Παρά την πρωτεύουσα σημασία του, το νευρικό μας σύστημα είναι το λιγότερο μελετημένο όργανο, συγκριτικά με τα υπόλοιπα οργανικά μας συστήματα. Αναμενόμενο θα πείτε ένεκα της πολυπλοκότητας του: του κεντρικού εγκεφάλου, περιφερειακών νεύρων, αισθητήριων οργάνων, κ.ά. Κυρίως όμως της ιδιαίτερης λειτουργίας του. Αφού είναι το μόνο από τα όργανα μας που χειρίζεται πληροφορίες. Συλλέγει και επεξεργάζεται δεδομένα (data) από τα εξωτερικά και εσωτερικά αισθητήρια, εξάγει πληροφορίες από τα δεδομένα, μετατρέπει πληροφορίες σε γνώση κι αυτήν σε σοφία, αποθηκεύει, μεταδίδει τα παραπάνω με προφορικό ή γραπτό λόγο, κ.λπ. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα συστήματα που έχουν να κάνουν είτε με την ύλη ή την ενέργεια. Μη ξεχνάτε άλλωστε ότι ο άνθρωπος μελετώντας τόσο την άβια όσο και την έμβια φύση προσπάθησε πρώτα να την κατανοήσει ως ύλη (χιλιετίες ολόκληρες ονομάσθηκαν λίθινες, σιδήρου, χαλκού, ατσαλιού, χρυσού, τσιμέντου, πλαστικού, πυριτίου-σιλικόνης, μικρο-υλικών νανο-υλικών, κ.ά., ενώ τα τελευταία 500 χρόνια της αποκαλούμενης Βιομηχανικής περιόδου έχουν όλα τίτλους ενεργειακούς: Ενέργειας υδραυλικής, ανέμου, ατμού, κάρβουνου, πετρελαίου, ηλεκτρικής, αερίου, ατομικής-πυρηνικής, ηλιακής, κ.ά. Αναμενόμενο λοιπόν οι προσπάθειες μας κατανόησης των οργανικών συστημάτων στα έμβια, μικρόβια, φυτά, ζώα, και άνθρωπο ν’ αρχίσουν από γαστρεντερικό, ουροποιητικό, ορθοπεδικό, κ.ά. που καταπιάνονται με την ύλη των τροφών, το νερό, τα ασβέστια, τα άλατα, τα σάκχαρα, κ.ά. Ή το οξυγόνο του αναπνευστικού, καρδιά, μυϊκό, κίνηση, θερμοκρασία, θερμίδες, πυρετούς, κ.λπ. που είναι τα ενεργειακά μας συστήματα. Ως χτες ακόμη οι οπαδοί του Φρόυντ προσπαθούσαν να εξηγήσουν την ψυχολογία μας με ενεργειακούς όρους!, συσσώρευση ενέργειας στον εγκέφαλο, εκτόνωση ενεργειακού στρες, κ.ά. Δεν σας εντυπωσιάζει ότι ακόμη και σήμερα στις συσκευασίες των τροφίμων γράφουν μόνο τα γραμμάρια των υλικών και τελευταία την ενέργεια (calories) που προσδίδουν στον άνθρωπο!
Οι σούπερ ικανότητες του ανθρώπου οφείλονται στον σούπερ εγκέφαλό του.
Μόνο τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες χαρακτηρίζουμε πλέον ως εποχή της πληροφορίας. Τώρα ήρθε λοιπόν η ώρα του νευρικού μας συστήματος και του εγκεφάλου μας. Του υπερβολικά μεγάλου εγκεφάλου μας. Το πιο αξιοσημείωτο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, συγκριτικά με ισομεγέθη σε σώμα ζώα. Ο εγκέφαλος ισομεγεθών θηλαστικών με σωματικό βάρος 60-70 κιλά σε κανένα δεν ξεπερνά τα ~200 γρ. Ενώ τα πρώτα προγονικά ανθρωποειδή έφτασαν τα ~600 γρ. και ο σημερινός άνθρωπος τριπλασίασε το μέγεθος του σε ~1500 γρ. (1,5 κιλό). Κανένα άλλο όργανό μας δεν αυξήθηκε και αναπτύχθηκε τόσο ραγδαία.
Οι σούπερ ικανότητες του ανθρώπου οφείλονται στον σούπερ εγκέφαλό του. Όπως και τα σούπερ προβλήματα του!
Α) Εξελικτικά, ρίχνοντας π.χ. βάρος στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, συρρικνώσαμε άλλα όργανα όπως το μήκος του εντέρου μας, που επηρέασε την αξιοποίηση των τροφών!
Β) Στην πυκνή ζούγκλα, με ορατότητα λίγων εκατοστών, αισθήσεις όπως η όσφρηση και η ακοή έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση των προγόνων μας με το μικρό μυαλό. Με την καταστροφή της ζούγκλας (ένεκα γεωκλιματικών αλλαγών στις ανοικτές πλέον σαβάνες της Ανατολ. Αφρικής) η όραση, και μάλιστα η πληρέστερη όραση, σε όρθια στάση, ήταν καθοριστική για προστασία και έγκαιρη αποφυγή κινδύνου από ισχυρότερους εχθρούς, στις ανοιχτές πεδιάδες. Η όραση όμως, σε σύγκριση με την ακοή και την όσφρηση, διακινεί γιγάντια ποσά δεδομένων που απαιτούσε μεγαλύτερο εγκέφαλο.
Γ) Με την απελευθέρωση των πρόσθιων άκρων (χεριών) στην όρθια στάση, η ανάπτυξη της δεξιοτεχνίας των χεριών επέφερε περαιτέρω ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τότε ο εγκέφαλός μας έφτασε τα 800-900 γρ. Τελευταία, με τη γνωσιακή πλέον επανάσταση (εξημέρωση ζώων, φυτών, μετακινήσεις, εργαλεία, πόλεμοι, κ.ά.) έφτασε ταχύτατα στα σημερινά υπερμεγέθη.
Δ) Η προστασία ενός τόσο μεγάλου και ευαίσθητου οργάνου χρειάσθηκε ένα μεγάλο και σκληρό οστέινο κρανίο για προστασία. Έτσι σχηματίσθηκε το μεγάλο, βαρύ και σκληρό κεφάλι. Πώς όμως να γεννήσει η μάνα μας ένα τόσο μεγάλο και έτοιμο για όλες τις λειτουργίες κεφάλι όπως συμβαίνει στα ζώα! Το ζαρκάδια, κατσίκια, ζέβρες, άλογα, μοσχάρια, κ.ά. γεννιούνται σχεδόν πανέτοιμα, με τον εγκέφαλο πλήρως σχεδόν ανεπτυγμένο. Λίγο γλείψιμο και στέγνωμα του νεογέννητου (όσο να σταθεί στα πόδια και να θηλάσει πρωτόγαλα), κι αρχίζει να τρέχει. Αλλιώς, θα γίνει εύκολος μεζές λιονταριών, λύκων, αγριόσκυλων και τα γονίδιά του θα εξαφανίζονταν. Στον άνθρωπο, ένεκα του γιγάντιου εγκεφάλου, για διευκόλυνση της γέννας, γεννιόμαστε πολύ πρώιμοι με μικρό και ανώριμο ακόμη εγκέφαλο, μαλακό κρανίο, κ. ά. Το υπόλοιπο της ανάπτυξης πραγματοποιείται μετά τη γέννα. Δεσμεύοντας τη μητέρα και όλη ίσως την ομάδα-οικογένεια για 2-3 χρόνια στην προστασία και ανάπτυξη των παιδιών μακριά από τις παραγωγικές εργασίες.
Ε) Ο μεγάλος και βαρύς εγκέφαλος στην όρθια θέση πιέζει αφόρητα τον τράχηλο και την σπονδυλική στήλη γι’ αυτό υποφέρουμε όλοι από τραχηλο- ή σπονδυλοαρθρίτιδες. Στα πρώιμα στάδια μας η αδυναμία της σπονδυλικής στήλης αναγκάζει τα μωρά να περπατούν στα 4 μπουσουλώντας, όπως άλλωστε παραμένουν στα 4 όλα τα ζώα. Χρειάζεται μετακίνηση του σημείου στήριξης του εγκεφάλου στον τράχηλο για να σταθούμε σταδιακά στην όρθια θέση.
Στ) Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι λειτουργίες του γιγάντιου εγκεφάλου απαιτούν γιγάντια ποσά ενέργειας. Ο εγκέφαλός μας δε σταματάει ποτέ να δουλεύει, μέρα-νύχτα, χειμώνα-καλοκαίρι, καταναλώνοντας ενέργεια που παρέχει το γαστρεντερικό από τις τροφές. Για να τα εξασφαλίσει ο εγκέφαλος επικοινωνεί με το γαστρεντερικό, όπως και γαστρεντερικό επικοινωνεί με τον εγκέφαλο. Λογικό θα πείτε, αφού πρέπει να συντονίσουν τις λειτουργίες τους. Στις χιλιετίες εξέλιξής του, επειδή υπήρχαν περίοδοι που η τροφή σπάνιζε: (χειμώνες, χιόνια, ξηρασίες, καλοκαίρια, πλημμύρες, ασθένειες ζώων και φυτών, μετακινήσεις, κ.λπ.), όσο υπήρχε περίσσεια τροφής καθοδηγούσε τον οργανισμό να τρώει γρήγορα (λαίμαργα), παραπάνω απ’ τις ημερήσιες ανάγκες. Ο έξυπνος εγκέφαλος μας για να εξασφαλίζει τις απαιτήσεις του, επέβαλε στο γαστρεντερικό να μετατρέπει τη διαθέσιμη τροφή σε λίπος που αποθηκεύεται κυρίως γύρω από την κοιλιά. Με το περίσσιο αποθηκευμένο λίπος στο σώμα ο εγκέφαλος εξασφάλιζε την ενέργεια λειτουργίας του στις δύσκολες περιόδους που έποντο, όταν η τροφή θα σπάνιζε.
O ίδιος όμως έξυπνος εγκέφαλός συνέβαλε, όπως προανέφερα, στην απόκτηση νέων δεδομένων, πληροφοριών, γνώσεων κ.λπ. καθώς και την μετατροπή τους σε νέες τεχνολογίες, και την εφαρμογή καινοτομιών. Εφαρμογές καινοτομιών στην παραγωγική αλυσίδα (εξημέρωση ζώων - φυτών, εκτροφή, καλλιέργεια, βελτίωση σπόρων, φάρμακα, λιπάσματα, θερμοκήπια, αρδευτικά συστήματα, γεωργικές μηχανές, μεταφορές, εργοστάσια μεταποίησης, κ.ά.) δεν αφήνουν πλέον, τα ράφια των σουπερμάρκετ ν’ αδειάσουν ποτέ! Περίοδοι έλλειψης τροφής δεν έρχονται ποτέ! Αντίθετα μάλιστα, στο δυτικό κόσμο, τα περισσεύματα και η κατασπατάληση τροφίμων είναι συχνότερα των ελλείψεων! Με τις μπόλικες τροφές λοιπόν, το λίπος συσσωρεύεται διαρκώς, οδηγώντας μας στην παχυσαρκία. Στη «μάστιγα» του αιώνα μας. Με όλα τα παρελκόμενα προβλήματά της όπως: διαβήτης, καρδιοαγγειακά, καρκίνος, κ.ά. Σ’ αυτό συνηγόρησε και συνηγορεί ακόμη και το γεγονός ότι, σ’ όλα σχεδόν τα μέρη της γης, τα κύρια εξημερωμένα φυτά (Σιτηρά σε Ευρώπη – Δυτ. Ασία, Ρύζι στην Ανατολ. Ασία, Καλαμπόκι σε Κεντρική – Βόρεια Αμερική, Πατάτα στη Νότια Αμερική, Σόργο στην Αφρική) είναι όλα αμυλούχα φυτά. Ο μεταβολισμός του αμύλου, ενός δηλ. πολυσακχαρίτη (σε αντίθεση με τις αζωτούχες πρωτεΐνες των ψυχανθών φυτών, αυγών κρεάτων, κ.ά.) είναι εύκολος με τη γλυκόλυση, οδηγεί όμως κατευθείαν, στη σύνθεση των λιπών της παχυσαρκίας, συμπληρωματικά με την κατανάλωση και λιπαρών τροφών, αν δεν καταναλωθεί με μέτρο και δεν καεί (με τη διαρκή άσκηση) για την παραγωγή της απαιτούμενης ενέργειας.
* Ο Πίνακας που συνοδεύει το κείμενο είναι: Salvador Dali, The Three Sphinx of Bikini