Δεν ξέρω αν με χίλιες περίπου λέξεις θα μπορέσω να περιγράψω το νέο παραγωγικό μοντέλο που πρέπει να υιοθετήσει η Ελληνική οικονομία, αλλά θα προσπαθήσω.
Η ακτινογραφία της Ελληνικής οικονομίας
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η Ελλάδα κατατάσσεται στις πλέον ανεπτυγμένες οικονομίες, δηλαδή σε αυτές που η ανάπτυξη τους βασίζεται στην καινοτομία.
Σύμφωνα πάλι με τον ίδιο Οργανισμό, οι οικονομίες χαρακτηρίζονται ως «υπό ανάπτυξη», «αναπτυσσόμενες» και «ανεπτυγμένες», ανάλογα με την συμμετοχή του κάθε τομέα παραγωγής στο ΑΕΠ και τις εξαγωγές. Στην Ελλάδα λιγότερο από το 5% αντιπροσωπεύει την πρωτογενή παραγωγή, περίπου το 15% την δευτερογενή, ενώ περισσότερο από το 80% του ΑΕΠ προέρχεται από τον τριτογενή τομέα.
Το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελληνικής οικονομίας βρίσκεται στον τριτογενή τομέα.
Επίσης, τα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας επιβεβαιώνουν ότι η παγκόσμια οικονομία, μετεξελίσσεται σε οικονομία «υπηρεσιών», καθώς ο τριτογενής τομέας τείνει να επικυριαρχήσει πλήρως, έναντι των άλλων δύο.
Για να μπορέσουμε να παρουσιάσουμε το νέο παραγωγικό μοντέλο της Ελληνικής οικονομίας, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να βρούμε το συγκριτικό πλεονέκτημα της, όπως το είχε παρουσιάσει ο Porter.
Είναι βέβαιο ότι το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελληνικής οικονομίας δεν βρίσκεται στον πρωτογενή ή τον δευτερογενή τομέα, αλλά στον τριτογενή. Για να μην θεωρηθεί αυτός ο ισχυρισμός αυθαίρετος, παραθέτω έναν πίνακα που δημιούργησα με στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδος που επιβεβαιώνει ότι κατά ολόκληρο το έτος 2014 και κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015 η Ελληνική Οικονομία βρισκόταν σε ανάπτυξη, αποκλειστικά με την συμβολή του τριτογενούς τομέα, διότι η παραγωγή του πρωτογενούς και του δευτερογενούς ήταν σε ύφεση.
Διεθνείς συμβουλευτικές εταιρείες, όπως η KPMG, η Grant Thornton και άλλες προσδιορίζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας σε τομείς παραγωγικής δραστηριότητας του τριτογενή τομέα, δηλαδή τις υπηρεσίες και πιο συγκεκριμένα την υψηλή τεχνολογία, τον τουρισμό και τις μεταφορές.
Βέβαια όλα όσα αναφέρθηκαν είναι διαγνωστικού τύπου δεδομένα και δεν συνιστούν πρόταση για το μέλλον, είναι όμως σημαντικά για να τεκμηριώσουν την πρόταση που ακολουθεί.
Το νέο παραγωγικό μοντέλο βασίζεται στη συνέργεια, τη συλλειτουργία και την αρμονική σχέση μεταξύ τριών αξόνων που σχηματικά απεικονίζονται παρακάτω.
Ο τριτογενής τομέας ως βασικός πυλώνας του νέου παραγωγικού μοντέλου
Clustering, Startups, Venture Capital. Τρείς έννοιες, σε τέσσερις λέξεις που απουσιάζουν από την Ελληνική Οικονομία.
Το clustering είναι η καλύτερη αξιοποίηση των οικονομιών κλίμακας, της μείωσης του σταθερού κόστους παραγωγής και της αύξησης των εξωτερικοτήτων.
Το clustering, δηλαδή οι επιχειρηματικές συνέργειες, είναι η καλύτερη αξιοποίηση των οικονομιών κλίμακας, της μείωσης του σταθερού κόστους παραγωγής και της αύξησης των εξωτερικοτήτων. Ο πατέρας της θεωρίας του «Clustering» είναι ο ίδιος με την θεωρία του «συγκριτικού πλεονεκτήματος», δηλαδή ο Porter. Βεβαίως μια αρχική μορφή clustering ήταν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, αλλά δυστυχώς δεν λειτούργησαν όπως είχαν σχεδιαστεί. Ο βασικός τομέας που μπορούν να εφαρμοστούν οι συνεργατικές επιχειρήσεις είναι ο τριτογενής τομέας, διότι βασίζονται στην υψηλή εξειδίκευση, την υψηλή τεχνολογία και την εξωστρέφεια.
Ένα πετυχημένο παράδειγμα clustering στην Ελλάδα είναι το λιμάνι του Πειραιά, στο οποίο συγκεντρώνεται περίπου το 2,5% του ΑΕΠ, ενώ δυστυχώς οι συνέργειες στον κλάδο της ναυτιλίας ενώ έχουν υψηλές προοπτικές, υπολείπονται σε σχέση με άλλες χώρες.
Πετυχημένα παραδείγματα Clustering στην Ελλάδα μπορεί κανείς να αναζητήσει στον χώρο της τεχνολογίας αλλά και στις υπηρεσίες υγείας.
Επειδή όμως η επένδυση είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, το κράτος πρέπει να χαράξει τους στρατηγικούς τομείς ανάπτυξης και τις εθνικές προτεραιότητες. Δυστυχώς όσοι υποστήριζαν κατά την προηγούμενη δεκαετία ότι η υποδηματοποιία είναι ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας διαψεύστηκαν, ενώ οι κρατικές επιδοτήσεις που επενδύθηκαν εκεί, χάθηκαν.
Σύμφωνα με έγκυρες αναλύσεις η Ελλάδα πρέπει να στρέψει την προσοχή της σε υπηρεσίες του τριτογενή τομέα όπως οι μεταφορές, η τεχνολογία και οι υπηρεσίες υγείας.
Τα startups βασίζονται στην καινοτομία και αναπτύσσονται μέσω του διαδικτύου.
Οι νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) βασίζονται στην καινοτομία, ενώ αναπτύσσονται μέσω του διαδικτύου και της ταχείας εξειδίκευσης της τεχνολογίας. Η Ελληνική πολιτεία οφείλει να αξιοποιήσει τις δυνατότητες ανάπτυξης νεοφυών επιχειρήσεων σε κλάδους της υψηλής τεχνολογίας, της επικοινωνίας, ακόμη και της παραγωγής λογισμικού, καθώς διαθέτει άρτια εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Τέτοιες επιχειρήσεις έλκουν ξένους επενδυτές με συνέπεια να αυξάνονται οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελληνική οικονομία. Η μεγάλη δυσκολία στην ανάπτυξη αυτής της κατηγορίας επιχειρήσεων είναι η χρηματοδότηση τους.
Τα venture capital είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης των startups.
Τα επιχειρηματικά κεφάλαια (venture capital) αλλά και τα λεγόμενα “seed money” είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης των νεοφυών επιχειρήσεων και τόνωσης της επιχειρηματικής καινοτομίας. Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχει τεράστιο «κενό καινοτομίας», αν αναλογιστεί κανένας ότι οι πατέντες ανά δις ΑΕΠ στην Ελλάδα είναι μόλις 0,49, ενώ στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 4,9. Ένα ακόμη ενδιαφέρον, αλλά απογοητευτικό στοιχείο, είναι ότι οι εξαγωγές υπηρεσιών υψηλής γνώσης ως προς το σύνολο των εξαγωγών στην Ελλάδα είναι περίπου 6%, ενώ στην υπόλοιπη Ε.Ε είναι 45% σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής.
Όλα τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν ότι πρέπει να γίνουν γενναία βήματα προς την ανάπτυξη και ενίσχυση των νέων μορφών επιχειρηματικής δραστηριότητας και χρηματοδότησης.
Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις
Το κράτος πρέπει να μεταρρυθμιστεί. Αυτό δεν είναι καινοφανές, είναι δεδομένο. Όμως θα προσπαθήσω να παρουσιάσω πιο συγκεκριμένα προβλήματα. Μεταξύ 2009 και 2015 οι Ελληνικές κυβερνήσεις ψήφισαν δεκατρείς (13) αμιγώς φορολογικούς νόμους και πενήντα τέσσερις (54) μη αμιγώς φορολογικούς νόμους, που σημαίνει 647 διαφορετικά άρθρα και πάνω από 7800 σελίδες νομοθεσίας. Αυτό πρέπει να σταματήσει, ίσως και με συνταγματική πρόβλεψη, αν είναι δυνατόν.
Η Ελληνική πολιτεία πρέπει να υιοθετήσει την ευρωπαϊκή πολιτική καινοτομίας, έτσι όπως έχει εκφραστεί από την Επιτροπή. Ακόμη, χρειάζονται εξειδίκευση της νομοθεσίας αλλά και διευκόλυνση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς των startups, clustering και venture capital.
Η πολιτεία δεν διαθέτει χρηματοδοτικά εργαλεία για την ανάπτυξη των startup επιχειρήσεων, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι από την επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου που προωθεί τις εν λόγω επιχειρήσεις (startupgreece.gov.gr ) δεν έχει εκδοθεί κανένα συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα για δυο περίπου χρόνια. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) και οι συνεργατικές δομές (clustering) είναι βασισμένες με την υψηλή τεχνολογία, την καινοτομία, την εξωστρέφεια και την υψηλή ανταγωνιστικότητα. Επομένως χρειάζονται κεφάλαια για να ξεκινήσουν, να εξελιχθούν και να πετύχουν.
Στην Ελληνική αγορά υπάρχει υψηλή συγκέντρωση, υψηλό περιθώριο κέρδους ενώ υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην είσοδο των νέων επιχειρήσεων.
Εκτός από τα χρηματοδοτικά εργαλεία, η Ελλάδα οφείλει να κάνει γενναία βήματα στην επένδυση σε τομείς όπως η έρευνα και η ανάπτυξη (R&D). Η Ελλάδα δυστυχώς βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στην επένδυση στην έρευνας. Είναι αδήριτη ανάγκη να αυξηθούν οι δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη, καθώς η Ελληνική οικονομία πρέπει να δώσει ώθηση στην καινοτομία, όντας μια οικονομίας βασισμένη στην εξειδικευμένη γνώση.
Τέλος, πρέπει να καταπολεμηθεί το αντί – ανταγωνιστικό περιβάλλον. Στην Ελληνική αγορά υπάρχει υψηλή συγκέντρωση, υψηλό περιθώριο κέρδους ενώ υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην είσοδο των νέων επιχειρήσεων. Η Ελληνική πολιτεία πρέπει να μειώσει τα θεσμοθετημένα και μη, εμπόδια εισόδου. Δεύτερον, οφείλει να περιορίσει την ασυμμετρία και την ανισότητα μεταξύ αυτών που είναι στην αγορά και αυτών που θέλουν να επενδύσουν, κυρίως στους τομείς που σχετίζονται με τις άμεσες ξένες επενδύσεις όπως η ενέργεια. Επιπροσθέτως, είναι δεδομένο ότι πρέπει να εκσυγχρονιστεί και να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rene Magritte (1898 – 1967), Portrait of Stephy Langui