Θα ήθελα να ευχαριστήσω πάρα πολύ τον KYΚΛΟ ΙΔΕΩΝ που μου έκανε την τιμή να με προσκαλέσει, αν και θεωρώ τον εαυτό μου εδώ λίγο περιττό, ή μάλλον αισθάνομαι περίεργα ανάμεσα σε όλους τους Καθηγητές που τιμώ και που εγώ δεν έχω τέτοια σχέση.
Προτάθηκε από τον ΚΥΚΛΟ ΙΔΕΩΝ να μιλήσω για το πνευματικό κεφάλαιο στην 4η βιομηχανική επανάσταση, «η Ελλάδα μετά». Πρώτα-πρώτα έχω ένα κράτημα, γιατί αυτά τα Ελληνικά, τόσο βαρύγδουπα, αν και Ελληνικά, it sounds Greek to me. Θα προσπαθήσω όμως να τα κατανοήσω. Καταλαβαίνω ότι είναι ένας τρόπος συμπεριφοράς κι ένας τρόπος για να συνεννοούμεθα, αλλά δεν είναι ο τρόπος ο δικός μου.
Αυτό που πάει να γίνει στην παιδεία είναι σκοταδισμός.
Δεν καταλαβαίνω πολλά από αυτά τα πράγματα, όχι διανοητικά, δεν τα αισθάνομαι. Καταλαβαίνω δηλαδή το σχήμα της πρότασης, καταλαβαίνω τί λέει αλλά δεν αισθάνομαι, δεν έχω την αίσθηση αυτής της πρότασης. Δε μου προκαλεί δηλαδή έναν κραδασμό.
Νομίζω ότι αυτό που λείπει γενικά, σ’ αυτό που λέμε Ελλάδα του «τώρα» και που θέλει να είναι η Ελλάδα του «μετά» είναι ένας τρόπος συνεννόησης ανθρώπινος. Αυτό το «πάρεξ ελευθερία και γλώσσα». Και τα δύο κινδυνεύουμε να τα χάσουμε. Και χωρίς αυτά, δε μπορούμε να προχωρήσουμε στο «μετά».
Αυτό καταστρέφεται βασικά από την παιδεία και από την οικογένεια, ας μη γελιόμαστε, μην κάνουμε ότι είμαστε σε μια άλλη χώρα και μιλάμε για διάφορα πράγματα. Ξέρουμε την ελληνική οικογένεια, ξέρουμε πώς μεγαλώνουμε και τα τελευταία χρόνια πώς μεγαλώνουν τα παιδιά, σε μια γυάλα προστασίας. Δεν έρχονται δηλαδή σ’ επαφή με τη δυσκολία και εδικά με τη δυσκολία για τη μάθηση.
Όλα τα πράγματα ξεπερνιούνται εξειδικεύοντας τη γνώση, πράγμα που σκοτώνει την επαφή με τα πράγματα και σε κάνει ένα ρομπότ πριν το ρομπότ πριν το ρομπότ που βλέπεις να έρχεται. Ξέρουμε όμως τί γίνεται και σ’ αυτό που λέμε παιδεία. Είναι απαράδεκτο αυτό που γίνεται και δεν καταλαβαίνω γιατί δεν το λέμε.
Αυτό που γίνεται αυτή τη στιγμή στην παιδεία, είναι σκοταδισμός κανονισμός. Αυτό που πάει να γίνει δηλαδή και που ευτυχώς που έφυγε η κα Διαμαντοπούλου και μπορώ να μιλήσω άνετα υπέρ της, αυτό που άρχισε τόσο ωραία και που όλοι οι άλλοι ανέφεραν, αυτό που ήταν μια αρχή πάρα πολύ σημαντική, τώρα πάει να γίνει λιώμα, να γίνει χίλια κομμάτια.
Χωρίς παρελθόν δεν υπάρχει μέλλον, χωρίς μνήμη δεν υπάρχει δημιουργία.
Οι φοιτητές αυτή τη στιγμή, μόνο και μόνο την Έκθεση να δείτε, τα θέματα της Εκθέσεως και τί γράφουν ως σωστό, θα καταλάβετε ότι δεν υπάρχει επαφή με την πραγματικότητα. Όχι με το μέλλον, όχι με το πριν, δεν υπάρχει επαφή με τίποτα. Δεν αναφέρονται πουθενά, είναι κάτι λέξεις, η μία βαλμένη δίπλα στην άλλη και κάποιοι καθηγητές βαθμολογούν αυτά τα ασυνάρτητα πράγματα και έχουν και τρόπο να λένε ποιο είναι το άριστα, ποιο είναι το άριστα σ’ αυτό.
Και λέει «αυτό είναι SOSάρα» άκουσα να λένε «και το ξέρουμε απ’ έξω». Όλοι δε, ξέρουν την ίδια απάντηση, τη SOSάρα της Έκθεσης της προσωπικής. Όταν λοιπόν παύει αυτό που λέμε «προσωπική έκφραση», σε ποιο τρένο θα καβαλήσουμε που τρέχει για το «μετά»; Δηλαδή γινόμαστε ρομπότ πριν τα ρομπότ.
Φταίμε όλοι σ’ αυτό. Ακούγαμε χρόνια να λέμε τις μητέρες «γιατί πρέπει να μάθει το παιδί μου Ελληνικά όταν θέλει να σπουδάσει μαθηματικός;». Κι έτσι ο μαθηματικός έκανε μόνο Μαθηματικά, ο φιλόλογος μόνο Φιλολογία, ο γιατρός μόνο Ιατρική και στη συνέχεια μια εξειδίκευση κι ο καθένας είναι ένας προφέσορας μόνο σε μια ειδικότητα, παραλλαγή μιας άλλης ειδικότητας και δε μπορεί ν’ αντιμετωπίσει τον κόσμο, τη ζωή και το πνεύμα που λέμε τόσην ώρα, το οποίο απουσιάζει ως περιττό.
Η τέχνη και το πνεύμα είναι κάτι περιττό σ’ αυτή την εποχή. Μα, όπως λέει ο Σαίξπηρ, αν υπήρχαν μόνο τ’ απαραίτητα, η ζωή μας θα ήταν αφόρητη, θα ήταν σαν ένα στρατόπεδο.
Ως περιττός λοιπόν μιλάω και ως άνθρωπος της Τέχνης, θέλοντας να πω κι εγώ όμως ότι σ’ αυτό που γίνεται τώρα, σ’ αυτό τον καλπασμό που έρχεται, και η Τέχνη μη βγάζει την ουρά της απ’ έξω, δηλαδή και οι καλλιτέχνες με τον καιρό απαρνήθηκαν τη γνώση, απαρνήθηκαν το παρελθόν – χωρίς το παρελθόν δεν υπάρχει μέλλον, χωρίς τη μνήμη δεν υπάρχει δημιουργία, υπάρχει δημιουργία εκ του μηδενός. Δηλαδή ξαναγυρίζουμε στο άλαλο.
Λοιπόν, και εμείς οι καλλιτέχνες, ειδικότερα οι εικαστικοί αλλά και οι σκηνοθέτες, εξαιρείται το σινεμά, γιατί επειδή το σινεμά απευθύνεται σ’ ένα target group, για να πω κι εγώ μια ξένη έκφραση, είναι 13 με 17 ετών το κοινό της, αποφάσισε να λέει μόνο παραμύθια και έτσι τη γλίτωσε. Αλλά όλες οι άλλες τέχνες, κι εμείς δηλαδή, το παραξηλώσαμε.
Προτιμούμε μια γραμμή ή μια άναρχη κραυγή από ένα έργο που έχει σύνθεση, που έχει ομοιογένεια και που έχει έναν κραδασμό ή αυτό που έλεγαν παλιά, μια συγκίνηση και κάτι άλλο, μια θερμοκρασία.
Το αμόρφωτο «εγώ» είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης για την Ελλάδα μετά.
Έγινε περισσότερο δηλαδή ψεύτικα διανοητική. Και τί, διανοητική από ανθρώπους που αρνούνται τι διανόηση, που αρνούνται η μόρφωση. Την αρνούνται δε, όχι θεωρητικά, θεωρητικά μιλάνε σα μορφωμένοι. Την αρνούνται γιατί αγνοούν. Προτιμούν δηλαδή αντί ν’ ανεβάσουν έναν Σαίξπηρ, ν’ ανασκευάσουν ή ν’ ανασκολοπίσουν έναν Σαίξπηρ.
Γιατί, η εποχή μας εκείνο που ζητά είναι το «εγώ» να είναι πάνω απ’ όλα. Και το «εγώ», το αμόρφωτο «εγώ» είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης για την Ελλάδα μετά. Ο μεγαλύτερος εφιάλτης κατά τη γνώμη μου. Το αμόρφωτο «εγώ», το οποίο δε, πριμοδοτείται και από την οικογένεια και από την πολιτεία, αν αυτό που ζούμε αυτή τη στιγμή είναι πολιτεία.
Αυτό που ο γραφικός Υπουργός Παιδείας προσπαθεί να κάνει, είναι μια δολοφονία εν ψυχρώ. Περνώντας για την πρόβα μου, περνάω από τη Στουρνάρη και βλέπω όλο το Πολυτεχνείο. Αυτό είναι όχι Πολυτεχνείο, είναι μια παλίμψηστος χυδαιότητας. Αλλά και από όποιο Πανεπιστήμιο να περάσει που κατοικοεδρεύει στην Αθήνα, σε πιάνει από τα μούτρα αυτή η λεπταίσθητη μυρωδιά της κομματίλας.
Αυτό πάει να κάνει, αυτό πάει να εγκαθιδρύσει, δηλαδή αντί να μορφωνόμαστε, να γίνουμε κομματικά στελέχη. Αυτό, όταν τη βλέπεις αυτή τη δολοφονία και δε μπορείς ν’ αντιδράσεις, πώς να μιλήσεις για το πνευματικό κεφάλαιο στην 4η βιομηχανική επανάσταση και την «Ελλάδα μετά», όταν η Ελλάδα βρίσκεται πριν σχεδόν την ύπαρξή της; Μου είναι πάρα πολύ δύσκολο. Σας ευχαριστώ πολύ
* Ομιλία Σταμάτη Φασουλή στο συνέδριου του Κύκλου Ιδεών, Η Ελλάδα Μετά, στον Κύκλο 5: «Το διανοητικό κεφάλαιο υπό συνθήκες τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης»
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο, είναι: Rene Magritte (1898-1967), The Menaced Assassin
Η Ελλάδα Μετά | Κύκλος 5: Το διανοητικό κεφάλαιο υπό συνθήκες τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης from Evangelos Venizelos on Vimeo.