27.7.2022
Ομιλία Γιώργου Κουβαρά στην παρουσίαση του βιβλίου του Ευ. Βενιζέλου «Εκδοχές Πολέμου» εκδόσεις Πατάκη, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, 26.7.2022*
Φίλες και φίλοι καλησπέρα σας, Ευχαριστούμε πολύ που είστε μαζί μας εδώ απόψε για να παρουσιάσουμε τις «Εκδοχές Πολέμου», προϊόν μιας μακράς συνομιλίας με τον πρόεδρο Ευάγγελο Βενιζέλο.
Η Νίκη Λυμπεράκη θα ήταν μαζί μας απόψε για να συντονίσει αυτή τη συζήτηση, αλλά δυστυχώς ο κόβιντ δεν της το επέτρεψε, οπότε θα αναλάβω εγώ να καλωσορίσω πρώτα από όλους τον πρόεδρο Ευάγγελο Βενιζέλο, που είμαι βέβαιος ότι έχει και απόψε πολλά ενδιαφέροντα να μας πει, με αφορμή την έκδοση αυτού του βιβλίου.
Η Άννα Πατάκη, εκδότρια του βιβλίου, που κάνει πάντα ποιοτική δουλειά και είναι πρόθυμη να στηρίξει με τη συμβολή της το δημόσιο διάλογο για τα μεγάλα θέματα, όπως αυτό που πραγματεύονται οι Εκδοχές Πολέμου.
Μαζί μας επίσης δυο πολύ ξεχωριστοί άνθρωποι. Ο Γιώργος Ζανιάς, με την τεράστια γνώση και την εμπειρία του, που έζησε από κοντά όσο λίγοι τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, δίπλα στον πρόεδρο στις πιο κρίσιμες στιγμές. Και ο Χρήστος Χωμενίδης, συγγραφέας με μεγάλες περγαμηνές, ειλικρινής και τολμηρός παρατηρητής όλων αυτών που ζήσαμε. Θα τους ακούσουμε όλους με μεγάλο ενδιαφέρον αλλά επιτρέψτε μου να ξεκινήσω λέγοντας μερικά πράγματα για το πώς φτάσαμε σε αυτό.
Εκδοχές Πολέμου 2009-2022, εκδ. Πατάκη
Η ιδέα της καταγραφής των γεγονότων της δεκαετίας 2009-2019 ήταν πάντοτε μια μεγάλη πρόκληση, πολιτική και δημοσιογραφική. Ο πόλεμος της γενιάς μας! Οι πόλεμοι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ταπεινώνουν τους ανθρώπους, οδηγούν σε απώλειες αλλά είναι και βαθιά διδακτικοί: Για να κερδίσεις πρέπει να υπερβείς τον εαυτό σου, να θυσιάσεις το βραχυπρόθεσμο συμφέρον, να αναμετρηθείς με τις ευθύνες σου. Μπορείς να καταλήξεις στον πόλεμο με τα ψέματα, αλλά δεν μπορείς να κερδίσεις τον πόλεμο με ψέματα.
Έχοντας όλα αυτά κατά νου, αποφάσισα πριν από μερικούς μήνες να απευθυνθώ στον Ευάγγελο Βενιζέλο. Τρία πράγματα μέτρησαν κυρίως στην απόφαση μου.
Πρώτο από όλα, η τεράστια εκτίμηση που τρέφω στο πρόσωπο του. Χωρίς αυτήν δε θα είχε κανένα νόημα να τον ακούσω και να καταγράψω την άποψη του για το τι ακριβώς συνέβη τα χρόνια της κρίσης.
Δεύτερο, η απόσταση του από τα πράγματα. Όταν έχεις τον πρωταγωνιστή εκείνης της δραματικής περιόδου, απαλλαγμένο από κομματικά βάρη, ελεύθερο από αναπόφευκτες μικροκομματικές υποχρεώσεις, σου δίνεται μια σπάνια ευκαιρία.
Τρίτο, ο Βενιζέλος πολέμησε στον πόλεμο των Μνημονίων, αλλά ταυτόχρονα ήταν και παραμένει παρών στον δημόσιο διάλογο και στους επόμενους πολέμους, πανδημία και Ουκρανία. Κι όπως θα διαβάσετε σε αυτό το βιβλίο, αναλύει με μεθοδικό και βαθιά πολιτικό τρόπο την αλληλουχία και τις επιπτώσεις αυτών των εκδοχών πολέμου.
Τελευταίο αλλά ίσως το πιο σημαντικό: Για ποιον άλλον πολιτικό μπορεί κανείς να πει ότι θυσίασε το προσωπικό πολιτικό του κεφάλαιο για να υπερασπιστεί αυτό που θεωρούσε εθνικό συμφέρον; Δυσκολεύομαι να βρω κάποιον που να μπορεί να τον ανταγωνιστεί ειδικά σε αυτό.
Η απάντησή του αρχικά ήταν αυτή που δίνει σχεδόν κάθε φορά, όταν του ζητάς μια συνέντευξη: «Να το δούμε, βρε παιδί μου, εάν έχουμε κάτι να πούμε!» Κατάλαβα, λοιπόν, ότι θα πάμε καλά!
Περάσαμε μαζί περίπου 10 ώρες, μοιρασμένες σε δυο μέρες, στη Μεγάλη Βρετανία. 10 ώρες συνομιλίας με τον Βενιζέλο - αν δεν το φαντάζεστε να σας το πω - είναι χρόνος τόσο πυκνός και ουσιαστικός, που γυρίζεις σπίτι και έχεις την εντύπωση ότι μόλις τελείωσες τις εξετάσεις για το πτυχίο. Εγώ έθετα τα θέματα κι εκείνος θυμόταν, φώτιζε γεγονότα και πρόσωπα, παθιαζόταν, αποκάλυπτε πράγματα που μας έχουν διαφύγει ή δεν γνωρίζαμε καν. Από το τι συνέβη σε ένα μισοφωτισμένο υπόγειο στην Βαρσοβία ένα κρίσιμο βράδυ, παρέα με τον Σόιμπλε, μέχρι τι παίχτηκε στις Κάννες και ποιος περίμενε να γίνει πρωθυπουργός στην Αθήνα. Και πολλά άλλα…
Δεν ξέρω τι να διαλέξω από την αφήγηση του για να σας πω, ανοίξτε στην τάδε σελίδα. Ομολογώ δημοσιογραφικά με συνεπήρε η εικόνα του δεύτερου υπογείου, στο Βρότσλαβ της Πολωνίας, στο ξενοδοχείο Monopol, με τον Σόιμπλε να λέει «let’s discuss the exit of Greece from Euro» και τον Άσμουσεν να αναπτύσσει πόσο ευνοϊκό θα ήταν για την Ελλάδα να βγει από το ευρώ. Επίσης, οι πλατείες των Αγανακτισμένων, όλο το παρασκήνιο από τις Κάννες μέχρι το σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου, η λερναία Ύδρα της διαπραγμάτευσης, η συγκυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ, η αποχώρηση Κουβέλη, η προεδρική εκλογή, η πτώση της κυβέρνησης, το δημοψήφισμα του Ιουλίου και όσα ακολούθησαν είναι όλα εδώ.
Ο Βενιζέλος θυμόταν τα πάντα για όλους και για όλα, λεπτομέρειες, ημερομηνίες, άρθρα συμφωνιών, αριθμούς, όλα, χωρίς σημειώσεις. Και είναι όλα σε αυτό το βιβλίο. Μια πλήρης καταγραφή της πιο σκοτεινής περιόδου, που αν θελουμε να είμαστε σίγουροι ότι δε θα την ξαναζήσουμε, οφείλουμε να μην την ξεχάσουμε.
Ξέρω ότι αρκετοί θα αναρωτιούνται «γιατί τώρα;». Για να είμαι ειλικρινής, όταν έκανα την πρόταση στον Βενιζέλο, δεν μπορούσα κι εγώ να φανταστώ ότι η συζήτηση μαζί του, όσο περνούσε ο καιρός, θα γίνονταν όλο και πιο επίκαιρη. Όχι μόνο γιατί όπως επισημαίνει ο ίδιος « η κρίση με τις πολλαπλές μορφές της έχει πλέον καταστεί συστατικό της κανονικότητας». Αλλά και γιατί το πολιτικό, κομματικό μας σύστημα δυσκολεύεται ακόμη σήμερα να αναμετρηθεί ευθέως με τον εαυτό του, να μιλήσει με απόλυτη ειλικρίνεια για εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Οι πληγές είναι ακόμη εδώ μαζί μας, βαθιές, μοιραίες, πολιτικές και δεν είναι σκόπιμο να τις αντιμετωπίζουμε με στρουθοκαμηλισμό, ούτε να παριστάνουμε πως δεν υπάρχουν. Ο Βενιζέλος, με το πλεονέκτημα του ανθρώπου που εντάσσει τον εαυτό του στη μετά - πολιτική, μπορεί να μας βοηθήσει να βγούμε από τον κομματικό στρουθοκαμηλισμό και να μιλήσουμε με ειλικρίνεια και δίχως στερεότυπα και κομματικές παρωπίδες για όλα αυτά που ακόμη μας πονάνε. Αρκεί να μπορούμε να λογοδοτήσουμε στην Ιστορία με το κεφάλι ψηλά, ο καθένας στο ποσοστό που του αναλογεί. Και σε αυτό ελπίζω να συμβάλει αυτό το βιβλίο.
Πριν κλείσω θα ήθελα να επισημάνω ότι οι Εκδοχές Πολέμου δεν θα είχαν εκδοθεί χωρίς την Αφροδίτη Αλ Σάλεχ. Είχα πάντοτε μια υποψία για το πόσο σημαντικό έργο επιτελεί ως συνεργάτης του Βενιζέλου, αλλά θέλω να πω ότι με εξέπληξε το επίπεδο της γνώσης, της μεθοδικότητας, του επαγγελματισμού της. Θα ήταν εντελώς άδικο να πάρω εγώ το credit της εκπληκτικής δουλειάς υποδομής που εκείνη έκανε στη συγκέντρωση αρχειακού υλικού, διορθώνοντας μέχρι τελευταία στιγμή κάθε μικρή λεπτομέρεια που έχρηζε διευκρινίσεων. Την ευχαριστώ πολύ για αυτή τη συνεργασία.
Τον πρόεδρο θέλω να τον ευχαριστήσω για έναν πρόσθετο λόγο: Είναι ένας αυθεντικά ευγενής άνθρωπος, βαθιά δημοκρατικός, που ο διάλογος μαζί του είναι μια εμπειρία εθιστική. Ελπίζω να με προτιμήσει και για επόμενο!
* Για την ομιλία του Γιώργου Ζανιά, δειτε εδω
Για την ομιλία του Χρήστου Χωμενίδη, δειτε εδώ
Για την ομιλία του Ευ. Βενιζέλου, δείτε εδω
26.7.2022, Εκδοχές πολέμου 2009-2022 from Evangelos Venizelos on Vimeo.