Πολλά έχουν γραφεί και συνεχίζονται να γράφονται αλλά και να ακούγονται για την αναγκαστική κινητικότητα στο εξωτερικό νέο-ελλήνων λόγω κρίσης, λόγω εσωτερικής απωθητικότητας και λόγω διαχρονικής στειρότητας του πολιτικού μας συστήματος το οποίο δεν κάνει τίποτα το ειλικρινές για να τους συγκρατήσει παραγωγικά. Απλά σχολιάζει δακρύβρεχτα το φαινόμενο για να μας συγκινήσει. Έτσι προικισμένοι συμπατριώτες μας, με υψηλές σπουδές αλλά και δεξιότητες, που τις πληρώσαμε εμείς πανάκριβα, που αναγνωρίζονται ανεπιφύλαχτα και αξιοποιούνται ανέξοδα από αλλοδαπούς εργοδότες ή βρίσκουν γόνιμο επιχειρηματικό περιβάλλον για να καρπίσουν σε άλλες χώρες, μας εγκαταλείπουν, και πολύ καλά κάνουν, για να επιβιώσουν αλλού. Τι θα έπρεπε να κάνουν; Να μείνουν εδώ και να συνεχίσουν να παίρνουν ψυχοφάρμακα ενάντια στη μακροχρόνια ανεργία;
Να κάνουμε αναπτυξιακά την ελληνική ύπαιθρο ελκυστική και φιλόξενη.
Ορισμένοι λοιπόν από αυτούς που γράφουν σχετικά με τη μαζική μετανάστευση αγωνιούν πραγματικά και ειλικρινά για το τι μέλλει γενέσθαι στη χώρα μας. Ορισμένοι όμως κονδυλοφόροι, αλλά και λαϊκιστές, χύνουν, ως συνήθως, πολλά κροκοδείλια δάκρυα για την Ελλάδα που έχει ήδη μετατραπεί σε χώρα γερόντων, με την κάθε είδους επιχειρηματικότητα υπό διωγμό (ψευδο-αριστερό, κεντρώο και ψευδο-δεξιό), με την ανεργία της στα ύψη και συνακόλουθα με τα ασφαλιστικά της ταμεία χρεοκοπημένα.
Δεν αρκεί όμως να κλαίμε γιατί η χώρα μας χάνει ραγδαία τα άξια παιδιά της που εξωθούνται, παρά τη θέλησή τους συνήθως, στην αναγκαστική μετοίκιση στο εξωτερικό για λόγους επαγγελματικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης εκεί. Έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν για να επιβιώσουν. Κι ας πάψουν οι κλαυθμυρίζοντες συμπατριώτες μας να υπαινίσσονται ότι οι μετοικούντες αναγκαστικά Έλληνες στο εξωτερικό δεν είναι και τόσο ευαίσθητοι (πατριώτες) για την επιβίωση της πατρίδα τους. Είναι περίπου οι ίδιοι που φλυαρούν ατεκμηρίωτα και ευχολογικά :
- ότι πρέπει να «αλλάξουμε το παραγωγικό μας μοντέλο» (ποιος θα ήταν αντίθετος;). Αυτό όμως θα το κάνουν, αν το κάνουν, οι ίδιοι οι νέοι επενδυτές, αν ποτέ ξανα-υπάρξουν τέτοιοι στην εχθρική μας χώρα.
- να «αναζωογονήσουμε την παραγωγή του πρωτογενούς μας τομέα», κι ας έχουν μειωθεί οι ασχολούμενοι με τη γη Έλληνες από 540.000 σε 460.000 σε αυτόν το τελευταίο διάστημα (2014)
Κι όμως πέρα από το παραπάνω αδιαμφισβήτητο ρεύμα της αναγκαστικής κινητικότητας προς το εξωτερικό, έχει καταγραφεί και μια «Ζήτηση μετοίκισης ή παλιννόστησης στην ελληνική επαρχία» από Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπως έδειξαν τα ευρήματα της πολιτικής δημοσκόπησης της ΚΑΠΑ RESEARCH, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του ΒΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, είδε το φως της δημοσιότητας στις 29.12.2013 και φυσικά πέρασε απαρατήρητη.
Πράγματι, μεταξύ διαφόρων γραφημάτων της εν λόγω δημοσκόπησης διαβάσαμε και το παραπάνω γράφημα που έθετε το ερώτημα: εάν ένας κάτοικος της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης είχε σκεφτεί το ενδεχόμενο να εγκατασταθεί στην επαρχία. Και το 45,90% των ερωτηθέντων απάντησε ΝΑΙ. Δηλαδή σχεδόν ο ένας στους δυο κατοίκους αυτών των πόλεων εξέταζε το ενδεχόμενο μετοίκισης στην ελληνική επαρχία. Τουτέστιν η εν λόγω έγκυρη δημοσκόπηση παρουσίασε το εύρημα ότι υπάρχει σημαντική ζήτηση μετεγκατάστασης πολλών αστών από την πόλη στην ύπαιθρο.
Το εύλογο ερώτημα βέβαια που αναδύεται μετά από αυτήν τη μέτρηση είναι: Ωραία η ζήτηση εθελοντικής μετεγκατάστασης καταγράφτηκε. Προσφορά «Πολιτικών Υποδοχής και ελκυστικότητας ατόμων και οικονομικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο» παρέχεται σήμερα και από ποιους; ‘Η ο επιθυμών να μετοικήσει στην επαρχία («επιλεγμένη κινητικότητα») είναι αβοήθητος τελείως από την ελληνική αυτοδιοίκηση, πρώτου και δεύτερου βαθμού, ή από την Κεντρική εξουσία ή και από τους δυο μαζί; Κι ας χρηματοδοτούνται γαλαντόμα οι εν λόγω Πολιτικές από τα κοινοτικά πλαίσια στήριξης 2007-2013 και 2014-2020, όταν φυσικά προτείνονται από τους εν λόγω αρμοδίους Λήπτες Αποφάσεων, λέγε με Δημάρχους και Περιφερειάρχες.
Στο παρόν άρθρο μου θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω μόνο το υπαρκτό φαινόμενο της «επιλεγμένης κινητικότητας» το οποίο αναδεικνύει στη χώρα μας η οικονομική κρίση, αν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως π.χ. στη Γαλλία έχει αναδειχθεί, και αντιμετωπίζεται με επιτυχία εδώ και 15 χρόνια σε συνθήκες ηρεμίας, νηφαλιότητας και στρατηγικής επιλογής.
Τι παρατηρείται λοιπόν στη Γαλλία αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
Οι περισσότερες αγροτικές περιοχές γνωρίζουν σήμερα μια αργή δημογραφική και οικονομική παρακμή. Τα εμπορικά μικρο-καταστήματα κλείνουν το ένα μετά το άλλο, λόγω δημογραφικής καθίζησης κι άρα αναδουλειάς, καθώς και τα σχολεία ή άλλες δημόσιες παρεχόμενες κοινωνικές υπηρεσίες. Σε πολλά χωριά η κατάσταση καθίσταται πολύ κρίσιμη, και αν δεν ληφθούν διορθωτικά αναζωογονητικά μέτρα, η αγροτική ερήμωση θα γίνει μια αμετάκλητη πραγματικότητα. Τα χωριά δεν θα φιλοξενούν παρά μόνο μερικές δευτερεύουσες κατοικίες, κατοικούμενες κυρίως κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών, κάποιους αγρότες ιδιοκτήτες μεγάλων εκμεταλλεύσεων και κάποια ανήμπορα ηλικιωμένα άτομα. Γνωρίζουν βέβαια οι Γάλλοι ότι η αστική υπερ-συγκέντρωση δεν είναι αρεστή, όπως κι ότι δεν προτιμάται από μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της που μετοικούν επιλεγμένα στην ύπαιθρο.
Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι υπάρχει μια βούληση "αγροτικότητας" σε ένα ευρύ φάσμα του αστικού πληθυσμού το οποίο δεν ικανοποιείται από τις παρούσες συνθήκες διαβίωσής του. Πολυάριθμα άτομα ή οικογένειες, επιθυμούν να μετοικίσουν από τις πόλεις στην ύπαιθρο, δείτε π.χ. την παλαιότερη τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ «Αυτοί που πήραν τα βουνά». Βρίσκονται σε αναζήτηση ενός άλλου πλαισίου διαβίωσης και κοινωνικών σχέσεων, διαφορετικών από αυτές του αστικού χώρου. Η εν λόγω βούληση θα μπορούσε να ξαναδώσει μια ζωτικότητα στην ύπαιθρό μας κι έτσι να αρχίσει να αλλάζει σταδιακά και το περίφημο αναπτυξιακό μας μοντέλο, τουλάχιστον στην ελληνική επαρχία. Παρά ταύτα, αυτή η επιθυμία "αγροτικότητας" παραμένει συχνά απλώς σε στάδιο ευχολογίου δίχως συγκεκριμένα επιχειρηματικά σχέδια, δίχως ποιοτικές και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας ή γενικότερα μετρήσιμων παρεχομένων ευκαιριών στην ύπαιθρο χώρα.
Οι «Πολιτικές υποδοχής και ελκυστικότητας ατόμων και οικονομικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο» συνιστούν την προσφορά συνεκτικής δέσμης βοηθημάτων από τους ΟΤΑ.
Εν τούτοις υπάρχουν εφαρμόσιμες συνεκτικές πολιτικές (που είναι δουλεία μιας αναπτυξιακής κι όχι καθεύδουσας αυτοδιοίκησης να τις εφαρμόσει) οι οποίες επιχειρούν να συγκεράσουν τις ανάγκες αναδιάρθρωσης και αναζωογόνησης των αγροτικών περιοχών («αναζωογόνηση και της παραγωγής του πρωτογενούς μας τομέα») και των επιθυμιών επιλεγμένης κινητικότητας των ατόμων από τις μεγαλουπόλεις μας προς την ύπαιθρο.
Αυτές οι πολιτικές αποκαλούνται «Πολιτικές υποδοχής και ελκυστικότητας ατόμων και οικονομικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο» και συνιστούν την προσφορά συνεκτικής δέσμης βοηθημάτων (συμβουλευτικών, οικονομικών, διοικητικών, στεγαστικών, κοινωνικής ένταξης, κλπ) προς δυνητικούς Μετοικούντες, αλλά και γηγενείς, από δυναμικούς Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) οι οποίοι προσπαθούν έτσι να κάνουν σύζευξη των αναπτυξιακών αναγκών της υπαίθρου τους με την ατομική ζήτηση υποδοχής αστών για μετεγκατάσταση στην επαρχία.
Δηλαδή οι εν λόγω πολιτικές στηρίζονται στην δημιουργία και εφαρμογή ενός σύνθετου μηχανισμού υποδοχής και εξατομικευμένης συμβουλευτικής συνοδείας προς τους νεο-αφικνούμενους ή νέο-υπαίθριους, ή προς παλιννοστούντες, ή προς γηγενείς, ως παρεχόμενη δωρεάν «Σφαιρική Προσφορά Υποδοχής και Ελκυστικότητας». Έχουν ήδη εφαρμοστεί, με θετικά αποτελέσματα, και χρηματοδοτηθεί στην Γαλλία (π.χ. στις περιφέρειες της Limoges, της Auvergne, στο Gers, στη Βουργουνδία, κλπ.) από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους, έχουν ήδη δοκιμαστεί πιλοτικά (2009-2012) και χρηματοδοτηθεί από το κοινοτικό πρόγραμμα MED (2007-2013) σε 5 μεσογειακές αγροτικές περιοχές στην Ελλάδα, Κύπρο, Μάλτα, Ιταλία και Σλοβενία. Μάλιστα το πρόγραμμα κεφαλαιοποίησης MED συνέχισε να ενισχύει τις εν λόγω Πολιτικές, στα πλαίσια του υλοποιηθέντος διεθνικού κοινοτικού σχεδίου Philoxeniaplus για τη διετία 2013-2014 στην Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία, Ισπανία, Σλοβενία και Γαλλία.
Αυτές οι πολιτικές, δίχως να είναι πανάκεια, προσφέρουν νέες προοπτικές στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και στις αγροτικές περιοχές τους, προσελκύοντας την μικρο-επιχειρηματικότητα, κάθε μορφής, και προωθώντας νέες τοπικές συμπράξεις, στη θέση της κυρίαρχης σήμερα απερήμωσης, αλλά και τη συγκράτηση της αναγκαστικής κινητικότητας των ατόμων της Υπαίθρου. Είναι γνωστό ότι η τοπική προσφορά μισθωτών θέσεων εργασίας ποιότητας, που είναι και το μεγάλο ζητούμενο για κάθε άτομο, δεν θα επιτρέψει την ανάπτυξη των μικρών μας κοινοτήτων. Θα είναι πάντα ελλιπής σε σχέση με τη δυνητική ζήτηση. Απεναντίας, η ανάπτυξη της μικρο-επιχειρηματικότητας θα μπορούσε να συγκροτήσει μια διέξοδο στην επιθυμία εγκατάστασης των αστών σε έναν αγροτικό χώρο, ιδιαίτερα εάν συνοδεύεται υποστηρικτικά από το ξεκίνημά της.
Η ανάπτυξη της μικρο-επιχειρηματικότητας θα μπορούσε να συγκροτήσει μια διέξοδο στην επιθυμία εγκατάστασης σε αγροτικό χώρο.
Παράδειγμα: στην αγροτική περιοχή του Gers Γαλλίας το τοπικό Επιμελητήριο και 52 χωριά Υποδοχής και 31 συνεργαζόμενες αγροτικές κοινότητες της περιοχής εφαρμόζουν με επιτυχία από το 2008 μια ιδιόμορφη πολιτική Υποδοχής προσοντούχων ατόμων, ικανών να κάνουν τη δουλειά τους από απόσταση (μέσω της Τηλεργασίας), στο οικονομικό, ευρύχωρο, ευάερο και με αγροτικό κήπο σπίτι τους. Η εν λόγω εμπειρία λέγεται « Μικρό-Γραφείο, Κατοίκον Γραφείο» (Small Office, Home Office). Απευθύνεται στους επιχειρηματίες ή στους τηλε-εργαζόμενους οι οποίοι μπορούν να αναπτύξουν την οικονομική τους δραστηριότητα από το σπίτι τους, χάρη στο Διαδίκτυο, όπως π.χ. : συμβούλους, εμπειρογνώμονες, άτομα που ασχολούνται με την επικοινωνία, μεταφραστές, δημοσιογράφους, webmasters, σχεδιαστές, φωτορεπόρτερς, καλλιτεχνικούς δημιουργούς… Το εν λόγω πρόγραμμα κατέστη εφικτό χάρη στην κάλυψη κατά 94% της περιοχής με το γρήγορο διαδίκτυο. Οι παραπάνω συνεργαζόμενοι ΟΤΑ δεσμεύονται να εφαρμόσουν τα πάντα για να παράσχουν τις καλύτερες συνθήκες εγκατάστασης και ένταξης στους λεγόμενους Solo νέο-αφικνούμενους στην αγροτική περιοχή τους. Η περιοχή από την πλευρά της καρπώνεται γύρω στις 450 επιλεγμένες μετοικίσεις ισάριθμων οικογενειών που έφυγαν από κάποιο αστικό κέντρο για να ζήσουν στο ευχάριστο αγροτικό περιβάλλον, εμπλουτίζοντας έτσι με πολύ υψηλές δεξιότητες το υπάρχον τοπικά ανθρώπινο δυναμικό (είπατε τίποτα κύριοι κλαυθμυρίζοντες συνέλληνες για τη φυγή των προσοντούχων νέων μας στο εξωτερικό;). Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε τον σχετικό ιστότοπο www.soho-solo-gers.com.
Ας θυμηθούμε ότι η οικονομική δραστηριότητα αποτελείται κυρίως από Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις οι οποίες είναι αυτές που δημιουργούν την αυτό-απασχόληση ή την μισθωτή εργασία…
Επιπλέον, η ατομική πρωτοβουλία δεν επαρκεί πάντοτε. Η ενημέρωση δεν είναι πάντα διαθέσιμη, το κόστος εκκίνησης μιας οικονομικής δραστηριότητας είναι δύσκολα υποφερτό σε ατομικό επίπεδο. Οι Πολιτικές Υποδοχής και Ελκυστικότητας αποσκοπούν λοιπόν :
- στο να καταστήσουν γνωστές τις δυνατότητες δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές,
- να διατηρήσουν τον τοπικό πληθυσμό και,
- να τον αυξήσουν σταδιακά μέσα από την διευκόλυνση της ενσωμάτωσης των νεοεισερχομένων, να αναπτύξουν τις συμπράξεις και να επιμερίσουν τα κόστη, καθώς και να συνδράμουν αυτούς που το έχουν ανάγκη.
Όλες αυτές οι πολιτικές είναι εφικτές, ακόμη και στη χώρα μας, με λίγη προσπάθεια και φαντασία, δεδομένου ότι έχουν ήδη δοκιμαστεί. Άρα λοιπόν δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση έναν καθαρό νεωτερισμό, μπορούν να αναφερθούν σε παραδείγματα ή σε καλές πρακτικές οι οποίες δεν χρειάζονται παρά μια προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες του καθενός.
Επιπλέον, πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι εν λόγω πολιτικές συνιστούν μια αποδοτική επένδυση διότι δεσμεύουν μικροποσά εξόδων, ιδιαίτερα δε εάν αυτά τα έξοδα επιμερίζονται μεταξύ πολλών ΟΤΑ. Αυτές οι πολιτικές επιτρέπουν μια προοδευτική τοπική ανάπτυξη σε συμφωνία με αυτό που επιθυμούν οι υφιστάμενοι ήδη πληθυσμοί.
Τέλος, αυτές οι πολιτικές μπορούν δυνητικά να αναληφθούν από επιχειρησιακά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσια της νέας περιόδου προγραμματισμού 2014-2020. Ενσωματώνονται πλήρως στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για μια έξυπνη οικονομική ανάπτυξη, βιώσιμη και με κοινωνική ένταξη.
Συμπερασματικά: αντί να κάνουμε τις μοιρολογίστρες επί των ερειπίων, είναι χρήσιμο να ενημερώσουμε, να ευαισθητοποιήσουμε και να πείσουμε τους πολιτικά αρμοδίους δημάρχους, περιφερειάρχες, υπουργούς αγροτικής ανάπτυξης και εργασίας, έτσι ώστε να συμπεριλάβουν τις εν λόγω Πολιτικές στα τομεακά και/ ή περιφερειακά επιχειρησιακά τους προγράμματα, για να αρχίσουν σταδιακά να τις εφαρμόζουν. Οι κοινοτικοί οικονομικοί πόροι 2014-2020 και τα διεθνή και εγχώρια τεχνικά εργαλεία εφαρμογής τους υπάρχουν. Ας κάνουμε λοιπόν αναπτυξιακά την ελληνική ύπαιθρο ελκυστική («sexy») και φιλόξενη. Διαφορετικά θα είμαστε άξιοι της κατάρας των ξενιτεμένων παιδιών μας των οποίων το παρόν και το μέλλον ξεκοκαλίσαμε «σοσιαλιστικά».
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Vincent Van Gogh (1853 –1890), Cafe Terrace at Night