Ομιλία Κώστα Κωστή στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών «Η καμπύλη της Μεταπολίτευσης στη Θεσσαλονίκη» με αφορμή την κυκλοφορία από τις εκδόσεις Επίκεντρο του βιβλίου «Η καμπύλη της Μεταπολίτευσης 1974-2024» που περιλαμβάνει τα πρακτικά του ομότιτλου συνεδρίου, το Σάββατο 2.11.2024 στο Φουαγιέ του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών)
Παναγιώτατε, κυρία και κύριοι βουλευτές, κύριοι δήμαρχοι, κύριε πρύτανη θα ήθελα πριν από όλα να ευχαριστήσω τον Κύκλο Ιδεών, τον Βαγγέλη Βενιζέλο προσωπικά για την πρόσκλησή του να συμμετάσχω στη σημερινή εκδήλωση. Είμαι χαμουτζής ως εκ τούτου δυσκολεύομαι, δεν θα μπορέσω να μιλήσω για τη Θεσσαλονίκη, αυτό το οποίο θα προσπαθήσω να κάνω είναι να αναφερθώ στο γονιδίωμα της Μεταπολίτευσης, όπως το ονόμασε ο Χρήστος Δερβένης και όπως το ανέφερε επίσης και ο Βαγγέλης Βενιζέλος.
Τι εννοώ με αυτό; Είναι δύο πράγματα που θα μας επιτρέψουν νομίζω να καταλάβουμε καλύτερα αυτό το φαινόμενο που λέμε Μεταπολίτευση. Πρώτον ότι η δημοκρατία μας, η μετάβασή μας στη δημοκρατία δεν ήταν απομονωμένο φαινόμενο, δεν ήταν απομονωμένο φαινόμενο ούτε περιοριζόταν μόνο σε σχέση με τις άλλες δύο χώρες του νότου. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, η οποία είναι μία επαναστατική από πολλές απόψεις δεκαετία, έχουμε μία πολύ μεγάλη παγκόσμια ανατροπή, μπαίνουμε σε μία φάση παγκοσμιοποίησης η οποία διήρκησε μέχρι το 2008, επιμένω και θα επανέλθω στο σημείο αυτό, όπου όχι μόνο έχουμε τρομακτικές αλλαγές στο πεδίο της οικονομίας, για όσους μπορεί να τα γνωρίζουν λίγο, θυμίζω την κατάρρευση του συστήματος του Bretton Woods, επάνω στο οποίο στηρίχθηκε όλη η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας από το 1945 και μετά, αλλά ταυτόχρονα ξεκινά και μία διαδικασία η οποία είναι γνωστή ως δημοκρατική παγκοσμιοποίηση, εδώ μπαίνουμε και εμείς.
Στις αρχές του 1970 στον κόσμο καταμετρούνταν 30 δημοκρατίες, το 2008 είχαμε 130. Οι πολιτικοί επιστήμονες κάνουν λόγο για το τρίτο κύμα του εκδημοκρατισμού στον κόσμο, δεν ξέρω εάν είναι ακριβώς έτσι ή εάν δεν είναι, ούτε έχει νόημα σήμερα να κουβεντιάσουμε κάτι τέτοιο, αυτό που νομίζω ότι έχει σημασία είναι να δούμε ότι αποτελούμε ένα κομμάτι ενός παγκοσμίου φαινομένου το οποίο ανατρέπεται και αρχίζει και αντιστρέφεται από το 2008 και μετά. Δηλαδή ναι μεν μπορέσαμε και μπήκαμε σε μία διαδικασία δημοκρατικής παγκοσμιοποίησης, γίναμε μία δημοκρατία, μία δημοκρατία απόλυτα επιτυχημένη –και θα έρθω στο σημείο αυτό στη συνέχεια– αλλά ταυτόχρονα από το 2008 η διαδικασία αντιστρέφεται, οι δημοκρατίες μειώνονται, οι πανεπιστημιακές βάσεις δεδομένων που καταμετρούν είτε τα αυταρχικά καθεστώτα είτε τις δημοκρατίες, μας δείχνουν ότι από το 2008 ο αριθμός τους μειώνεται και μάλιστα πολύ γρήγορα. Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά, οι λεγόμενοι στη βιβλιογραφία Spin Dictators, δηλαδή Ερντογάν, Πούτιν κ.λπ., γύρω μας είναι, τους βλέπουμε, ο Τραμπ κοντά μας είναι, πείθουν, θα μπορούσαν και αυτά μόνο να πείσουν για τις διαδικασίες στις οποίες ζούμε. Το πολιτικό κομμάτι είναι ένα από αυτά.
Η Μεταπολίτευση πέτυχε τους στόχους της
Η δεύτερη πλευρά του ίδιου φαινομένου είναι οικονομική, δηλαδή από το 1971, 1972, 1973, αρχίζει, αυτό που λέγεται στη βιβλιογραφία, μία βαθιά παγκοσμιοποίηση, απελευθερώνονται οι κινήσεις κεφαλαίων, οι συνδέσεις μεταξύ των χωρών γίνονται πολύ πιο έντονες. Πού βρίσκεται εδώ η Ελλάδα; Σε μία προσπάθεια να συμβιβάσει αυτές τις οικονομικές διαδικασίες οι οποίες δυσκολεύουν αφάνταστα την εφαρμογή μίας εθνικής οικονομικής πολιτικής με τις μεγάλες προσδοκίες που δημιουργούσε η δημοκρατία, ο ερχομός της δημοκρατίας. Τα κατάφερε με μεγάλο κόστος οικονομικό, αλλά τελικά ποιο ήταν το ζητούμενο σε αυτές τις περιπτώσεις;
Έρχομαι στο δεύτερο κομμάτι, μας αρέσει να λέμε εάν πέτυχε η Μεταπολίτευση, πέτυχε, δεν πέτυχε; Το ερώτημα είναι, ποιος ήταν ο στόχος της; Δηλαδή τι είναι αυτό που ήθελαν οι άνθρωποι οι οποίοι πήραν στα χέρια τους –ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πριν από όλους– τη Μεταπολίτευση, την κατάσταση τη βραδιά της 24ης Ιουλίου, τι είχαν στο μυαλό τους να κάνουν; Τι είναι αυτό το κράτος το οποίο φτιάχτηκε και το οποίο στη συνέχεια το πήρε στα χέρια του ο Ανδρέας Παπανδρέου και θα δούμε προς τα πού πήγαμε. Εάν διαβάσει κανείς, το ανέφερε ο Βαγγέλης Βενιζέλος, την επιστολή που στέλνει προς τους πρέσβεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής για να ζητήσει την ένταξη της χώρας σε αυτήν, είναι σαφές τι θέλει, λέει εμένα δεν με ενδιαφέρει το οικονομικό ζήτημα, για την ακρίβεια δεν με ενδιαφέρει τόσο το οικονομικό ζήτημα, εμένα με ενδιαφέρει να ενισχύσω τις διπλωματικές σχέσεις της χώρας, να σταθεροποιήσω τη δημοκρατία και να προστατέψω τη χώρα μου από οποιαδήποτε απειλή εσωτερική ή εξωτερική. Αυτός ήταν ο μεγάλος στόχος.
Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου έρχεται στην εξουσία, τι είναι αυτό που θέλει να κάνει; Τι είναι αυτό που κάνει; Πρέπει να επιτρέψει στους Έλληνες οι οποίοι τότε ήταν έξω από το πολιτικό παιχνίδι, έξω από το παιχνίδι της νομής εάν θέλετε των ωφελειών της κρατικής εξουσίας, να μπουν στο παιχνίδι αυτό. Νομίζω ότι κάνουμε πολύ μεγάλο λάθος όταν αντιπαραθέτουμε τον Καραμανλή με τον Ανδρέα. Ο Ανδρέας έκανε αυτό το οποίο ο Καραμανλής δεν θα μπορούσε ποτέ να το κάνει λόγω πολιτικής ιδιοσυγκρασίας, πολιτικής φυσιογνωμίας, πολιτικής ένταξης, ακόμα και εάν το γνώριζε ότι έπρεπε να το κάνει. Ο Ανδρέας κάνει αυτό το οποίο έφτιαξε τη δημοκρατία στην Ελλάδα, δηλαδή δημιουργεί κοινωνικές βάσεις οι οποίες δεν υπήρχαν μέχρι την εποχή εκείνη. Αυτό είναι το δεύτερο κομμάτι.
Στη λογική αυτή εγώ θα έλεγα ότι και εφόσον ο στόχος ο μεγάλος της Μεταπολίτευσης ήταν η θεμελίωση μίας δημοκρατίας, ότι η Μεταπολίτευση πέτυχε τους στόχους της, πέτυχε αυτό το οποίο ετέθη από την αρχή ως βασικός στόχος για την πορεία της. Τώρα προφανώς το ερώτημα το οποίο έρχεται σε όλους σας στο μυαλό είναι, καλά, ναι, αλλά πάθαμε μία πτώχευση, μας κόστισε πάρα πολύ. Είναι αλήθεια. Εγώ χρησιμοποιώ τον όρο, μου αρέσει αυτός ο όρος, εκπαίδευση στη δημοκρατία. Οι Έλληνες από το 1974 και μετά μπαίνουν σε μία διαδικασία η οποία δεν είναι τόσο αυτονόητη, πρέπει να τη μάθουν τη δημοκρατία, πρέπει να εκπαιδευτούν στη δημοκρατία, να αφομοιωθούν, να ενταχθούν στους κομματικούς μηχανισμούς, να ενταχθούν στους κρατικούς μηχανισμούς, να υπάρξει μία ισορροπία ανάμεσα στις αντιθέσεις που υπήρχαν μέχρι τότε και νομίζω ότι αυτή η διαδικασία ήταν ιδιαιτέρως κοστοβόρα, πτωχεύσαμε κάποια στιγμή, πολλοί υπέφεραν. Εάν το βλέπαμε με μία οπτική 60-70 χρόνων, δηλαδή εάν δεν το είχαμε υποστεί εμείς, νομίζω ότι θα ήμασταν πιο ψύχραιμοι στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε, εάν σκεφτούμε την πτώχευση του 1932, εάν σκεφτούμε την πτώχευση του 1898.
Η Ελλάδα προσπάθησε να κάνει ένα πολύ μεγάλο άλμα στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και κυρίως διαμορφώνοντας ένα κοινωνικό κράτος για το οποίο δεν είχε ούτε την οικονομική δυνατότητα, ούτε την οργανωτική αποτελεσματικότητα. Το κοινωνικό κράτος κοστίζει και η Ελλάδα δεν ήταν μία πλούσια χώρα: το 1974 εξακολουθούσε να είναι μία αγροτική χώρα, εξακολουθούσε να είναι μία φτωχή χώρα. Είπε για τον εξηλεκτρισμό ο κύριος που μίλησε προηγουμένως, εγώ θα σας έλεγα ότι η στατιστική του 1971, μας δείχνει ότι το 70% των σπιτιών στην Ελλάδα δεν είχαν τρεχούμενο νερό. Σπανίως έχουμε συνείδηση από πού ξεκινήσαμε και πού έχουμε φθάσει. Αυτό που συνέβη το 2008 ήταν μία προσαρμογή στην πραγματικότητα και εκείνο που ευελπιστώ είναι ότι αυτή η προσαρμογή στην πραγματικότητα να έρθει και στα μυαλά μας και να μπορέσουμε να εξακολουθήσουμε με βάση αυτή την προσαρμογή. Σας ευχαριστώ πολύ. -
*Έναρξη από τον Αντιπρόεδρο του Κύκλου Ιδεών καθ. Χρήστο Δερβένη. Υποδοχή από τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή του ΚΘΒΕ Αστέριο Πελτέκη. Χαιρετισμός από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Στέλιο Αγγελούδη. Σχολιάζουν και συζητούν: Για το ιστορικό πλαίσιο ο Κώστας Κωστής, Καθηγητής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ, Διευθυντής του ΜΙΕΤ, για τις εκλογικές αναμετρήσεις 1974-2024 στη Θεσσαλονίκη η Γεωργία Παναγιωτίδου, Δρ. Πολιτικής Επιστήμης, για την ατμόσφαιρα και τον πολιτισμό της Μεταπολίτευσης στη Θεσσαλονίκης ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Συγγραφέας και για την καμπύλη της πραγματικής οικονομίας την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη ο Γιάννης Καρατζόγλου, Δρ. Πολιτικής Επιστήμης – Συγγραφέας. Συντονίζει: ο εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος