσιμη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Η πρόσφατη ένταξη του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, η οποία προετοιμάστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και τους φορείς της Αυτοδιοίκησης συστηματικά από το 2011 ως το 2014, παρέχει τεράστιο πλεονέκτημα στην περιοχή, δημιουργεί εξαιρετικό εργαλείο δημιουργικής πίεσης για την υλοποίηση έργων και δράσεων που συμπεριλαμβάνονται στο σχέδιο διαχείρισης, προσδίδει στην περιοχή διεθνή ταυτότητα, brand name.
Οι Φίλιπποι οφείλουν το όνομα τους στον πατέρα του Αλέξανδρου, τον Φίλιππο Β΄, ο οποίος διέβλεψε την οικονομική και στρατηγική της σημασία. Η διέλευση της Εγνατίας, τον 2ο αι. π.Χ., μετέτρεψε τους Φιλίππους σε σημείο αναφοράς της περιοχής. Το 42 π.Χ., η νίκη του Μάρκου Αντώνιου και του Οκταβιανού, μετέπειτα Αυγούστου, επί των δυνάμεων του Ιουλίου Καίσαρος, υπό τους Κάσσιο και Βρούτο, σήμανε την μετατροπή της πόλης σε ρωμαϊκή αποικία. Οι Φίλιπποι αναδεικνύονται σε οικονομικό, διοικητικό και καλλιτεχνικό κέντρο. Εδώ το 49-50 μ.Χ., ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε την πρώτη χριστιανική εκκλησία σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η επικράτηση της νέας θρησκείας και η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη προσέδωσαν αίγλη στην ευρύτερη περιοχή.
Το ελληνιστικό θέατρο, το ρωμαϊκό forum, οι μεγαλοπρεπείς βασιλικές, το συγκρότημα του «Οκταγώνου», το βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας, είναι κάποια από τα οικοδήματα που τεκμηριώνουν το ιστορικό γίγνεσθαι. Το ίδιο και τα εκθέματα του αρχαιολογικού μουσείου, αλλά και η πεδιάδα, που ταυτίζεται με το πεδίο της μάχης των Φιλίππων, μιας πολεμικής σύρραξης που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του δυτικού κόσμου.
Το Σχέδιο Διαχείρισης, βάσει του οποίου η Διάσκεψη της ΟΥΝΕΣΚΟ, τον Ιούλιο του 2016, αποφάσισε την ένταξη του χώρου στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς προβλέπει μια σειρά έργων και δράσεων: Από την αφαίρεση του ασφαλτοτάπητα της παλιάς οδού, που διασπούσε τον αρχαιολογικό χώρο και η οποία τα τελευταία χρόνια καταργήθηκε και την διενέργεια ανασκαφών για την ενοποίηση του χώρου, την αποκατάσταση των βασιλικών και την δημιουργία νέων εισόδων και πλέγματος διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο, ως τις ψηφιακές αποκαταστάσεις των μνημείων και τις αναπαραστάσεις της μάχης. Όλα αυτά επιβάλλεται να ξεκινήσουν άμεσα. Για την ώρα το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού καθεύδει... καθυστερώντας και την Περιφέρεια, που στωικά αναμένει.
Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί κρίσιμο στρατηγικό παράγοντα για την χώρα μας.
Στο αρχαίο θέατρο κάθε καλοκαίρι ο Δήμος Καβάλας διοργανώνει το Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, ένα εξαιρετικά πετυχημένο πολιτιστικό θεσμό, από τους παλαιότερους (ιδρύθηκε το 1957) και περισσότερο καταξιωμένους και δυναμικούς στην Περιφέρεια. Ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων διαθέτει όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να αποτελέσει το κέντρο μιας σημαντικής και πολυσήμαντης πολιτιστικής διαδρομής. Μέρος των καλλιτεχνικών δρωμένων του Φεστιβάλ φιλοξενείται στο κοντινό νησί της Θάσου. Το αρχαίο θέατρο αποτελεί τον ιδανικό χώρο για θεατρικά δρώμενα. Η Θάσος, πέρα από την φυσική της ομορφιά διαθέτει ένα εξαιρετικά πλούσιο μνημειακό απόθεμα αναδεδειγμένο και προβεβλημένο σε ικανοποιητικό επίπεδο.
Σε μικρή απόσταση από τους Φιλίππους, η Καβάλα, μια πόλη με έντονη πολιτιστική φυσιογνωμία. Οι εξαιρετικά καλά σωζόμενες οχυρώσεις του 15ου αι., το υδραγωγείο, το παράλιο τείχος, το Ιμαρέτ, το τέμενος του Χαλίλ Μπέη, τα αρχοντικά, τεκμήρια της πλούσιας κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ιστορία της, ένα σημαντικό αρχαιολογικό μουσείο, με εξαιρετικά εκθέματα. Ανάμεσά τους εκατοντάδες ευρήματα από την Αμφίπολη. Ειδώλια, κεραμεικά ολόγραφα αγγεία, νομίσματα από τα νεκροταφεία της Αμφίπολης, εν οις και από τον τύμβο Καστά, φιλοξενούνται στο μουσείο της Καβάλας.
Ένας επιπλέον κρίκος της διαδρομής, που πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως. Η αναγνωρισιμότητα και η διεθνής ταυτότητα, που απέκτησε η Αμφίπολη το 2014, εξ αιτίας της αποκάλυψης του μοναδικού μνημειακού συγκροτήματος στο Λόφο Καστά, με τις σφίγγες, τις «καρυάτιδες», το ψηφιδωτό με την αρπαγή της Περσεφόνης, προσφέρει προστιθέμενη αξία όχι μόνον στον οικείο Δήμο και την Περιφερειακή Ενότητα των Σερρών, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Στην περίπτωση της ανατολικής Μακεδονίας το μνημειακό και περιβαλλοντικό της απόθεμα, σε συνδυασμό με το παγκόσμιο ενδιαφέρον, που προκλήθηκε και συντηρήθηκε χάρη στην στρατηγική της προβολής και επικοινωνίας της ανασκαφής στον Καστά, και το οποίο εξακολουθεί να παραμένει ενεργό – σημειώνω για το 2015 η Αμφίπολη κατέλαβε την 10η θέση στη μηχανή αναζήτησης της Google- αποτελούν κλειδί για τον αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιοχής.
Βεβαίως, ο αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης είναι κάτι πολύ ευρύτερο του Καστά. Μέσα σε ένα αλώβητο περιβάλλον, εξαιρετικής ποιότητας και αισθητικής, έτσι όπως το διαμορφώνει ο ρους του Στρυμόνα, σώζονται εντυπωσιακές οι κλασικές οχυρώσεις, η μοναδική σωζόμενη από την αρχαιότητα ξύλινη γέφυρα, οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές, οικοδομήματα μνημειακού χαρακτήρα με ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες. Στον ίδιο χώρο διοργανώνεται από τον οικείο Δήμο κάθε χρόνο το Φεστιβάλ Αμφίπολης, ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς θεσμούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ανάλογο, αν και πολύ νεώτερο, με το Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου.
Η διαδρομή Αμφίπολη - Καβάλα - Φίλιπποι – Θάσος είναι ένα από τα πολλά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα δείγματα διαδρομών, που μπορούν να σχεδιαστούν περιφερειακά, διαπεριφερειακά ή και διακρατικά. Χαρακτηριστική, πολυεπίπεδη και ιδιαίτερα ελκυστική και με εκατομμύρια υποψήφιους επισκέπτες θα μπορούσε να είναι η πορεία του Αποστόλου Παύλου. Στην περίπτωση της διαδρομής-παραδείγματος ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η φιλοξενία των καλλιτεχνικών δρωμένων των δύο φεστιβάλ (Αμφίπολης και Φιλίππων-Θάσου) μέσα στους αρχαιολογικούς χώρους, μέσα σε μοναδικά τοπία. Η Ελλάδα διαθέτει ένα τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα: Τη δυνατότητα ανάδειξης και αξιοποίησης του μνημειακού της αποθέματος μέσα από τη σύζευξή του με την σύγχρονη δημιουργία. Η σχέση αυτή εμπλουτίζει και διαφοροποιεί ποιοτικά και αισθητικά το τουριστικό προϊόν. Δημιουργεί υψηλή προστιθέμενη αξία, που σήμερα είναι το μέγα ζητούμενο.
Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί κρίσιμο στρατηγικό παράγοντα για την εξέλιξη και την ανάπτυξή της χώρας μας. Αποτελεί στρατηγικό πόρο για μια βιώσιμη Ευρώπη. Αναγνωρίζεται ως ένα σύνολο πόρων με περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική αξία, η βιώσιμη διαχείριση των οποίων αποτελεί βασική επιλογή για τον 21ο αιώνα. Είναι το προνομιακό πεδίο που πρέπει να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας. Είναι ο τομέας που αναδεικνύει την χώρα παγκόσμια. Είναι το μέσο προβολής, αλλά και προσφοράς της Ελλάδας στην Ευρώπη και διεθνώς.
Ο Πολιτισμός είναι Ανάπτυξη.
Ο Πολιτισμός είναι Ανάπτυξη. Η Οικονομία του Πολιτισμού συμπεριλαμβάνεται σταθερά στις μελέτες χάραξης αναπτυξιακής στρατηγικής στις μεταβιομηχανικές και τις αναδυόμενες οικονομίες. Σε διεθνές επίπεδο οι στατιστικές τεκμαίρουν ότι ο τομέας του Πολιτισμού αναπτύσσει ισχυρότατες αντιστάσεις σε περιόδους κρίσης και ύφεσης. Συνεισφέρει καταλυτικά, μέσα από τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην εμπέδωση ενός ευρύτερου αναπτυξιακού κλίματος. Συμβάλλει σε ποσοστό άνω του 4.5 στο ευρωπαϊκό ΑΕγχΠ, ενώ παρουσιάσει σε ετήσια βάση αύξηση κατά 12% μεγαλύτερη από κάθε άλλο τομέα. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη φυσική και κοινωνική υγεία, την εκπαίδευση, την απασχόληση. Όπως είπαμε, αποτελεί τον τέταρτο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης.
Το 2014, το Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να αξιολογήσει τις επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία των συνολικά 1319 έργων, που χρηματοδοτήθηκαν από πόρους της ΕΕ την τελευταία δεκαπενταετία, συνολικού προϋπολογισμού 2.3 δις € περίπου, ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης, της οποίας τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, ιδίως όταν ειδωθούν στο πλαίσιο της σημερινής δημοσιονομικής λιτότητας.
Αξιοποιώντας και τα στατιστικά δεδομένα της Eurostat, υπολογίστηκαν οι συνολικές επιπτώσεις μιας επένδυση ύψους €1 εκατ. σε ένα έργο πολιτιστικής κληρονομιάς, και μάλιστα μόνον κατά τη φάση εκτέλεσής του. Η αθροιστική πολλαπλασιαστική επίπτωση στο σύνολο της οικονομίας ανέρχεται σε~ €2,36 εκατ. σε παραγόμενο συνολικό προϊόν, ~ €0,84 εκατ. σε μισθοδοσία και ~ 45 νέα ισοδύναμα ανθρωποέτη απασχόλησης. Εν τέλει οι οικονομικές επιπτώσεις από την υλοποίηση πολιτιστικών υποδομών 1 εκ. € αποδίδουν σε ορίζοντα πενταετίας 3,44 εκ. €. Η επένδυση υπερ-τριπλασιάζεται.
Μέρος των συνολικών επιπτώσεων αφορά στην οικονομική δραστηριότητα που παράγεται από τους επισκέπτες σε τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις, όπως ενδεικτικά επιχειρήσεις διαμονής, εστίασης, μεταφορών και επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθώς μέσω της επαναληψιμότητάς τους μπορούν να εξυπηρετήσουν σημαντικό αριθμό τουριστών σε διαδοχικές περιόδους. Επιπλέον συνδέονται με σχετικές πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία προορισμών city break, παράγοντας οικονομική δραστηριότητα σε περιόδους και εκτός καλοκαιρινής αιχμής και υποστηρίζουν έμπρακτα τη συνολική στρατηγική για τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος και τη μείωση της εποχικότητας.
Οι τόποι αναμορφώνονται με επίκεντρο το πολιτισμικό τους κεφάλαιο. Η χρήση των πολιτιστικών αγαθών επιδρά στις συμβολικές, αλλά και στις πραγματικές αξίες ανάπτυξης των περιοχών, δηλαδή στην πραγματική τους οικονομία. Γύρω από τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους αναπτύσσονται σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. Δημιουργείται μια δυναμική στην αντιμετώπιση των πολιτιστικών αγαθών, που πηγάζει από την ολιστική και ισόρροπη θεώρηση του φυσικού και του πολιτισμικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο.
Η ανάδειξη των πολιτιστικών πόλων επιφέρει: 1. Τη διαφοροποίηση και τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος με την ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως του πολιτιστικού τουρισμού, 2. Την άμβλυνση της εποχικότητας του τουρισμού, 3. Την αποκέντρωση της ανάπτυξης και την άμβλυνση της χωρικής συγκέντρωσης, 4. Την αναζωογόνηση του αστικού ιστού, 5. Τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Η διαρκώς επιδεινούμενη υφεσιακή κατάσταση στην Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αντιμετωπισθεί με αναπτυξιακές πρωτοβουλίες. Στην προσπάθεια αυτή η συνδρομή και η ανάδειξη του Πολιτισμού ως ζωτικού παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης, μέσα από τις συνέργιες με άλλους δυναμικούς παραγωγικούς κλάδους, όπως ο τουρισμός, είναι καταλυτική.
Η ανάδειξη και προβολή του μνημειακού πλούτου καθιστά την χώρα μας τόπο ελκυστικό για ποικίλες επενδυτικές πρωτοβουλίες, αρκεί βεβαίως να δημιουργεί στην χώρα μας ένα περιβάλλον φιλικό και ελκυστικό για κάθε είδους επενδύσεις. Οι επενδυτές επωφελούνται από την ύπαρξη σημαντικών εξωτερικών οικονομιών, που οφείλονται ακριβώς στην ύπαρξη και αξιοποίηση των «πολιτισμικών κοιτασμάτων». Εμείς, ως υπεύθυνοι διαχειριστές του πολιτιστικού αποθέματος, που μας κληροδότησε η ιστορία αιώνων, οφείλομε να συνειδητοποιήσομε ότι επενδύοντας στον πολιτισμό «διατηρούμε έναν στρατηγικό πόρο εξίσου σημαντικό με ένα πυρηνικό οπλοστάσιο ή ένα πετρελαϊκό κοίτασμα».
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Georges-Pierre Seurat (1859 –1891), A Sunday on La Grande Jatte